W związku z pracami nad implementacją dyrektywy 2017/1132 zmienionej dyrektywą 2019/2121, w bezpośrednim nawiązaniu do wyników moich wcześniejszych badań[1], chciałbym odnieść się do dwóch kwestii :

- odstąpienia od koncepcji ogólnej dopuszczalności podziału spółek osobowych

- regulacji novum jakim jest podział przez wyodrębnienie, w odniesieniu do pominięcia w projekcie regulacji wielu – wydawałoby się kluczowych - zagadnień.

Pojawia się pytanie, czy spółki osobowe – uregulowane w Kodeksie spółek handlowych - powinny posiadać tzw. zdolność podziałową? Po pierwsze, chodzi tu o zdolność podziałową sensu stricte czyli możliwość stania się przez spółkę osobową tzw. spółką dzieloną. Po drugie, chodzi o zdolność podziałową spółki osobowej sensu largo czyli o możliwość pojawienia się spółki osobowej w następstwie procesu podziału spółki prawa handlowego. Warto nadmienić, że konstrukcja zdolności podziałowej tzw. partnership znana jest w niektórych systemach prawnych. W aktualnym stanie prawnym, obowiązującym w Polsce, podziałowi „krajowemu” podlegają wyłącznie spółki kapitałowe (art. 528 § 1 Kodeksu spółek handlowych). Nowela – poza przypadkiem spółki komandytowo – akcyjnej niestety utrzymuje ten stan rzeczy. Przy czym ograniczenia są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, odnoszą się do możliwości podziału wyłącznie spółki kapitałowej. Po drugie, w następstwie takiej transformacji może pojawić się wyłącznie spółka kapitałowa. Co do zasady, tryby transformacji spółek podlegają zasadzie numerus clausus. Przepisy prawa regulujące zagadnienia związane z transformacją spółek mają z kolei charakter norm prawnych bezwzględnie obowiązujących m.in. z uwagi na potrzebę ochrony interesów udziałowców spółek czy wierzycieli. Dopuszczenie do podziału spółek osobowych może być jedynie decyzją ustawodawcy. Powstaje pytanie, czy ustawodawca nie powinien dopuścić do podziału także innych spółek osobowych (w tym także „czystych” spółek osobowych, bez pierwiastka kapitałowego). Dotyczy to: spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej. We współczesnych ustawodawstwach obecny jest trend do liberalizowania i uelastyczniania prawa spółek. Niekiedy przybiera on wymiar swoistego wyścigu legislacyjnego. Te systemy prawne, które pozostaną w tyle za innymi biorą na siebie ryzyko omijania jurysdykcji przez potencjalnych inwestorów. Spółki osobowe - w dużej mierze - wykorzystywane są przez małych i średnich przedsiębiorców. Stanowią zatem one ważny sektor gospodarki. Nie ulega wątpliwości, że spółki osobowe powinny zostać wyposażone w odpowiednie nowoczesne narzędzia uwzględniające światowe trendy. Dlaczego ustawodawca dotychczas nie uregulował problemu podziału spółek osobowych? Jak to wyjaśnił Ś.P. prof. Antoni Witosz „podział spółki osobowej jest możliwy z teoretycznego punktu widzenia. Jego praktyczna przydatność jest jednak raczej znikoma w tych ustawodawstwach, które podział taki dopuszczają. Argumentem, jak się wydaje, przeważającym za wykluczeniem podziału spółki osobowej jest chęć przeciwdziałania majątkowemu osłabieniu spółek osobowych”. A. Witosz, Łączenie, podział i przekształcenie spółek handlowych, w: Biblioteka prawa spółek. T. IV, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2010, wyd. 2, s. 39. Niemniej wraz z upływem lat powyższy punkt widzenia ulega pewnej dezaktualizacji. Ustawodawca poprzez – krytykowane w literaturze - wprowadzenie prostej spółki akcyjnej dopuścił istnienie spółek kapitałowych ekonomicznie bezmajątkowych. Kapitał akcyjny tej spółki może bowiem wynosić 1 zł (art. 3003 § 1 zd. 2 k.s.h.). Prosta spółka akcyjna będzie mogła podlegać podziałowi. Pewnej dewaluacji uległa także koncepcja o gwarancyjnym charakterze kapitału zakładowego spółki kapitałowej. Prawo handlowe w swoim obecnym kształcie nie przypisuje zagadnieniom majątku spółki handlowej priorytetowego znaczenia. Oczywiście należy mieć przy tym na uwadze znaczenie tzw. przesłanki majątkowej niewypłacalności (w następstwie noweli obowiązującej od 1.1.2016r. osłabionej względem poprzedniego stanu prawnego), uregulowanej w art. 11 ust. 2 Prawa upadłościowego. Owa przesłanka majątkowa wprowadza pewne granice dla działania spółki „bezmajątkowej”. W takim kontekście argument przeciwdziałania majątkowemu osłabieniu spółek osobowych nie wydaje się taki istotny. Ponadto spółki osobowe oparte są o substrat osobowy. Istotny w nich jest nie tyle anonimowy kapitał ale osoby, które tworzą spółkę osobową. Z instytucją podziału spółki wiąże się szereg istotnych korzyści. Podział spółki wiąże się z tzw. sukcesją uniwersalną i z sukcesją administracyjną. Podział spółki jest zatem atrakcyjną formą transformacji spółki. Obecnie dla osiągnięcia podobnego efektu końcowego jak w wyniku podziału spółki osobowej trzeba byłoby: np. rozwiązać i zlikwidować spółki i w to miejsce powołać nowe; zorganizować wystąpienie części wspólników z dotychczasowej spółki i założyć nową spółkę. Obecne alternatywne metody dla osiągnięcia efektu podziału spółki wiążą się z dysfunkcjami podatkowymi, niekiedy niepotrzebną likwidacją dotychczasowej spółki, brakiem korzyści z sukcesji uniwersalnej, itp. Zauważyć należy, że ciężar konstrukcji podziału spółki kapitałowej opiera się o podział majątku spółki (art. 529 § 1 k.s.h.). W następstwie znanych obecnie trybów podziału dochodzi do powstania relacji poziomej. Wspólnicy spółki dzielonej stają się wspólnikami spółek nowoutworzonych lub spółek istniejących. Spółka osobowa również posiada własny majątek. Zgodnie z art. 8 § 1 k.s.h. spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania. Niemniej filozofia podziału spółki osobowej w jej klasycznej postaci nie powinna się opierać jedynie na podziale jej majątku. Podział spółki osobowej to przede wszystkim powinien być „podział” jej wspólników. Można sobie to wyobrazić na przykładzie spółki partnerskiej adwokatów. W wyniku podziału dużej spółki partnerskiej adwokatów mogą powstać dwie lub więcej mniejszych spółek adwokackich. W konsekwencji dla podziału spółki osobowej potrzebne byłoby wypracowanie odpowiedniego modelu podziału. Kluczowe znaczenie powinien mieć zatem podział substratu osobowego spółki osobowej. Podział majątku spółki osobowej miałby charakter wtórny. Dalej należy podkreślić różnicę pomiędzy „udziałem” czy „akcją” w spółce kapitałowej a ogółem praw i obowiązków w spółce osobowej (art. 10 k.s.h.). Okoliczność ta również ma swoje następstwa w płaszczyźnie dyskusji nad modelem podziału spółki osobowej. Zaniechanie noweli prawa w tym zakresie zubaża zakres proponowanych zmian.

