Zarys prawa antymonopolowego

Miejsce publicznego prawa ochrony konkurencji w systemie prawa i jego charakterystyka

1. Prawo antymonopolowe jest elementem[1] prawa publicznego gospodarczego. Wyodrębnienie prawa publicznego gospodarczego jako samodzielnej gałęzi prawa wzbudza niekiedy kontrowersje.[2] Niemniej w niniejszym opracowaniu, bez wchodzenia w szczegółowe rozważania teoretyczne, jest ono traktowane jako osobny dział systemu prawa. Prawo publiczne gospodarcze jest uporządkowanym zbiorem norm prawnych określających ingerencję państwa w stosunki gospodarcze.[3] Prawo antymonopolowe obejmuje ogół norm prawnych mających za przedmiot ingerencję państwa w zasady ochrony konkurencji w interesie publicznym.

2. W piśmiennictwie używane jest także określenie publiczne prawo ochrony konkurencji. Bazując na regulacji TFUE w odniesieniu do problematyki konkurencji wypada stwierdzić, że na pojęcie publicznego prawa ochrony konkurencji składają się dwie grupy reguł dotyczących konkurencji.[4] Po pierwsze, będzie to zbiór reguł skierowanych do przedsiębiorców. Wśród tych norm prawnych znajduje się problematyka prawa antymonopolowego. Temu ostatniemu zagadnieniu poświęcone jest niniejsze opracowanie. Dodatkowo przedsiębiorcy są adresatami zakazu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Po drugie, będzie to zbiór reguł skierowanych do państwa, obejmujący tzw. prawo pomocy publicznej (prawo subwencyjne). Prawo pomocy publicznej wykazuje na tyle daleko idące odrębności, że celowe jest poświęcenie mu osobnego opracowania.

3. Publiczne prawo ochrony konkurencji, jako zbiór reguł skierowanych do przedsiębiorców, obejmuje trzy główne merytoryczne działy tematyczne i podporządkowane nim normy proceduralne. Po pierwsze, normy odnoszące się do praktyk naruszających konkurencję. Z kolei przez praktyki ograniczające konkurencję rozumie się tzw. porozumienia ograniczające konkurencję i tzw. nadużywanie pozycji dominującej. Po drugie, normy odnoszące się do antykonkurencyjnych koncentracji przedsiębiorców. Te dwa pierwsze segmenty określa się niekiedy jako prawo antymonopolowe.[5] Po trzecie, normy odnoszące się do praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Powyższe zagadnienia stanowią przedmiotowy zakres prawa publicznej ochrony konkurencji.[6]

4. Publiczne prawo ochrony konkurencji, podobnie jak prawo publiczne gospodarcze składa się z norm prawa ustrojowego, norm prawa materialnego i norm prawa proceduralnego.[7] Normy prawa ochrony konkurencji, to co do zasady normy prawne ius cogens.

5. Ochrona konkurencji w systemie prawa realizowana jest nie tylko przez przepisy publicznego prawa ochrony konkurencji ale także przez przepisy należące do sfery prawa prywatnego. Przy czym publiczne prawo ochrony konkurencji ma na celu ochronę tzw. interesu publicznego.[8]

Źródła prawa ochrony konkurencji

Podmiotowy zakres obowiązywania przepisów prawa publicznej ochrony konkurencji

6. Adresatem przepisów o zakazie praktyk ograniczających konkurencję, zakazie antykonkurencyjnej koncentracji, zakazie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów są co do zasady przedsiębiorcy i ich związki.[9]

Terytorialny zakres obowiązywania przepisów prawa publicznej ochrony konkurencji

7. Publiczne prawo ochrony konkurencji podlega tzw. zasadzie eksterytorialności.[10] Polega to na tym, że ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów znajduje zastosowanie do praktyk ograniczających konkurencję, praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a także antykonkurencyjnych koncentracji, jeżeli te praktyki lub koncentracje wywołują lub mogą wywoływać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1 ust. 2 u.o.kik). Praktycznym skutkiem przyjęcia tzw. zasady eksterytorialności jest to, że prawo polskie może być zastosowane, w warunkach, o których mowa w art. 1 ust. 2 u.ok.ik., nawet wówczas gdy przedsiębiorcy – na gruncie innych przepisów prawa – nie podlegają prawu polskiemu.[11]

