Przedmiotem niniejszego opracowania jest problematyka zaspokojenia wierzyciela rzeczowego (tj. wierzyciela zabezpieczonego hipoteką, zastawem lub zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską na składnikach masy upadłości) w ramach nowej regulacji upadłości konsumenckiej. Zagadnienie jest o tyle interesujące, że upadłość konsumencka wiąże się z likwidacją masy upadłości,[1] w ramach której dochodzi do zaspokojenia wierzycieli rzeczowych (art. 336, 338, 345 – 346 p.u.n.),[2] ale ustawodawca dopuścił także możliwość zawarcia układu w upadłości konsumenckiej (art. 491²² – art. 491²³ p.u.n.), który – z zasady – będzie miał charakter restrukturyzacyjny.

Uwagi wstępne

Długowieczność ustaw już dawno odeszła do historii, a prawo zaczyna mieć charakter sezonowy. Nowe przepisy o upadłości konsumenckiej (ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) wprowadzają fundamentalne zmiany w odniesieniu do poprzednio obowiązującego stanu prawnego, ukształtowanego w roku 2008.[3] Wobec postępu prac nad Prawem restrukturyzacyjnym (które np. poprzez modyfikację pojęcia „niewypłacalność” będzie miało pewne znaczenie także dla upadłości konsumenckiej) lista zmian w tym obszarze nie jest bynajmniej zamknięta. Nie ma również żadnych gwarancji, że nowa regulacja nie będzie wymagała kolejnych nowelizacji, choćby w kontekście obecnie szczątkowego uregulowania zagadnień związanych z układem w upadłości konsumenckiej.

De lege lata, priorytetem postępowania upadłościowego, dedykowanego dłużnikowi nieprowadzącemu działalności gospodarczej, jest doprowadzenie do oddłużenia upadłego. Kwestia zaspokojenia wierzycieli, jako tradycyjny cel upadłości, m.in. w polskiej kulturze prawnej, schodzi w istocie rzeczy na dalszy plan. W niektórych przypadkach w ramach upadłości konsumenckiej może w ogóle nie dojść do jakiegokolwiek zaspokojenia wierzycieli (przepisy przewidują możliwość prowadzenia postępowania bez etapu likwidacji masy upadłości i bez ustalania planu spłaty).

Co istotne, z punktu widzenia dłużnika, tzw. ubóstwo masy upadłości obecnie nie jest już jakąkolwiek przeszkodą w przeprowadzeniu postępowania upadłościowego w stosunku do osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej (art. 491² ust. 1 p.u.n. wyłączył stosowanie art. 13 p.u.n.). W razie potrzeby koszty postępowania upadłościowego tymczasowo pokrywa Skarb Państwa (art. 491⁷ p.u.n.).

Jak w tym kontekście normatywnym wygląda sytuacja prawna wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo? Nowelizacja przepisów o upadłości konsumenckiej nie narusza kierunkowych zasad zaspokojenia wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo dotychczas przyjętych w Prawie upadłościowym i naprawczym.

Odpowiedzialność osobista i odpowiedzialność rzeczowa w kontekście upadłości konsumenckiej

Na początku rozważań niezbędne są pewne uwagi systematyzujące. Zgodnie z art. 189 p.u.n. wierzycielem w rozumieniu ustawy jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia (ergo chodzi tu także o wierzytelności uwzględniane na liście wierzytelności z urzędu - zob. art. 236 ust. 2 p.u.n.). Z punktu widzenia przywołanego przepisu nie ma znaczenia czy wierzyciel poszukuje zaspokojenia z masy upadłości na zasadzie odpowiedzialności osobistej[4] czy odpowiedzialności rzeczowej upadłego.[5] Przy czym w kontekście problematyki odpowiedzialności osobistej i rzeczowej przepisy prawa upadłościowego odnoszą się do następujących możliwych konfiguracji. Po pierwsze, wierzyciel (w rozumieniu art. 189 p.u.n.) może być zabezpieczony rzeczowo na składnikach majątkowych upadłego a upadły może być jego dłużnikiem osobistym. Po drugie, wierzyciel (w rozumieniu art. 189 p.u.n.) może być zabezpieczony rzeczowo na składnikach majątkowych upadłego a upadły może nie być jego dłużnikiem osobistym, a jedynie dłużnikiem rzeczowym.[6] Po trzecie, wierzyciel (w rozumieniu art. 189 p.u.n.) może być zabezpieczony rzeczowo na składnikach majątkowych osoby trzeciej a upadły może być jego dłużnikiem osobistym.