Dyrektywa 2019/2121 identyfikuje procedury podziału spółki w nieco inny sposób niż czyni to polski Kodeks spółek handlowych. Dzieje się tak dlatego, że prawodawca unijny i prawodawca polski przykładają różną wagę do kryteriów wyodrębnienia trybów podziału. „Podział” spółki według dyrektywy 2019/2121 może być trojakiego rodzaju: po pierwsze, podział „pełny” (full division). W takim przypadku „spółka podlegająca podziałowi, w chwili rozwiązania bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, przenosi wszystkie swoje aktywa i pasywa na co najmniej dwie spółki przejmujące, w zamian za przyznanie wspólnikom spółki podlegającej podziałowi papierów wartościowych lub udziałów lub akcji spółek przejmujących oraz, w stosownych przypadkach, świadczenie pieniężne nieprzekraczające 10% wartości nominalnej lub, w przypadku braku wartości nominalnej, świadczenie pieniężne nieprzekraczające 10% wartości księgowej tych papierów wartościowych lub udziałów lub akcji” (art. 160b pkt 4 lit. a dyrektywy 2017/1132); po drugie, podział „częściowy” (partial division). W tej sytuacji „spółka podlegająca podziałowi przenosi część swoich aktywów i pasywów na jedną lub więcej spółek przejmujących, w zamian za przyznanie wspólnikom spółki podlegającej podziałowi papierów wartościowych lub udziałów lub akcji spółek przejmujących, spółki podlegającej podziałowi lub zarówno spółek przejmujących, jak i spółki podlegającej podziałowi oraz, w stosownych przypadkach, świadczenie pieniężne nieprzekraczające 10% wartości nominalnej lub, w przypadku braku wartości nominalnej, świadczenie pieniężne nieprzekraczające 10% wartości księgowej tych papierów wartościowych lub udziałów lub akcji” (art. 160b pkt 4 lit. b dyrektywy 2017/1132); po trzecie, podział „przez wyodrębnienie” (division by separation). Verba legis dyrektywa 2019/2121 w polskiej wersji językowej posługuje się pojęciem podziału „przez wydzielenie”. Z juryslingwistycznego punktu widzenia polskie tłumaczenie urzędowe Dyrektywy nie jest trafne: zwrot „podział przez wydzielenie” użyty został w art. 529 § 1 k.s.h. i jego mechanizm różni się zasadniczo od tego w dyrektywie; lepszym zwrotem byłby podział „przez wyodrębnienie”. W takim przypadku „spółka podlegająca podziałowi przenosi część swoich aktywów i pasywów na jedną lub więcej spółek przejmujących w zamian za emisję na rzecz spółki podlegającej podziałowi papierów wartościowych lub udziałów lub akcji w spółkach przejmujących” (art. 160b pkt 4 lit. c dyrektywy 2017/1132). Z uwagi na naturę podziału przez wyodrębnienie dyrektywa 2019/2121 nie określa w tym przypadku żadnych mechanizmów ochronnych dla wspólników spółki dzielonej. Prawo polskie, w następstwie implementacji dyrektywy 2017/1132 zmienionej dyrektywą 2019/2121, wprowadzi dopuszczalność transgranicznego podziału spółki polegającego na tym, że spółka podlegająca podziałowi przenosi część swoich aktywów i pasywów na jedną lub więcej spółek przejmujących, w zamian za emisję na rzecz spółki podlegającej podziałowi papierów wartościowych lub udziałów, lub akcji w spółkach przejmujących. Podział transgraniczny odnosi się do spółek kapitałowych utworzonych zgodnie z prawem państwa członkowskiego i mających siedzibę, zarząd główny lub główne przedsiębiorstwo na terytorium Unii, pod warunkiem że co najmniej dwie ze spółek kapitałowych uczestniczących w podziale podlegają prawu różnych państw członkowskich (art. 160a dyrektywy 2017/1132). Kodeks spółek handlowych, jak już wspomniano, nie zna instytucji tzw. podziału przez wyodrębnienie. Z kolei dyrektywa 2017/1132 zmieniona dyrektywą 2019/2121 przewiduje – w ramach transgranicznego podziału spółek – tzw. podział przez wyodrębnienie. Prawo unijne nie ma zastosowania do sytuacji pozbawionych elementu wspólnotowego. Zatem treść dyrektywy 2017/1132 zmienionej dyrektywą 2019/2121 mającej za przedmiot podział transgraniczny stanowi podstawę dla celów harmonizacji przepisów o podziale transgranicznym. Z kolei regulacja odnosząca się do podziału transgranicznego nie może służyć do przeprowadzania podziału spółek o wymiarze krajowym. W konsekwencji implementacja dyrektywy 2017/1132, bez zmiany Kodeksu spółek handlowych w zakresie wprowadzenia instytucji podziału przez wyodrębnienie prowadziłaby do zjawiska odwrotnej dyskryminacji. Z tej przyczyny właściwe będzie wprowadzenie do Kodeksu spółek handlowych nowego trybu podziału: podziału przez wyodrębnienie tak jak to czyni projekt noweli.