Podstawowe pojęcia

Konkurencja

8. Ustawodawca nie definiuje w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów pojęcia „konkurencja”. Określa natomiast pojęcie „konkurentów”, przez które rozumie przedsiębiorców, którzy wprowadzają lub mogą wprowadzać albo nabywają lub mogą nabywać, w tym samym czasie, towary na rynku właściwym (art. 4 pkt 11 u.o.k.ik.).
9. Pojęcie konkurencji bardzo często formułowane jest w orzecznictwie sądowym. Sąd Najwyższy w wyroku z 19 października 2006r., III SK 15/06, wskazał, że konkurencja stanowi „optymalny sposób podziału dóbr między członków społeczeństwa. Konkurencja jest zjawiskiem ze wszechmiar pozytywnym. Prowadzi do podniesienia efektywności całej gospodarki. Wymusza dbanie o konsumentów i ich interesy, poprzez oferowanie im coraz lepszych produktów, dodatkowych usług, nowych technologii, itp. Dlatego ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów chroni mechanizm konkurencji przed wszelkiego rodzaju próbami jego ograniczenia, eliminacji lub zniekształcenia przez jedną z grup uczestników rynku - przedsiębiorców. Po drugie, pod pojęciem konkurencji należy rozumieć proces rywalizacji niezależnych przedsiębiorstw, który prowadzi do podniesienia poziomu dobrobytu konsumentów.”