W postępowaniu upadłościowym status wierzyciela uczestniczącego w postępowaniu, co do zasady, potwierdza treść listy wierzytelności. Zatem, po pierwsze, zgodnie z art. 236 ust. 2 p.u.n. – który ma zastosowanie do upadłości konsumenckiej - uprawnienie do zgłoszenia wierzytelności przysługuje wierzycielowi, gdy jego wierzytelność była zabezpieczona rzeczowo (tj. hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze okrętowym) na składnikach majątkowych upadłego. Jeżeli wierzyciel samodzielnie nie zgłosi tych wierzytelności, będą one umieszczone na liście wierzytelności przez syndyka z urzędu.

Po drugie, powyższą zasadę stosuje się odpowiednio do wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo na rzeczach (i prawach) wchodzących w skład masy upadłości, jeżeli upadły nie jest dłużnikiem osobistym, a wierzyciel – według litery ustawy - „c h c e” w postępowaniu upadłościowym dochodzić swoich roszczeń z przedmiotu zabezpieczenia (art. 236 ust. 3 p.u.n.). Przy czym Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 października 2007 r. potwierdził, że „wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest w postępowaniu upadłościowym uwzględniana na liście wierzytelności z urzędu także wtedy, gdy wierzyciel nie jest wierzycielem osobistym upadłego.”[7] Zgodnie z art. 356 ust. 3 p.u.n. sumę wydzieloną na zaspokojenie wierzytelności niewymagalnej składa się do depozytu sądowego. Przywołany tu przepis z zakresu postępowania podziałowego znajduje zastosowanie, gdy upadły odpowiada jedynie rzeczowo (upadłość dłużnika rzeczowego nie powoduje bowiem natychmiastowej wymagalności wierzytelności w stosunku do odpowiadającej osobiście względem wierzyciela osoby trzeciej). Dalej zaznaczyć należy, że Sąd Najwyższy w niedawnej uchwale z dnia 6 czerwca 2014 r.[8] – trafnie rozstrzygając pewien spór doktrynalny – przyjął, że w aktualnym stanie prawnym „wierzyciel hipoteczny niebędący wierzycielem osobistym dłużnika jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości.” Niemniej kwestia ta jest bezprzedmiotowa na gruncie upadłości konsumenckiej, gdyż wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć tylko i wyłącznie dłużnik (art. 491 ² ust. 3 p.u.n.).

Po trzecie, wierzyciel osobisty upadłego zabezpieczony rzeczowo na majątku osoby trzeciej może dokonać zgłoszenia wierzytelności na zasadach ogólnych. Jego wierzytelność nie podlega wciągnięciu na listę z urzędu.

Przepis art. 491² ust. 2 stanowi, że upadłość konsumencką prowadzi się także wtedy, gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela. Wierzycielem tym, w zasadzie mógłby być wierzyciel zabezpieczony rzeczowo na składnikach majątkowych upadłego, w sytuacji gdy upadły jest zarazem jego dłużnikiem osobistym. Z istoty rzeczy gdyby upadły nie był w ogóle dłużnikiem osobistym a jedynie dłużnikiem rzeczowym względem jednego wierzyciela brak będzie podstaw do ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Należy postawić tezę, że oddłużenie w ramach upadłości konsumenckiej dotyczy odpowiedzialności osobistej a nie rzeczowej.