Podział przez wyodrębnienie jest nowym, atrakcyjnym typem podziału spółki, a zatem jego brak w prawie krajowym nie ma miarodajnego uzasadnienia aksjologicznego. Problem odwrotnej dyskryminacji nie odnosi się tylko do dylematu, czy do polskiego porządku prawnego wprowadzić nowy tryb podziału przez wyodrębnienie, ale czy też dopuścić możliwość podziału przez wyodrębnienie spółki komandytowo-akcyjnej. Zgodnie z art. 160b pkt 1 dyrektywy 2017/1132 na użytek rozdziału dyrektywy 2017/1132 „Podziały transgraniczne spółek kapitałowych” słowo „spółka” oznacza spółkę kapitałową mającą formę wymienioną w załączniku II dyrektywy 2017/1132. Zgodnie z załącznikiem nr II w przypadku Polski chodzi o następujące typy spółek: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka komandytowo-akcyjna, spółka akcyjna. W prawie polskim spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową. Zgodnie z art. 528 § 2 k.s.h. spółka osobowa nie podlega podziałowi. Niemniej w projekcie nowelizacji ustawodawca podjął trafną decyzję.

W perspektywie przedstawienia propozycji de lege ferenda co do podziału przez wyodrębnienie warto zidentyfikować zakres tematyczny regulacji w odniesieniu do uregulowania zagadnienia transformacji spółek. Chodzi przy tym o transformację w wymiarze krajowym. Normy prawne regulujące materię podziału spółek obejmują takie zagadnienia, jak: A) dopuszczalność podziału spółek; nie każdy typ spółki, zgodnie z założeniami ustawodawcy, może podlegać podziałowi; B) rodzaje trybów podziału spółek (sposoby podziału); C) procedura służąca do przeprowadzenia podziału spółki; D) zasada odnosząca się do sposobu pozyskania ekwiwalentu za przeniesienie całości lub części majątku na inny podmiot; E) ochrona praw udziałowców; F) ochrona wierzycieli spółki dzielonej; G) inne zagadnienia – ochrona interesów pracowników. Jak się wydaje nowela powinna uwzględniać te zakresy.