Przedsiębiorca

10. Kluczowe znaczenie ma definicja legalna przedsiębiorcy w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. Przypomnieć należy, że adresatem materialnoprawnej regulacji tej ustawy jest właśnie przedsiębiorca. Z punktu widzenia celów ochrony konkurencji, definicja ta powinna być szeroka.[12] Ustawodawca dla ustalenia zakresu desygnatów pojęcia „przedsiębiorca”, po pierwsze, odsyła do przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i, po drugie, samodzielnie wskazuje na cztery dodatkowe rozszerzenia do pojęcia przedsiębiorcy (art. 4 pkt 1 u.o.k.ik.).
11. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przy definiowaniu pojęcia przedsiębiorcy (art. 4 ust. 1 u. sw.dz.) posługuje się dwoma łącznymi kryteriami. Po pierwsze, kryterium podmiotowym. Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną.[13] Innymi słowy zakres podmiotowy odnosi się do wszystkich samodzielnych podmiotów prawa cywilnego. Statusu przedsiębiorcy nie posiada natomiast spółka cywilna. Przedsiębiorcami są wspólnicy spółki cywilnej w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2 u.sw.dz.). Drugim kryterium jest tzw. kryterium przedmiotowe czyli prowadzenie działalności gospodarczej.[14] Działalność ta jest działalnością wytwórczą, budowalną, usługową, handlową, poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż kopalin (art. 3 u. sw. dz.). Do istotnych cech prowadzenia działalności gospodarczej należy: (a) prowadzenie działalności gospodarczej we własnym imieniu (b) w celach zarobkowych (c) w sposób zorganizowany (d) ciągły. Prowadzenie działalności gospodarczej we własnym imieniu wyklucza z zakresu tego pojęcia np. pracowników i pełnomocników.[15] Prowadzenie działalności w celach zarobkowych nie wymusza faktycznego osiągania zysku – działalność gospodarcza może się wiązać z trwałą stratą. Działalnością gospodarczą jest także działalność zawodowa. Warunkiem kwalifikacji danego podmiotu prawa jako przedsiębiorcy nie jest wpis do ewidencji działalności gospodarczej.[16] Niezależnie od treści art. 3 u. sw. dz. za przedsiębiorcę należy uznać także rolnika.[17]
12. Ponadto przedsiębiorcą jest podmiot prawa cywilnego (tzn. osoba fizyczna, prawna bądź ustawowa) organizujący lub świadczący usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art. 4 pkt 1 lit. a) u.o.k.ik.). Pewną wskazówką przy wykładni pojęcia użyteczności publicznej może być uchwała Trybunału Konstytucyjnego z 12 marca 1997r., W 8/96[18] w której Trybunał (odnosząc się do wykładni uchylonej obecnie ustawy o zamówieniach publicznych) przyjął, że pojęcie użyteczności publicznej „należy rozumieć możliwie najszerzej i wydaje się, że winny one być utożsamiane z zadaniami publicznymi, których realizacja ciąży na administracji rządowej i samorządowej. Do zadań tych należy zaspokajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa, w tym między innymi: zaopatrywanie ludności w wodę, energię elektryczną, gazową i cieplną, utrzymanie dróg i komunikacji, rozwój nauki, zapewnienie oświaty, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, realizacja różnego rodzaju potrzeb kulturalnych itp. Realizacja tych zadań może odbywać się w różnych formach organizacyjnych (…).” Wśród podmiotów odpowiadających tym kryteriom można wymienić tytułem przykładu[19]: gminy, powiaty, województwa, związki gminne, Narodowy Fundusz Zdrowia, uczelnie niepubliczne, niepubliczne przedszkola, Polski Związek Piłki Nożnej, parafię.
13. Przedsiębiorcą jest ponadto osoba fizyczna wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu (art. 4 pkt 1 lit. b) u.o.k.ik.). Przy czym ustawa o swobodzie działalności gospodarczej zalicza wykonywanie zawodu do wykonywania działalności gospodarczej (art. 2 u. sw. dz.). Wykaz zawodów zawiera np. art. 88 k.s.h. wskazujący jaka osoba fizyczna może być partnerem w spółce partnerskiej. Wykonywanie zawodu w ramach stosunku pracy nie oznacza, że dana osoba jest przedsiębiorcą, z uwagi na brak cechy wykonywania zawodu we własnym imieniu.[20]
14. Przedsiębiorcą będzie wreszcie osoba fizyczna, która posiada kontrolę, w rozumieniu art. 4 pkt 4 u.o.k.ik. nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji, o której mowa w art. 13 u.o k.ik. (art. 4 pkt 1 lit. c) u.o.k.ik.).
15. Przedsiębiorcą będzie związek przedsiębiorców - na potrzeby przepisów dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (art. 4 pkt 1 lit. d) u.o.k.ik.). Przedsiębiorca dominujący to przedsiębiorca, który posiada kontrolę, w rozumieniu art. 4 pkt 4 u. o k.ik., nad innym przedsiębiorcą (art. 4 pkt 3 u.o.k.ik.).
16. Obok pojęcia przedsiębiorcy funkcjonuje pojęcie „grupy kapitałowej”. Rozumie się przez to wszystkich przedsiębiorców, którzy są kontrolowani w sposób bezpośredni lub pośredni przez jednego przedsiębiorcę, w tym również tego przedsiębiorcę (art. 4 pkt 14 u.o.k.ik.). Z definicją grupy kapitałowej logicznie powiązana jest definicja ustawowa „przedsiębiorcy dominującego” i „przejęcia kontroli” (zob. art. 4 pkt 3 i 4 u.o.k.ik.).
17. Z pojęciem „przedsiębiorca” łączy się pojęcie „związek przedsiębiorców”. Związek przedsiębiorców to izby, zrzeszenia i inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców jak również związki tych organizacji (art. 4 pkt 2 u.o.k.ik.). Związkiem przedsiębiorców będą[21] np. izby lekarzy, aptekarzy, pielęgniarek i położnych, samorządy radców prawnych, adwokatów, notariuszy doradców podatkowych, itp.
18. Przeciwieństwem przedsiębiorcy jest konsument. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów odsyła do pojęcia art. …. K.c. (art. 4 pkt 12 u.o.k.ik.).

Rynek właściwy

19. Kluczowym pojęciem publicznego prawa ochrony konkurencji jest pojęcie rynku właściwego. Rynek właściwy określany jest w prawie i orzecznictwie europejskim jako relevant market. Rynek właściwy wyznaczany jest oddzielnie w każdej sprawie antymonopolowej.[22] Jak podnosi się w piśmiennictwie „określenie rynku właściwego jest narzędziem identyfikacji rzeczywistego przedmiotu i faktycznego terytorialnego zasięgu konkurencji stron bezpośrednio zaangażowanych w postępowanie oraz stron trzecich, w tym aktualnych i potencjalnych konkurentów.”[23]
20. Ustawodawca przez „rynek właściwy” każe rozumieć rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji (art. 4 pkt 9 u.o.k.ik.). Należy pamiętać, że pojęcie „towaru” ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów rozumie bardzo szeroko.
21. Wyznaczenie rynku właściwego rozpoczyna wyznaczenie tzw. właściwego rynku produktowego. Następnie wyznaczany jest właściwy rynek geograficzny (terytorialny).[24]
22. Rynek produktowy zawiera towary uznawane przez uczestników tego rynku za substytuty. Ustawodawca wskazuje na cztery kryteria określania zakresu substytucji: (a) przeznaczenie, (b) cena, (c) właściwości, (d) jakość. Ustawodawca wymaga wyczerpania wszystkich wskazanych kryteriów przy czym mogą one występować z różną intensywnością.[25] Przez „przeznaczenie” towarów należy rozumieć zaspakajanie tych samych potrzeb.[26] „Właściwość towarów” należałoby odnieść do dominujących cech towarów.[27]
23. Rynek geograficzny odnosi się do konkretnego obszaru na którym panują zbliżone warunki konkurencji.