Zaspokojenie wierzyciela rzeczowego a cele upadłości konsumenckiej

Zgodnie ze znowelizowanym art. 2 ust. 2 p.u.n. postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Z treści przywołanego przepisu wynika, że zaspokojenie roszczeń wierzycieli w upadłości konsumenckiej może nastąpić tylko o tyle, o ile jest to możliwe.[9] Ergo jeżeli nie jest to możliwe, to nie dojdzie do zaspokojenia wierzycieli, może jednak dojść do oddłużenia. Pierwszoplanowe znaczenie ma zatem oddłużenie upadłego.

Niemniej wprowadzona zasada kierunkowa w upadłości konsumenckiej nie narusza istoty zabezpieczenia rzeczowego w postępowaniu upadłościowym. Pryncypialne znaczenie ma stwierdzenie, że nie jest możliwe umorzenie wierzytelności zabezpieczonej rzeczowo bez uprzedniego spieniężenia (likwidacji) przedmiotu zabezpieczenia. Teza powyższa wynika z analizy art. 491¹⁴ ust. 1 p.u.n. Zgodnie z tym przepisem po wykonaniu ostatecznego planu podziału (a zatem po likwidacji wszystkich składników majątkowych, a w tym obciążonych rzeczowo), a gdy z uwagi na brak majątku upadłego plan podziału nie został sporządzony – po zatwierdzeniu listy wierzytelności, sąd ustala plan spłaty wierzycieli albo w przypadkach, o których mowa w art. 491¹⁶ p.u.n., umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Umorzeniu podlegają jedynie wierzytelności lub ich częściej pierwotnie zabezpieczone rzeczowo, które nie znalazły zaspokojenia z obligatoryjnie likwidowanego przedmiotu zabezpieczenia. Po likwidacji przedmiotu zabezpieczenia wierzytelność traci – z istoty rzeczy - status wierzytelności zabezpieczonej. W dalszej kolejności podlega ona zaspokojeniu na zasadach ogólnych (art. 340 ust. 1 p.u.n.).

W przypadku wyłączenia z masy upadłości rzeczy obciążonej rzeczowo w trybie art. 63 ust. 2 p.u.n. w wyniku umorzenia wierzytelności w stosunku do osobiście odpowiedzialnego dłużnika, wierzyciel nie może zostać pozbawiony prawa uzyskania zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia.

Zgodnie z art. 491² ust. 1 p.u.n. w sprawach nieuregulowanych w przepisach o upadłości konsumenckiej stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego. Znajdzie zatem zastosowanie tzw. prawo odrębności, zgodnie z którym jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, wierzytelności zabezpieczone rzeczowo podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu, pomniejszonej o koszty likwidacji tego przedmiotu oraz inne koszty postępowania upadłościowego w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części sumy uzyskanej z likwidacji, nie więcej jednak niż o taką część kosztów postępowania upadłościowego, która wynika ze stosunku wartości obciążonego przedmiotu do wartości całej masy upadłości (art. 345 ust. 1 p.u.n.). Wskazana tu zasada jest w pewien sposób uzupełniana – o czym będzie mowa w dalszej części niniejszego opracowania – przez art. 491¹³ p.u.n. Wierzytelności zabezpieczone rzeczowo są zaspokajane w kolejności przysługującego im pierwszeństwa (art. 345 ust. 2 p.u.n.).

Sytuacja prawna wierzyciela rzeczowego zabezpieczonego rzeczowo na lokalu mieszkalnym lub domu jednorodzinnym upadłego

Upadłość konsumencka, co do zasady, wiąże się z likwidacją masy upadłości (art. 491² ust. 1, art. 491⁵ pkt 3 p.u.n.). Wierzyciel może posiadać zabezpieczenie rzeczowe na nieruchomości, którą ustawodawca opisuje bardziej plastycznie, używając przy tym kolokwializmu prawnego, jako „lokal mieszkalny”, „dom jednorodzinny” czy „budynek”.