Punktem odniesienia dla polskiej regulacji podziału przez wyodrębnienie niewątpliwie powinna być niemiecka[2] ustawa o przekształceniu podmiotów prawnych z dnia 28 października 1994 r. tzw. Umwandlungsgesetz[3]. Ma ona zastosowanie także do innych niż spółki podmiotów prawnych. W procesie tworzenia treści art. 160b pkt 4 lit. c dyrektywy 2017/1132 zmienionej dyrektywą 2019/2121 duży wpływ na jego ostateczny kształt miało stanowisko Niemiec. Jak podnosi prof. P. Pinior: „Możliwość tworzenia spółek zależnych przewidziana została w prawie niemieckim, gdzie ustawa o przekształcaniu spółek (Umwandlungsgesetz) dopuszcza – poza znanym w prawie polskim rozdzieleniem i wydzieleniem – trzeci sposób podziału, określany mianem wyodrębnienia (Ausgliederung). Zgodnie z przepisem § 123(3) ust. 1 UmwG podmiot dzielony – spółka dzielona – może ze swego majątku wyodrębnić jedną część lub więcej części i przenieść wyodrębnione składniki majątkowe «jako całość» na jedną spółkę przejmującą lub więcej spółek przejmujących, w zamian za co spółka przejmująca przyzna udziały lub akcje spółce dzielonej. Spółka dzielona staje się zatem akcjonariuszem lub wspólnikiem spółki przejmującej (podział – wyodrębnienie przez przejęcie)”[4].Niemieckie prawo spółek składa się z kilku aktów prawnych odnoszących się do poszczególnych typów spółek i aktu prawnego odnoszącego się do ich możliwych transformacji. W niemieckim porządku prawnym tematyka spółek nie została zatem zebrana w jednym kodeksie. Według niemieckich przepisów o transformacji podmiotów prawnych tzw. rozdzielenie (Aufspaltung) polega na tym, że podmiot dzielony ulega rozwiązaniu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego w ten sposób, że jego majątek zostaje w całości przeniesiony do innych już istniejących podmiotów prawnych lub do podmiotów prawnych nowo utworzonych w tym właśnie celu. Jednocześnie udziałowcy podmiotu dzielonego zostają udziałowcami podmiotów przejmujących jego majątek (§ 123 ust. 1 UmwG). Podział ten odbywa się na płaszczyźnie poziomej. Wydzielenie (Abspaltung) polega na tym, że podmiot dzielony nie przestaje istnieć, lecz tylko część jego majątku zostaje przeniesiona na jeden lub więcej podmiotów już istniejących lub podmiotów specjalnie w tym celu utworzonych, zaś udziałowcy podmiotu dzielonego stają się również udziałowcami podmiotów przejmujących (§ 123 ust. 2 UmwG). Również ten podział odbywa się na płaszczyźnie poziomej. Wreszcie tzw. wyodrębnienie (Ausgliederung) jest podobne do wydzielenia, gdyż podmiot dzielony nie przestaje istnieć z tą różnicą, że udziałowcem jednego lub więcej podmiotów przejmujących nie są udziałowcy podmiotu dzielonego, lecz bezpośrednio sam podmiot dzielony (§ 123 ust. 3 UmwG)[5]. W konsekwencji w przypadku podziału przez wyodrębnienie, między podmiotem dzielonym a podmiotem przejmującym wyodrębnioną część majątku powstaje struktura holdingowa. Podział ten skutkuje powstaniem relacji pionowych. Ustawodawca niemiecki wprowadza pewne ograniczenia podmiotowe dotyczące podziału przez wyodrębnienie. Ustawa o transformacji nie ogranicza się bowiem tylko do spółek. Z tej przyczyny wprowadzone zostały pewne restrykcje do podziału przez wyodrębnienie w odniesieniu do: stowarzyszeń audytorskich[6], towarzystw ubezpieczeń wzajemnych[7] i fundacji[8]. Ponadto w przypadku przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą podział przez wyodrębnienie może mieć miejsce tylko w celu przejęcia przez spółki osobowe, spółki kapitałowe lub zarejestrowane spółdzielnie, lub w celu utworzenia nowych spółek kapitałowych. Nie jest to jednak dopuszczalne, jeżeli zobowiązania przedsiębiorcy indywidualnego przewyższają jego majątek[9]. Do tej ostatniej kwestii ustawodawca niemiecki powraca w innej części ustawy. Sąd właściwy dla siedziby przedsiębiorcy jednoosobowego odmawia rejestracji wyodrębnienia, jeśli jest oczywiste, że zobowiązania przedsiębiorcy jednoosobowego przekraczają jego majątek[10]. Jeżeli wyodrębnienie obejmuje całe przedsiębiorstwo jednoosobowego przedsiębiorcy, wówczas wpis wyodrębnienia powoduje wygaśnięcie przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednoosobowego przedsiębiorcę. Wygaśnięcie musi zostać wpisane do rejestru z urzędu[11].Do podziału przez wyodrębnienie (Ausgliederung) niemiecki ustawodawca w zasadzie podchodzi bardziej elastycznie. Przykładowo spółka akcyjna lub spółka komandytowo-akcyjna nie może zostać podzielona przed upływem dwóch lat od wpisu do rejestru, jednak z wyjątkiem podziału przez wyodrębnienie[12]. W przypadku konieczności obniżenia kapitału zakładowego dzielonej spółki akcyjnej lub spółki komandytowej w celu przeprowadzenia podziału lub wyodrębnienia można to również zrobić w uproszczonej formie. W przypadku obniżenia kapitału zakładowego podział lub wyodrębnienie może nastąpić dopiero po wpisaniu do rejestru obniżenia kapitału zakładowego[13]. Niemniej także przy podziale przez wyodrębnienie zarząd musi zadeklarować spełnienie wymogów prawnych na moment rejestracji oraz dołączyć plan podziału i raport z badania biegłego[14]. Raport nie jest jednak wymagany w przypadku podziału przez wyodrębnienie przedsiębiorcy jednoosobowego[15]. Dużą uwagę ustawodawca niemiecki przykłada do zagadnienia odpowiedzialności, na co wskazuje § 157 w zw. z § 173 UmwG. Rozwiązania szczegółowe przyjęte przez ustawodawstwo niemieckie trafnie nie stanowią pełnej kalki dla nowych rozwiązań w odniesieniu do krajowego podziału przez wyodrębnienie, albowiem: niemiecka ustawa odnosi się nie tylko do transformacji spółek handlowych, ale także do innych podmiotów prawa, którym poświęca szereg rozwiązań prawnych; polski Kodeks spółek handlowych ma własny model regulacji, do którego należy dopasować projektowane zmiany.