Przejęcie kontroli

24. Istotne znaczenie ma pojęcie „przejęcie kontroli”. Przejęcie kontroli ma znaczenie przede wszystkim z punktu widzenia przepisów o zakazie antykonkurencyjnej koncentracji. Zjawisko to jest definiowane w sposób ogólny, a w dalszej kolejności ustawodawca wskazuje na egzemplifikację sytuacji w których ma miejsce przejęcie kontroli.
25. Przez przejęcie kontroli rozumie się przez to wszelkie formy bezpośredniego lub pośredniego uzyskania przez przedsiębiorcę uprawnień, które osobno (tzw. kontrola wyłączna sole control) albo łącznie (tzw. kontrola wspólna joint control), przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców (art. 4 pkt 4 u.o.k.ik.).[28]
26. Przejęcie kontroli może polegać na dysponowaniu bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego), także na podstawie porozumień z innymi osobami (art. 4 pkt 4 lit. a) u.o.k.ik.).
27. Przejęcie kontroli może polegać na uzyskaniu uprawnienia do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu lub rady nadzorczej innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego), także na podstawie porozumień z innymi osobami, (art. 4 pkt 4 lit. b) u.o.k.ik.).
28. Przejęcie kontroli może wyrażać się w tym, że członkowie jego zarządu lub rady nadzorczej stanowią więcej niż połowę członków zarządu innego przedsiębiorcy - przedsiębiorcy zależnego (art. 4 pkt 4 lit. c) u.o.k.ik.).
29. Przejęcie kontroli może polegać na dysponowaniu bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami (art. 4 pkt 4 lit. d) u.o.k.ik.).
30. Przejęcie kontroli może wyrażać się w prawie do całego albo do części mienia innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego), (art. 4 pkt 4 lit. e) u.o.k.ik.).
31. Przejęciem kontroli może być umowa przewidująca zarządzanie innym przedsiębiorcą (przedsiębiorcą zależnym) lub przekazywanie zysku przez takiego przedsiębiorcę; (art. 4 pkt 4 lit. f) u.o.k.ik.).
32. W literaturze przedmiotu wskazuje się także na inne przykłady form przejęcia kontroli. Np. udział w kształtowaniu polityki danego przedsiębiorcy przez jego kontrahenta, z racji zawarcia długoterminowej umowy dostawy lub umowy kredytowej, o ile umowa ta ma charakter kluczowy dla tego przedsiębiorcy.[29]

Pozycja dominująca

33. Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, przez pozycję dominującą należy rozumieć taką oto pozycję przedsiębiorcy, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów; domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40 % (art. 4 pkt 10 u.o.kik). Podana definicja jest kluczowa z punktu widzenia grupy przepisów o zakazie nadużywania pozycji dominującej, a także z punktu widzenia przepisów dotyczących kontroli koncentracji.
34. Posiadanie czy osiąganie pozycji dominującej nie jest zakazane przez przepisy antymonopolowe.[30] Niedopuszczalne jest natomiast nadużywanie tej pozycji.
35. Domniemanie wskazane przez ustawodawcę jest domniemaniem wzruszalnym.[31]

Kolizja pomiędzy dopuszczeniem a ograniczeniem konkurencji na gruncie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