W konsekwencji ogłoszenia upadłości konsumenckiej sędzia-komisarz określa zakres i czas korzystania przez upadłego lub osoby mu bliskie, którzy w dacie ogłoszenia upadłości zamieszkiwali w mieszkaniu znajdującym się w lokalu lub w budynku wchodzącym do masy upadłości, z tego mieszkania (art. 75 ust. 2 p.u.n.). Postanowienie to może być – stosownie do okoliczności – zmienione. Dzieje się tak, gdyż nieruchomość wykorzystywana przez upadłego i osoby mu bliskie powinna zostać sprzedana w ramach procedury likwidacji masy upadłości (zob. art. 311 ust. 1 p.u.n.) w stanie wolnym od osób i rzeczy. Jeżeli upadły nie opróżni nieruchomości może to stanowić przyczynę dla umorzenia postępowania upadłościowego na podstawie art. 491¹⁰ ust. 2 p.u.n. Niemniej brak opróżnienia nieruchomości przez osoby bliskie upadłemu nie powinien stanowić podstawy do umorzenia postępowania w stosunku do upadłego. W takim przypadku syndyk może wytoczyć powództwo eksmisyjne. W przypadku braku opróżnienia nieruchomości w dacie jej sprzedaży, sam nabywca nieruchomości byłby zmuszony do wytoczenia powództwa eksmisyjnego.

Ustawodawca, wzorem poprzedniego stanu prawnego, zapewnia pewien przywilej socjalny upadłemu. Zgodnie z art. 491¹³ ust. 1 p.u.n. jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy.

Kwotę zabezpieczenia socjalnego upadłego, określa sędzia-komisarz, na wniosek upadłego, biorąc pod uwagę potrzeby mieszkaniowe upadłego, w tym liczbę osób pozostających na jego utrzymaniu, zdolności zarobkowe upadłego, sumę uzyskaną ze sprzedaży lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego oraz opinię syndyka. Ustawodawca nie stanowi o tym wprost ale należałoby uwzględnić okoliczność, że np. osoba bliska upadłemu, pozostająca na jego utrzymaniu, może uzyskać dywidendę w związku z ustanowioną na składniku masy upadłości służebnością mieszkania (art. 296 k.c.) albo w np. w związku ujawnioną w księdze wieczystej umową dożywocia na rzecz osoby bliskiej (art. 908 k.c., art. 16 ust. 2 pkt 1 u.k.w.h.). Zgodnie bowiem z art. 313 ust. 2 p.u.n. sprzedaż nieruchomości powoduje wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej lub nieujawnionych w ten sposób, lecz zgłoszonych sędziemu-komisarzowi w terminie określonym w art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n. W miejsce prawa, które wygasło, uprawniony nabywa prawo do zaspokojenia wartości wygasłego prawa z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości. Skutek ten powstaje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży. Podstawą do wykreślenia praw, które wygasły na skutek sprzedaży, jest prawomocny plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości obciążonej.[10] Powinna mieć również znaczenie – jak się wydaje – okoliczność, że na nieruchomości istnieją obciążenia rzeczowe – hipoteki i stopień zaspokojenia wierzycieli hipotecznych.

Na postanowienie sędziego - komisarza w przedmiocie przyznania upadłemu koty zabezpieczenia socjalnego przysługuje zażalenie (art. 491¹³ ust. 2 p.u.n.). Należy przyjąć, że zażalenie przysługuje upadłemu, wierzycielowi zabezpieczonemu rzeczowo na lokalu mieszkalnym lub domu jednorodzinnym, a także – w zasadzie - każdemu innemu wierzycielowi.[11]

Co istotne, jeżeli fundusze masy upadłości na to pozwalają, a opuszczony przez upadłego lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny nie został jeszcze zbyty, sędzia-komisarz może przyznać upadłemu zaliczkę na poczet kwoty zabezpieczenia socjalnego upadłego (art. 491¹³ ust. 3 p.u.n.). Opróżnienie lokalu przez upadłego – z osób jak i z rzeczy – jest warunkiem sine qua non przyznania zaliczki. Zaliczka podlega następnie zarachowaniu na poczet potrąceń z ceny sprzedaży nieruchomości.