Co do zasady, tryby transformacji spółek podlegają zasadzie numerus clausus. Przepisy prawa regulujące zagadnienia związane z transformacją spółek mają z kolei charakter norm prawnych bezwzględnie obowiązujących m.in. z uwagi na potrzebę ochrony interesów udziałowców spółek czy wierzycieli. Dyrektywa 2017/1132 (po zmianach wynikających z dyrektywy 2019/2121) w odniesieniu do transgranicznego podziału przez wyodrębnienie przewiduje uproszczone formalności. Jeżeli podział transgraniczny jest przeprowadzany jako podział przez wyodrębnienie, wówczas art. 160d lit. b, c, f, i, o oraz p, a także art. 160e, art. 160f oraz art. 160i dyrektywy 2017/1132 nie mają zastosowania (art. 160s dyrektywy 2017/1132). Krajowy podział przez wyodrębnienie również może wiązać się ze zredukowaniem ciężarów formalnych. Z podziałem przez wyodrębnienie z zasady będzie związane tzw. przejście zakładu pracy na innego pracodawcę w rozumieniu art. 23[1] k.p. Niemniej materia ochrony pracowników w związku z takim zdarzeniem jest domeną prawa pracy i nie powinna być przedmiotem regulacji Kodeksu spółek handlowych.

Poniżej przedstawiam uwagi szczegółowe w sprawach, wydaje się, pominiętych.

Propozycja dodania § 2[1] do art. 529 k.s.h. „§ 2[1]. Do podziału przez wyodrębnienie, o ile nie stoi to na przeszkodzie jego naturze, stosuje się przepisy o podziale spółek dotyczące odpowiednio spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Propozycja dodania § 2[1] do art. 529 k.s.h. nawiązuje do treści istniejącej regulacji art. 529 § 2 k.s.h., która odnosi się do podziału przez wydzielenie. Niemniej stosowanie do podziału przez wyodrębnienie przepisów o podziale spółek dotyczące odpowiednio spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej powinno uwzględniać specyficzną naturę tego trybu podziału. Podział przez wyodrębnienie jako jedyny prowadzi do powstania relacji pionowych. Jakie będą podstawowe konsekwencje prawne nowego podziału przez wyodrębnienie? Na skutek podziału przez wyodrębnienie spółka dzielona nie zostaje rozwiązana bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w dniu wykreślenia jej z rejestru. Przeciwnie: spółka dzielona trwa nadal. Spółki wyodrębnione (przejmujące lub spółki nowo zawiązane powstałe w związku z podziałem w tym trybie) wstępują z dniem tzw. wyodrębnienia w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału. Na spółkę wyodrębnioną (przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną powstałą w związku z podziałem przez wyodrębnienie) przechodzą z dniem wyodrębnienia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, pozostające w związku z przydzielonymi jej w planie podziału składnikami majątku spółki dzielonej, a które zostały przyznane spółce dzielonej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej. Zasady tej nie stosuje się jednak do zezwoleń i koncesji udzielonych spółce będącej instytucją finansową, jeżeli organ, który wydał zezwolenie lub udzielił koncesji, zgłosił sprzeciw w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia planu podziału. Spółka wyodrębniona, która w toku postępowania o prawo objęte wyodrębnionym majątkiem nabyła w wyniku podziału przez wyodrębnienie część majątku spółki dzielonej, wstępuje do postępowania o to prawo w miejsce spółki dzielonej bez potrzeby uzyskania zgody strony przeciwnej. Za zobowiązania spółki dzielonej, nieprzypisane w planie podziału którejkolwiek spółce uczestniczącej w podziale przez wyodrębnienie, spółki te odpowiadają solidarnie. Ujawnienie w księgach wieczystych lub rejestrach przejścia na spółkę wyodrębnioną praw ujawnionych w tych księgach lub rejestrach następuje na wniosek spółki wyodrębnionej. Konstrukcja proponowanego przepisu nawiązuje do modelu konstrukcji art. 2 k.s.h.