36. Jak wspomniano o tym już wcześniej, źródeł zasad ochrony konkurencji można poszukiwać w różnych aktach prawnych. Co więcej, wiele przepisów z tego zakresu to klauzule generalne. Dla rozwiązania ewentualnych kolizji pomiędzy różnymi przepisami prawa ustawodawca w treści art. 3 u. o k. i k. wskazał, że przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie stosuje się do ograniczeń konkurencji dopuszczonych na podstawie odrębnych ustaw. Należy przyjąć, że dla zastosowania powyższej normy kolizyjnej niezbędne jest zidentyfikowanie konkretnego przepisu prawa obowiązującego dopuszczającego dane zachowanie i przepisu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wprowadzającego ograniczenie.[32] Niektóre inne ustawy same wprowadzają normy prawne wyłączające stosowanie przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.[33]
37. Powyższa zasada kolizyjna odnosi się do aktów prawa krajowego. W przypadku kolizji normy prawnej z zakresu prawa krajowego i normy prawnej z zakresu prawa europejskiego, na ogólnych zasadach, znajdzie zastosowanie zasada prymatu prawa europejskiego.[34]

Stosunek ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów do praw własności intelektualnej i przemysłowej

38. Przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów – w myśl art. 2 ust. 1 u. o k.ik. nie naruszają praw przysługujących na podstawie przepisów dotyczących ochrony własności intelektualnej i przemysłowej (w szczególności przepisów o ochronie wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, topografii układów scalonych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, praw autorskich i praw pokrewnych.). Innymi słowy publiczne prawo ochrony konkurencji, co do zasady, nie uchybia prawom własności intelektualnej i przemysłowej, które charakteryzuje silna ochrona prawna.[35]
39. Przy czym od wprowadzonej powyżej zasady wprowadzono istotny wyjątek. Przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stosuje się do dwóch następujących kategorii umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami, co do których podjęto działania zmierzające do zapobieżenia ich ujawnieniu, jeżeli skutkiem tych umów jest nieuzasadnione ograniczenie swobody działalności gospodarczej stron lub istotne ograniczenie konkurencji na rynku. Po pierwsze, do umów, a w szczególności do umów licencji, a także innych niż umowy praktyk wykonywania praw własności intelektualnej i przemysłowej. Po drugie, do umów dotyczących nieujawnionych do wiadomości publicznej informacji technicznych lub technologicznych, zasad organizacji i zarządzania.

Zakaz porozumień ograniczających konkurencję

Pojęcie „porozumienie”