Kwota przyznana upadłemu na podstawie art. 491¹³ p.u.n. wypłacana jest upadłemu poza odrębnym planem podziału (na marginesie należy wskazać, że do planu podziału przyjmuje się cenę netto a nie cenę brutto sprzedaży nieruchomości). Należy bronić poglądu, że kwota ta jest wypłacana przed zaspokojeniem wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo. Innymi słowy, wierzyciele rzeczowi uzyskują zaspokojenie z przedmiotu obciążenia po potrąceniu z ceny sprzedaży kwoty przywileju socjalnego upadłego). W konkluzji stwierdzić należy, że przepis art. 491¹³ p.u.n. stanowi lex specialis względem art. 345 p.u.n.

Zbywanie rzeczy ruchomych obciążonych rzeczowo w upadłości konsumenckiej

Zgodnie z art. 491¹² p.u.n. syndyk może pisemnie upoważnić upadłego do sprzedaży ruchomości należących do masy upadłości. Dotyczy to lege non distinguente także ruchomości obciążonych rzeczowo. Przy czym co do rzeczy ruchomych obciążonych zastawem rejestrowym stosuje się przepis art. 327 ust. 1 p.u.n zgodnie z którym, zastawnik zastawu rejestrowego może zaspokoić się z przedmiotu zastawu przez jego przejęcie albo zbycie w trybie określonym w art. 24 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu przewiduje taki sposób zaspokojenia zastawnika. Należy zatem postawić tezę, że przepis art. 491¹² p.u.n. nie uchybia prawu zastawnika zastawu rejestrowego.

Plan spłaty i układ a wierzytelności zabezpieczone rzeczowo na składnikach majątkowych osób trzecich

Zgodnie z art. 491¹⁵ ust. 1 p.u.n. ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego oraz hipoteki morskiej, jeśli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. Podobnie przepis art. 291 ust. 1 w zw. z art. 491²³ p.u.n. wskazuje, że układ nie narusza praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego i hipoteki morskiej, jeżeli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. W związku z powyższym można wyciągnąć generalną tezę, że – szeroko rozumiana - restrukturyzacja zobowiązań w toku postępowania upadłościowego nie rozciąga się na odpowiedzialność rzeczową osób trzecich (dłużników wyłącznie rzeczowych). Innymi słowy pomimo, iż dłużnik osobisty – w wyniku zdarzeń o których mowa w art. 491¹⁵ i 291 ust. 1 p.u.n. - nie odpowiada dalej w stosunku do wierzyciela dodatkowo zabezpieczonego na składniku majątkowym osoby trzeciej, to osoba trzecia nadal odpowiada rzeczowo. O ile zatem nie można zadośćuczynić interesowi wierzyciela poprzez zaspokojenie z majątku dłużnika odpowiedzialnego osobiście, o tyle interes wierzyciela nie doznaje uszczerbku z perspektywy możliwości uzyskania zaspokojenia od dłużnika odpowiadającego jedynie rzeczowo.

Zgodnie z art. 491²¹ ust. 1 p.u.n. po wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd upadłościowy wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli. Jednocześnie nie podlegają umorzeniu zobowiązania, o których mowa w art. 491²¹ ust. 2 p.u.n. Należy postawić tezę, że skutkiem umorzenia zobowiązania odpowiedzialnego osobiście upadłego nie dochodzi do wyłączenia odpowiedzialności rzeczowej osoby trzeciej. Dlaczego? Odpowiedzialność dłużnika rzeczowego ma charakter autonomiczny wobec losów odpowiedzialności osobistej w upadłości konsumenckiej. Jeżeli plan spłaty, który ogranicza zakres odpowiedzialności dłużnika głównego, nie uchybia odpowiedzialności rzeczowej osoby trzeciej to mechanizm taki powinien towarzyszyć skutkowi umorzenia zobowiązań „niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli”.

