Postęp cywilizacyjny prawa wykształcił pojęcie „papieru” wartościowego nie mającego postaci dokumentu. Powstanie inkorporowanych w zdematerializowanym papierze wartościowym praw, identyfikacja wierzyciela, przenoszenie praw z papieru wartościowego zdematerializowanego nie odbywa się, z istoty rzeczy, na zasadach właściwych przenoszeniu tradycyjnych papierów wartościowych.[1] W przepisach ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi przez papiery wartościowe rozumie się „akcje, prawa poboru (…), prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego”, a także „inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych (…), lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne)” (art. 3 pkt 1 u. obr. fin.).[2] Papiery wartościowe są częścią szerszego pojęcia „instrumenty finansowe” (art. 2 ust. 1 u. obr. fin.).

 

Dematerializacja papierów wartościowych może następować w trybie tzw. a) dematerializacji systemowej (art. 5-7, 9-12 et passim u. obr. fin.) i b) tzw. dematerializacji autonomicznej. Dematerializacja systemowa może mieć charakter obligatoryjny albo fakultatywny. Zgodnie z art. 5 ust. 1 u. obr. fin. nie mają formy dokumentu od chwili ich zarejestrowania na podstawie umowy, której przedmiotem jest rejestracja tych papierów wartościowych w depozycie papierów wartościowych (dematerializacja) papiery wartościowe a) będące przedmiotem oferty publicznej lub b) dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, c) lub wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu, lub emitowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski. Ponadto – w myśl art. 5 ust. 2 u. obr. fin. - papiery wartościowe mogą nie mieć formy dokumentu również w przypadku, gdy przewidują to odrębne przepisy dotyczące emisji tych papierów. Przy czym papiery wartościowe: a) będące przedmiotem oferty publicznej, które nie będą podlegać dopuszczeniu do obrotu na rynku regulowanym, albo b) wprowadzone wyłącznie do alternatywnego systemu obrotu mogą nie podlegać dematerializacji jeżeli emitent tak postanowi. Prawa ze zdematerializowanych papierów wartościowych powstają z chwilą zapisania ich po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych.

 

Substratem zdematerializowanych papierów wartościowych jest zatem zapis na rachunku. Wpis na rachunek papierów wartościowych ma zatem charakter konstytutywny (prawotwórczy). Prawa ze zdematerializowanych papierów wartościowych przysługują osobie będącej posiadaczem tego rachunku (art. 7 ust. 1 u. obr. fin., art. 8 u. o oblig.).

 

Umowa zobowiązująca do przeniesienia zdematerializowanych papierów wartościowych przenosi te papiery z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu na rachunku papierów wartościowych. Umowa przeniesienia zdematerializowanych papierów wartościowych nie może dojść do skutku solo consensu. W przypadku gdy ustalenie prawa do pożytków ze zdematerializowanych papierów wartościowych nastąpiło w dniu, w którym w depozycie papierów wartościowych powinno zostać przeprowadzone rozliczenie transakcji, lub później, a papiery te są nadal zapisane na rachunku zbywcy, pożytki przypadają nabywcy w chwili dokonania zapisu na jego rachunku papierów wartościowych (art. 7 ust. 1 u. obr. fin.). W przypadku gdy nabycie zdematerializowanych papierów wartościowych nastąpiło na podstawie zdarzenia prawnego powodującego z mocy ustawy przeniesienie tych papierów, zapis na rachunku papierów wartościowych nabywcy jest dokonywany na jego żądanie (art. 7 ust. 3 u. obr. fin.). Rachunek papierów wartościowych ma charakter imienny ale mogą być na nim zapisane papiery wartościowe imienne jak i na okaziciela, choć w przypadku papierów wartościowych zdematerializowanych sens podziału papierów wartościowych na a) imienne i na b) okaziciela może wzbudzać pewne wątpliwości.

 

[1] R Jurga, M. Michalski, Krótkoterminowe papiery dłużne w obrocie papierami wartościowymi, PPW 2001, nr 7, s. 3 i n.

[2] M. Glibkowski, w: Prawo rynku kapitałowego. Komentarz, pod red. M. Wierzbowskiego, L. Sobolewskiego, P. Wajdy, Warszawa 2012, s. 558 i n., A. Chłopecki, Opcje i transakcje terminowe. Zagadnienia prawne, Warszawa 2001, s. 19 i n.

 

Blog

29 grudnia 2018
Zdematerializowany papier wartościowy.