40. Przepisy o ochronie konkurencji i konsumentów wprowadzają bardzo szerokie znaczenie terminu „porozumienie”. Jest to niewątpliwie uzasadnione zakresem ochrony konkurencji. Porozumienie jest aktem przynajmniej dwustronnym a może być aktem wielostronnym. Jak podnosi się w literaturze przedmiotu istotą porozumienia jest zamiar lub efektywne podjęcie szeroko rozumianej koordynacji rynkowych zachowań samodzielnych, niezależnych przedsiębiorców.[36] Za porozumienie uważa się trzy różne formy zachowań. Wszystkie te formy zachowań traktowane są równorzędnie. Przy czym granice pomiędzy nimi wydają się być stosunkowo płynne.
41. Po pierwsze, przez „porozumienie” rozumie się umowy zawierane między przedsiębiorcami, między związkami przedsiębiorców oraz między przedsiębiorcami i ich związkami albo niektóre postanowienia tych umów (art. 4 pkt 5 lit. a) u.o.k.ik.). Użytemu tu pojęciu „umowa” należy przypisać takie samo znaczenie jak umowie na gruncie prawa cywilnego.[37] Umowa może być zawarta w sposób wyraźny albo dorozumiany.
42. Po drugie, przez „porozumienie” rozumie się tzw. uzgodnienia dokonane w jakiejkolwiek formie przez dwóch lub więcej przedsiębiorców lub ich związki, (art. 4 pkt 5 lit. b) u.o.k.ik.). Szczególnie trudne w praktyce wydaje się być odróżnienie umowy zawartej per facta concludentia z uzgodnieniem. Niemniej pomimo możliwej krytyki tej regulacji sens przepisu jest taki, aby uszczelnić zakres ochrony i objąć nim także takie sytuacje, w których może się pojawić wątpliwość, czy ma się do czynienia z umową w sensie prawa cywilnego. Od uzgodnień, czyli ustaleń poczynionych w sposób świadomy należy odróżnić zachowania paralelne – zachowania zbieżne podejmowane przez dwóch lub więcej przedsiębiorców ale bez wzajemnego porozumienia.[38]
43. Po trzecie, przez „porozumienie” rozumie się uchwały lub inne akty związków przedsiębiorców lub ich organów statutowych (art. 4 pkt 5 lit. c) u.o.k.ik.).
44. Można wskazać na pewne cechy wspólne porozumień, do których odnoszą się przepisy antymonopolowe. Porozumienie zawarte przez przedsiębiorców nie musi służyć interesom wszystkich jego uczestników, wystarczy aby korzyści osiągnął tylko jeden uczestnik porozumienia. Aby dany stan faktyczny kwalifikować jako zawarcie porozumienia wystarczy aby przedsiębiorca w swoich decyzjach rynkowych uwzględniał interesy innego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców przynajmniej faktycznie uzgodnione.[39] Nie ma znaczenia forma porozumienia – porozumienie może być przyjęte w formie pisemnej (a nawet w „wyższej” formie, np. pisemnej z datą pewną), ustnej. Z punktu widzenia regulacji ustawy porozumienie może zostać zawarte w sposób dorozumiany (konkludentny).[40] Aby kwalifikować uczestnictwo danego przedsiębiorcy w porozumieniu ze skutkami wynikającymi z przepisów antymonopolowych, owo uczestnictwo powinno być dobrowolne. Przy czym udział w porozumieniu w wyniku np. presji ekonomicznej także jest traktowany jako udział w porozumieniu.[41] Udział w porozumieniu z zasady jest działaniem zamierzonym, przy czym tak samo należałoby kwalifikować przystąpienie do porozumienia w wyniku zaniedbania.[42] Z punktu widzenia uczestnictwa w porozumienia nie ma znaczenia czy jego uczestnicy mają świadomość naruszania prawa czy są przekonani, że porozumienie jest w pełni legalne.
45. W orzecznictwie jak i w literaturze wskazuje się na tzw. porozumienia poziome (horyzontalne) i porozumienia pionowe (wertykalne). Kryteriom rozróżnienia stanowi relacja pomiędzy stronami w płaszczyźnie uczestnictwa w wymianie dóbr i usług. Porozumienia poziome, to porozumienia zawarte pomiędzy przedsiębiorcami pozostającymi na tym samym szczeblu wymiany dóbr i usług, którzy są lub mogą być względem siebie konkurentami (np. porozumienie pomiędzy sprzedawcami podobnych towarów).[43] Z kolei porozumieniem pionowym jest porozumienie pomiędzy przedsiębiorcami pozostającymi względem siebie na rożnych szczeblach wymiany dóbr i usług (np. porozumienie pomiędzy producentem a sprzedawcą).[44] Sens wyróżnienia tych porozumień jest taki, że w prawie antymonopolowym porozumienia poziome, są co do zasady, traktowane bardziej surowo, niż porozumienia pionowe.[45] Ustawodawca posłużył się terminem „porozumienia dystrybucyjne” przez co rozumie porozumienia zawierane między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, których celem jest zakup towarów dokonywany z zamiarem ich dalszej odsprzedaży (art. 4 pkt 6 u.o.k.ik.). Porozumienia dystrybucyjne są porozumieniami wertykalnymi.[46]
46. Powstaje pytanie czy omawiana grupa przepisów znajduje zastosowanie do porozumień zawieranych przez grupę kapitałową. W orzecznictwie wspólnotowym przyjęto, że zakaz zawierania antykonkurencyjnych porozumień nie dotyczy przedsiębiorców należących do tej samej grupy kapitałowej, [47] o ile przedsiębiorcy ci tworzą w istocie rzeczy jedną jednostkę gospodarczą (single economic unit), w ramach której spółka zależna nie posiada własnej autonomii w określaniu swojej polityki gospodarczej, a porozumienie ma na celu ustanowienie wewnętrznego podziału zadań pomiędzy przedsiębiorcami. Uważa się, że istnienie single economic unit wyznaczają takie czynniki jak: kontrola kapitałowa spółki dominującej nad spółkami zależnymi, zarządzanie przez spółkę dominującą sprzedażą spółki zależnej, nabywaniem przez spółkę zależną surowców do produkcji, działalnością marketingową i reklamową.[48]
47. Innym zagadnieniem jest kwestia udowodnienia, że ma czy miało miejsce porozumienie pomiędzy przedsiębiorcami. Sprawa jest oczywiście w miarę prosta pod względem dowodowym, jeżeli umowy, uchwały uzgodnienia przybrały postać pisemną. Niemniej bardzo często porozumienia przybierają postać niesformalizowaną. W takim przypadku ocenie należy poddać wszystkie okoliczności sprawy.

