Przepisy prawa upadłościowego nie wskazują, expresis verbis kto może wnieść zażalenie. Problemu legitymacji do wniesienia zażalenia nie rozstrzyga wprost norma ogólna o postępowaniu upadłościowym, tj. postępowaniu prowadzonym po ogłoszeniu upadłości. Zgodnie z art. 222 ust. 1 p.u. na postanowienia sądu upadłościowego i sędziego-komisarza zażalenie przysługuje w przypadkach wskazanych w ustawie.
Ustawa wyraźnie wskazuje na postanowienia sądu upadłościowego, które można zaskarżyć zażaleniem. Niemniej nie wprowadza wprost ograniczeń podmiotowych w treści przepisu formułującego podstawę do wniesienia zażalenia. Oznacza to, że uprawnionego do złożenia zażalenia należy ustalać z uwzględnieniem ogólnych zasad postępowania.
Zażalenie niewątpliwie przysługuje niewątpliwie uczestnikom postępowania upadłościowego. Zgodnie z systematyką ustawy uczestnikami postępowania są : upadły i wierzyciele. Upadłym jest dłużnik, wobec którego wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości. upadły to zatem uczestnik postępowania upadłościowego. Zob. I. Gil, w: System prawa handlowego, t. 6, s. 928 i n. Dłużnik ma status upadłego zarówno w relacjach proceduralnych jak i materialnoprawnych. Status upadłego uzyskuje się automatycznie na podstawie postanowienia sądu o ogłoszenie upadłości. Upadłym może być każdy z podmiotów prawa prywatnego: osoba fizyczna, osoba prawna, osoba ustawowa (jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną) o ile opowiada kryteriom, o którym mowa w treści art. 5 p.u.. Od osoby upadłego należy odróżnić reprezentanta upadłego. D. Zienkiewicz, Upadły a reprezentant upadłego, (w:) P. Grzegorczyk, K. Knoppek, M. Walasik (red.) Proces cywilny. Nauka – Kodyfikacja – Praktyka. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, Warszawa 2012, s. 833. Wierzycielem w rozumieniu ustawy jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Chodzi tu lege non distinguente o wierzycieli osobistych jak i rzeczowych. Zob. P. Janda, Pojęcie wierzyciela w postępowaniu upadłościowym, PS 2006, nr 6, s. 43 i n., P. Janda, Kolejność zaspokajania wierzycieli osobistych w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, PPH 2015, nr 11, s. 39 i n., P. Janda, Osoba trzecia w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, Fenix.Pl 2011, nr 4, s. 11 i n., R. Adamus, Upadłość a zobowiązania cywilnoprawne, s. 13 i n., I. Gil, w: System prawa handlowego, t. 6, s. 932 i n.). Ustawodawca eksponuje fakt, że wierzycielem jest interesariusz, który ma tytuł prawny do zaspokojenia z masy upadłości. Pojęcie wierzyciela jest niezwykle istotne z punktu widzenia celów postępowania upadłościowego (art. 2 p.u.). Cechą sine qua non postępowania upadłościowego jest wielość wierzycieli. Przy czym wierzycielem, w rozumieniu ustawy, jest osoba, której przysługuje należność prywatnoprawna (cywilnoprawna, ze stosunku pracy) jak i publicznoprawna. Wierzyciel oznacza zarazem:
a) podmiot dysponujący tytułem do zaspokojenia z masy upadłości, b) uczestnika postępowania. Nie ma znaczenia tytuł uprawniający do uzyskania zaspokojenia. Wierzycieli można podzielić na: wierzycieli upadłego i wierzycieli masy, Zob. I. Gil, w: System prawa handlowego, t. 6, s. 933.
Zażalenie może złożyć syndyk.
Niemniej niekiedy zażalenie może zostać złożone także przez osobę trzecią. Na przykład :
Zgodnie z art. 77 ust. 3 p.u. „Zwrot świadczenia (…) można nakazać, jeżeli czynność prawna została podjęta po ogłoszeniu upadłości i przed obwieszczeniem w Rejestrze postanowienia o ogłoszeniu upadłości, a osoba trzecia przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o ogłoszeniu upadłości. Na postanowienie sędziego-komisarza osobie tej przysługuje zażalenie”. Innymi słowy osoba trzecia może zaskarżyć postanowienie sądu upadłościowego, o ile narusza to jej prawa i obowiązki.
Zgodnie z art. 82 p.u.” wpis w księdze wieczystej lub rejestrze dokonany z naruszeniem art. 81 podlega wykreśleniu z urzędu. Podstawą wykreślenia jest postanowienie sędziego-komisarza stwierdzające niedopuszczalność wpisu. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie”. Zażalenie może wnieść także osoba trzecia, której to zażalenie dotyczy.
Zgodnie z art. 132 ust. 2 zd. 2 p.u. : „Jeżeli świadczenie nie podlega zwrotowi, osoba trzecia może dochodzić wierzytelności w postępowaniu upadłościowym”. A zatem tak wskazana osoba trzecia może zaskarżać postanowienia sądu w związku ze zgłoszeniem wierzytelności.
Przy rozstrzyganiu problemu legitymacji do wniesienia zażalenia należy zastosować następujący paradygmat proceduralny: zgodnie z art. 510 § 1 k.p.c. zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie. Powołanie się na normę postępowania nieprocesowego o charakterze ogólnym jest niezbędne albowiem w postępowaniu upadłościowym nie ma ani powoda ani pozwanego ani interwenientów ubocznych. W konsekwencji zainteresowana osoba trzecia, której praw dotyczy postępowanie, może brać w nim aktywny udział.
Jeżeli postanowienie sądu upadłościowego narusza prawa osoby trzeciej, to ma ona tytuł do złożenia zażalenia. Zob. P. Janda, Ochrona osób trzecich w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego przedsiębiorcy, Warszawa 2011, s. 16 i n. ,P. Janda, Osoba trzecia w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, Fenix.Pl 2011, nr 4, s. 11 i n).
Z uwagi na konstytucyjne prawo do sądu wykładnia dotycząca uprawnień osoby trzeciej nie może być zawężająca.
Blog