Propozycja dodania art. 531 § 3[1] i § 5. „Składniki majątku spółki dzielonej nieprzypisane w planie podziału spółce wyodrębnionej są wyłączną własnością spółki dzielonej. Za zobowiązania spółki dzielonej, nieprzypisane w planie podziału spółce wyodrębnionej odpowiadają solidarnie wszystkie spółki uczestniczące w podziale. Jeżeli spółką dzieloną jest spółka komandytowo-akcyjna, wówczas za zobowiązania te solidarnie ze spółką dzieloną odpowiada komplementariusz spółki dzielonej. § 5. Z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia wspólnicy spółki dzielonej stają się wspólnikami spółki przejmującej wskazanej w planie podziału. Nie dotyczy to podziału przez wyodrębnienie”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Konieczne jest uwzględnienie konsekwencji wprowadzenia nowego trybu podziału przez wyodrębnienie. W kontekście brzmienia § 3 należy dokonać w obowiązujących przepisach fundamentalnych zmian. Do podziału przez wyodrębnienie nie powinna zostać stosowana regulacja w brzmieniu: „Do składników majątku spółki dzielonej nieprzypisanych w planie podziału określonej spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Udział spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej we wspólności jest proporcjonalny do wartości aktywów przypadających każdej z tych spółek w planie podziału”. W zamian za wniesienie konkretnych, dokładnie wskazanych składników majątkowych do spółki wyodrębnionej spółka dzielona otrzymuje ekwiwalentne prawa udziałowe. Zatem propozycja nowego brzmienia § 31 zd. 1 powinna być następująca: „Składniki majątku spółki dzielonej nieprzypisane w planie podziału spółce wyodrębnionej są wyłączną własnością spółki dzielonej”. Propozycja nowego brzmienia § 31 zd. 2 powinna być następująca: „Za zobowiązania spółki dzielonej, nieprzypisane w planie podziału spółce wyodrębnionej odpowiadają solidarnie wszystkie spółki uczestniczące w podziale”. Spółka dzielona w każdej sytuacji związanej z podziałem przez wyodrębnienie będzie odpowiadała za zaciągnięte przez siebie zobowiązania. Podział przez wyodrębnienie nie będzie zwalniał spółki dzielonej z długu. Niemniej, jeżeli jakieś zobowiązanie spółki dzielonej nie zostanie przypisane spółce wyodrębnionej, wówczas wszystkie spółki uczestniczące w podziale odpowiadają solidarnie. Do treści § 5 w brzmieniu: „Z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia wspólnicy spółki dzielonej stają się wspólnikami spółki przejmującej wskazanej w planie podziału” należy dopisać: „Nie dotyczy to podziału przez wyodrębnienie”.

Propozycja dodania § 4[1] do art. 534 k.s.h. Art. 534 § 4[1]. „W przypadku podziału przez wyodrębnienie oświadczenia, o którym mowa w § 2 pkt 4, nie sporządza się”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Procedura podziału w niektórych przypadkach podlega uproszczeniu. Zgodnie z art. 5381 § 1 pkt 1 k.s.h., jeżeli wszyscy wspólnicy każdej ze spółek uczestniczących w podziale wyrazili zgodę, nie jest wymagane sporządzenie oświadczenia, o którym

Propozycja dodania § 1[1] i § 1[2 ]do art. 538 k.s.h. „§ 1[1]. W przypadku podziału przez wyodrębnienie opinia biegłego, o której mowa w § 1, sporządzana jest tylko w przypadku, gdy spółką przejmującą jest spółka akcyjna i nie zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 3121 § 1. § 1[2]. W przypadku podziału przez wyodrębnienie opinia biegłego, o której mowa w § 1, powinna określać przynajmniej, jaka jest wartość godziwa wkładów niepieniężnych i czy odpowiada ona co najmniej wartości nominalnej obejmowanych za nie akcji bądź wyższej cenie emisyjnej akcji”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Odpowiednim adaptacjom powinny ulec przepisy o opinii biegłego z uwzględnieniem specyfiki podziału przez wyodrębnienie. Podział przez wyodrębnienie nie prowadzi do zmiany statusu wspólników spółki dzielonej. Wspólnicy ci nadal pozostają udziałowcami w spółce dzielonej, tyle że spółka dzielona zamieniła status części swojego majątku: w miejsce określonych aktywów i pasywów pozyskała prawa udziałowe w spółce przejmującej. W przypadku gdy spółką przejmującą jest spółka akcyjna, plan podziału należałoby jednak poddać opinii biegłego rewidenta w takim zakresie, w jakim obowiązujące przepisy przewidują kontrolę wartości wkładów niepieniężnych wnoszonych do spółki akcyjnej. Wzorcem regulacji co do niezbędnych powinności powinien być zatem art. 312 i 3121 k.s.h. Podobne założenie – co należy podkreślić – ustawodawca już wcześniej przyjął w treści art. 5381 § 3 k.s.h. Proponowana tu zmiana nie oznacza bynajmniej zaprowadzenia porządku wnoszenia aportów, ale dotyczy jedynie generalnej rezygnacji z zasady sporządzania opinii biegłego; wyjątku od tej zasady w odniesieniu do spółki akcyjnej.