Zaspokojenie wierzyciela rzeczowego a układ w upadłości konsumenckiej

Przesłanką zwołania zgromadzenia wierzycieli celem głosowania nad układem w upadłości konsumenckiej jest uprawdopodobnienie, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele tego postępowania. Cel upadłości konsumenckiej został wyrażony w art. 2 ust. 2 p.u.n. Układ ma zatem gwarantować przede wszystkim oddłużenie upadłego i dopiero w dalszej kolejności zaspokojenie wierzycieli w możliwie jak najwyższym stopniu. Cel układu w postaci oddłużenia jest możliwy do osiągnięcia przy wykorzystaniu instytucji układu albowiem zgodnie z art. 270 ust. 1 pkt 3 p.u.n. propozycje układowe mogą obejmować zmniejszenie sumy długów. Przy czym dopóki układ nie zostanie wykonany, w wyniku jego uchylenia przez sąd upadłościowy, dojdzie do restytucji (odżycia) wierzytelności w pierwotnej wysokości (art. 305 p.u.n.).

Zasadnicza wątpliwość co do dopuszczalności układu w upadłości konsumenckiej pojawia się w przypadku istnienia wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo na składnikach majątkowych upadłego. Zgodnie z art. 273 ust. 2 p.u.n. układ nie obejmuje wierzytelności zabezpieczonej na mieniu upadłego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na jej objęcie układem. Zgoda na objęcie wierzytelności układem powinna być wyrażona w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny, najpóźniej przed przystąpieniem do głosowania nad układem. Zgoda może być wyrażona ustnie do protokołu z przebiegu zgromadzenia wierzycieli. Ponadto zgodnie z art. 292 p.u.n. układ nie narusza praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego i hipoteki morskiej, jeżeli były ustanowione na mieniu upadłego, chyba że uprawniony wyraził zgodę na objęcie zabezpieczonej wierzytelności układem. W przypadku wyrażenia zgody na objęcie układem zabezpieczonej wierzytelności prawa, o których mowa powyżej, pozostają w mocy, z tym że zabezpieczają one wierzytelność w wysokości i na warunkach płatności określonych w układzie. Oznacza to, że jeżeli wierzyciele rzeczowi pozostaliby poza układem, to nie doszłoby do oddłużenia upadłego. Upadłość konsumencka nie spełniłaby wówczas swojego zasadniczego celu w postaci umorzenia zobowiązań upadłego.

Układ, według regulacji ogólnej, może mieć charakter restrukturyzacyjny (co jest zasadą zarówno w teorii jak i w praktyce stosowania prawa) albo likwidacyjny.[12] Zgodnie z art. 271 ust. 1 p.u.n. układ może przewidywać również zaspokojenie wierzycieli poprzez likwidację majątku upadłego. Likwidacja przeprowadzana jest według przepisów ustawy o likwidacji masy upadłości, chyba że układ przewiduje przejęcie majątku upadłego przez wierzycieli lub inny sposób likwidacji. Z kolei przepis art. 271 ust. 2 p.u.n. stanowi, że jeżeli układ przewiduje likwidację majątku upadłego według przepisów ustawy, likwidację przeprowadza osoba wyznaczona w układzie, w trybie określonym w jego treści. Likwidacja nie narusza praw oraz skutków ujawnienia praw i roszczeń osobistych, ciążących na składnikach majątku upadłego. Należy bronić poglądu, że układ w upadłości konsumenckiej może mieć charakter restrukturyzacyjny jak i likwidacyjny. Zbycie składników majątkowych obciążonych rzeczowo w ramach układu likwidacyjnego nie ma skutku sprzedaży egzekucyjnej (art. 313 p.u.n.).

Podsumowanie

Wierzytelności zabezpieczone rzeczowo zasadniczo zachowują swój uprzywilejowany charakter w postępowaniu odrębnym prowadzonym w stosunku do osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej (art. 491¹ – 491²³ p.u.n.). Utrzymanie w tej płaszczyźnie istniejącego status quo wypada ocenić w sposób pozytywny. Potrzeba oddłużenia dłużnika nie powinna sobie podporządkowywać utrwalonych zasad odpowiedzialności rzeczowej.

Słowa kluczowe:

Upadłość, osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, wierzytelność, hipoteka, zastaw

Blog