Propozycja dodania § 21 do art. 539 k.s.h. „§ 21. W przypadku podziału przez wyodrębnienie zawiadomienie wspólników, o którym mowa w § 1, dotyczy tylko wspólników spółki dzielonej i wspólników spółki istniejącej”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Odpowiednim adaptacjom powinny ulec przepisy o prawie wspólników do informacji z uwzględnieniem specyfiki podziału przez wyodrębnienie.

Propozycja dodania § 4[1] do art. 540 k.s.h.”§ 4[1]. W przypadku podziału przez wyodrębnienie uprawnienia wspólników, o których mowa w § 1–4, dotyczą tylko wspólników spółki dzielonej i wspólników spółki istniejącej”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Odpowiednim adaptacjom powinny ulec przepisy o prawie wspólników do informacji z uwzględnieniem specyfiki podziału przez wyodrębnienie.

Propozycja dodania § 3[1] i § 5[1] do art. 541 k.s.h. „§ 3[1]. Jeżeli następstwem podziału przez wyodrębnienie jest istotna zmiana przedmiotu działalności spółki akcyjnej, przepis art. 416 stosuje się odpowiednio. § 51 W przypadku podziału przez wyodrębnienie przepisów § 4–5 nie stosuje się”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Jeżeli następstwem podziału przez wyodrębnienie byłaby istotna zmiana przedmiotu działalności spółki akcyjnej (w praktyce przede wszystkim spółki dzielonej), wówczas zgodnie z art. 416 § 1 i 2 k.s.h. do powzięcia uchwały o istotnej zmianie przedmiotu działalności spółki wymagana jest większość dwóch trzecich głosów, a każda akcja ma jeden głos bez przywilejów lub ograniczeń. Co ważne, w myśl art. 416 § 4 k.s.h. skuteczność uchwały zależy od wykupienia akcji tych akcjonariuszy, którzy nie zgadzają się na zmianę. Odpowiednim adaptacjom powinny ulec przepisy o zasadach głosowania i o tzw. wykupie z uwzględnieniem specyfiki podziału przez wyodrębnienie.

Propozycja zmiany art. 542 § 4 k.s.h.”Wpisu do rejestru podziału spółki przez wydzielenie albo przez wyodrębnienie dokonuje się niezwłocznie po zarejestrowaniu obniżenia kapitału zakładowego spółki dzielonej, chyba że wydzielenie albo wyodrębnienie następuje z kapitałów własnych spółki innych niż zakładowy”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Propozycja zmian art. 542 § 4 k.s.h. uwzględnia następstwa wprowadzenia do porządku prawnego „krajowego” podziału przez wyodrębnienie.

Propozycja dodania § 1[1], § 1[2], § 2[1] i § 3 do art. 546 k.s.h. „§ 1[1]. W przypadku podziału przez wyodrębnienie spółka dzielona ponosząca solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki wyodrębnionej na podstawie § 1 może żądać, aby wierzyciel w pierwszej kolejności zaspokoił się z udziałów lub akcji, jakie spółka dzielona objęła w spółce wyodrębnionej, o ile ich wartość emisyjna nie była wyższa od wartości nominalnej. § 1[2]. Jeżeli spółką dzieloną jest spółka komandytowo-akcyjna, wówczas za zobowiązania, o których mowa w § 1, solidarnie ze spółką dzieloną odpowiada komplementariusz spółki dzielonej. Do komplementariusza odpowiadającego solidarnie ze spółką dzieloną przepis § 11 stosuje się odpowiednio. § 21. W przypadku podziału przez wyodrębnienie wierzyciele spółki dzielonej, którzy zgłosili swoje roszczenia w okresie między dniem ogłoszenia planu podziału a dniem ogłoszenia podziału i uprawdopodobnili, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez podział, mogą żądać, aby sąd właściwy według siedziby odpowiednio spółki dzielonej udzielił im stosownego zabezpieczenia ich roszczeń na udziałach lub akcjach, jakie spółka przejmująca objęła w spółce przejmowanej, o ile ich wartość emisyjna nie była wyższa od wartości nominalnej, a zabezpieczenie takie nie zostało ustanowione przez spółkę uczestniczącą w podziale w inny sposób. § 3. Jeżeli spółką uczestniczącą w podziale jest spółka komandytowo-akcyjna, ilekroć w niniejszym dziale jest mowa o odpowiedzialności takiej spółki, rozumie się przez to solidarną odpowiedzialność spółki osobowej i wspólników spółki dzielonej odpowiadających za jej zobowiązania całym swoim majątkiem”.

Alternatywnie: Art. 546 § 1[1]. W przypadku podziału przez wyodrębnienie spółka dzielona ponosi solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki wyodrębnionej. § 21. W przypadku podziału przez wyodrębnienie wierzyciele spółki dzielonej, którzy zgłosili swoje roszczenia w okresie między dniem ogłoszenia planu podziału a dniem ogłoszenia podziału i uprawdopodobnili, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez podział, mogą żądać, aby sąd właściwy według siedziby odpowiednio spółki dzielonej udzielił im stosownego zabezpieczenia ich roszczeń na udziałach lub akcjach, jakie spółka przejmująca objęła w spółce przejmowanej, a zabezpieczenie takie nie zostało ustanowione przez spółkę uczestniczącą w podziale w inny sposób. § 3. Jeżeli spółką uczestniczącą w podziale jest spółka komandytowo-akcyjna, ilekroć w niniejszym dziale jest mowa o odpowiedzialności takiej spółki, rozumie się przez to solidarną odpowiedzialność spółki osobowej i wspólników spółki dzielonej odpowiadających za jej zobowiązania całym swoim majątkiem”.

Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: W kontekście problematyki odpowiedzialności za zobowiązania pozostają następujące zagadnienia. Po pierwsze, uregulowanie ogólne odnoszące się do odpowiedzialności solidarnej nabywcy przedsiębiorstwa za zobowiązania zbywcy przedsiębiorstwa (art. 55[4] k.c.). Zbywca przedsiębiorstwa zbywając przedsiębiorstwo, nie zwalnia się z zobowiązań zaciągniętych w związku z jego prowadzeniem. Niemniej w drodze transakcji zbycia swojego przedsiębiorstwa uszczupla możliwości zaspokojenia swoich wierzycieli. Zatem nabywca przedsiębiorstwa – według zasad ogólnych – odpowiada solidarnie ze zbywcą. Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa jest ograniczona. Niemniej w przypadku podziału spółek przepisy zawierają własną regulację prawną, o walorze lex specialis, odnoszącą się do odpowiedzialności za zobowiązania spółki dzielonej. Przepis art. 55[4] k.c. odnosi się do transakcji o charakterze singularnym, podczas gdy w przypadku podziału przez wyodrębnienie dochodzi do sukcesji generalnej. Sukcesja generalna – czyli nabycie ogółu praw i obowiązków na mocy jednej zaszłości prawnej – ma jednak charakter cząstkowy. Ponadto nie zawsze wraz z podziałem przez wyodrębnienie dojdzie do przekazania przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 [1] k.c. Po drugie, Kodeks spółek handlowych sam reguluje kwestie odpowiedzialności za zobowiązania w związku z podziałem spółki. Dotyczy to przy tym dwóch zagadnień: zobowiązań nieprzypisanych w planie podziału i zobowiązań przypisanych w planie podziału. Przepis art. 54[6] § 1 k.s.h. stanowi, że: „Za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej spółka dzielona oraz pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, odpowiadają solidarnie przez trzy lata od dnia ogłoszenia o podziale. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych każdej spółce w planie podziału”. W literaturze przedmiotu w zasadzie dominuje pogląd, że zasady odpowiedzialności, o których mowa w art. 54[6] k.s.h., odnoszą się również do podziału przez wydzielenie. Za takim stanowiskiem wypowiedział się także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 kwietnia 2010 r., V CSK 318/09. W przypadku podziału przez wyodrębnienie należałoby wyjść z założenia, że: spółka dzielona przez fakt uczestnictwa w podziale przez wyodrębnienie nie powinna zostać zwolniona z zaciągniętych przez siebie zobowiązań; spółka wyodrębniona, w związku z uczestnictwem w podziale przez wyodrębnienie, może przejąć odpowiedzialność za zobowiązania spółki dzielonej. Podział przez wydzielenie jest procesem zachodzącym w płaszczyźnie poziomej. W przypadku podziału przez wyodrębnienie wierzyciele spółki przejmowanej – o ile spółka dzielona nie zbędzie udziałów lub akcji objętych w spółce wyodrębnionej – teoretycznie nie pogarszają swojej sytuacji. Tym samym uzasadnione jest zróżnicowanie pozycji prawnej wierzycieli biorących udział w podziale spółki na płaszczyźnie poziomej i wierzycieli biorących udział na płaszczyźnie pionowej, w ramach podziału przez wyodrębnienie. Zaproponowane zatem zostało rozwiązanie. aby w przypadku podziału przez wyodrębnienie spółka dzielona ponosząca solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki wyodrębnionej, mogła żądać, aby wierzyciel w pierwszej kolejności zaspokoił się z udziałów lub akcji, jakie spółka dzielona objęła w spółce wyodrębnionej, o ile ich wartość emisyjna nie była wyższa od wartości nominalnej. W następstwie przyjęcia koncepcji o dopuszczalności podziału przez wyodrębnienie spółki komandytowo-akcyjnej należałoby zaproponować następującą regulację: „Ilekroć w ustawie jest mowa o odpowiedzialności spółki dzielonej, rozumie się przez to solidarną odpowiedzialność spółki dzielonej i wspólników spółki dzielonej odpowiadających za jej zobowiązania całym swoim majątkiem”.

Propozycja dodania § 31 do art. 547 k.s.h. „§ 31. W przypadku podziału przez wyodrębnienie przepisów § 1–3 nie stosuje się”. Uzasadnienie zaproponowanej zmiany legislacyjnej: Przepisy o szczególnych uprawnieniach wspólników powinny ulec wyłączeniu przy uwzględnieniu specyfiki podziału przez wyodrębnienie.

Blog