Klauzula generalna zakazu porozumień ograniczających konkurencję

48. Zgodnie z art. 6 ust. 1 u. o k.ik. zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym. Podobnie sformułowany jest zakaz w z art. 101 ust. 1 TFUE.

Szczegółowe zakazy porozumień ograniczających konkurencję

Zakaz kartelu cenowego

49. Zakazane są porozumienia naruszające ograniczające konkurencję polegające na ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów (6 ust. 1 pkt 1 u. o k.ik, zob. też art. 101 ust. 1 lit. a TFUE).
50. towarach - rozumie się przez to rzeczy, jak również energię, papiery wartościowe i inne prawa majątkowe, usługi, a także roboty budowlane; cenach - rozumie się przez to ceny, jak również opłaty o charakterze cen, marże handlowe, prowizje i narzuty do cen;

Zakaz kartelu kontyngentowego

51. Zakazane są porozumienia naruszające ograniczające konkurencję polegające na ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji; (6 ust. 1 pkt 2 u. o k.ik zob. też art. 101 ust. 1 lit. b TFUE).

Zakaz kartelu podziałowego

52. Zakazane są porozumienia naruszające ograniczające konkurencję polegające na podziale rynków zbytu lub zakupu; (6 ust. 1 pkt 3 u. o k.ik, zob. też art. 101 ust. 1 lit. c TFUE).

Zakaz porozumień dyskryminacyjnych

53. Zakazane są porozumienia naruszające ograniczające konkurencję polegające na stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji; (6 ust. 1 pkt 4 u. o k.ik., zob. też art. 101 ust. 1 lit. d TFUE).

Zakaz porozumień wiązanych

54. Zakazane są porozumienia naruszające ograniczające konkurencję polegające na uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy; (6 ust. 1 pkt 5 u. o k.ik., zob. też art. 101 ust. 1 lit. e TFUE).

Zakaz kartelu skierowanego przeciw przedsiębiorcom nieobjętym porozumieniem

55. Zakazane są porozumienia naruszające ograniczające konkurencję polegające na ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem; (6 ust. 1 pkt 6 u. o k.ik).

Zakaz zmowy przetargowej

56. Zakazane są porozumienia naruszające ograniczające konkurencję polegające na uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny. (6 ust. 7 pkt 1 u. o k.ik).

Wyłączenia spod zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję

Porozumienia bagatelne

57. Zakazu, o którym mowa w art. 6 ust. 1, nie stosuje się do porozumień zawieranych między konkurentami, których łączny udział w rynku w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekracza 5 %;2) przedsiębiorcami, którzy nie są konkurentami, jeżeli udział w rynku posiadany przez któregokolwiek z nich w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekracza 10 %. 2. Przepisów ust. 1 nie stosuje się do przypadków określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1-3 i 7informacje o jednostcekomentarze praktyczneprojekty ustaw

Wyłączenia indywidualne

58. Zakazu, o którym mowa w art. 6 ust. 1, nie stosuje się do porozumień, które jednocześnie: 1) przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego; 2) zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści; 3) nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów; 4) nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów. Ciężar udowodnienia okoliczności, o których mowa powyżej, spoczywa na przedsiębiorcy.

Wyłączenia zbiorowe

59. Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, wyłączyć określone rodzaje porozumień, spod zakazu, o którym mowa w art. 6 ust. 1, biorąc pod uwagę korzyści, jakie mogą przynieść określone rodzaje porozumień. W rozporządzeniu Rada Ministrów określi: 1) warunki, jakie muszą być spełnione, aby porozumienie mogło być uznane za wyłączone spod zakazu; 2) klauzule, których występowanie w porozumieniu stanowi naruszenie art. 6; 3) okres obowiązywania wyłączenia oraz może określić klauzule, których występowania w porozumieniu nie uznaje się za naruszenie art. 6.

Sankcja nieważności

60. Porozumienia, o których mowa w ust. 1, są w całości lub w odpowiedniej części nieważne, z zastrzeżeniem art. 7 i 8. (art. 6 ust. 2 u. o k.ik.).

Zakaz nadużywania pozycji dominującej

Klauzula generalna

61. Zgodnie z art. 9 ust. 1 u. o k.ik. zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców.

Szczegółowe zakazy nadużywania pozycji dominującej

62. Nadużywanie pozycji dominującej, według przykładowego wyliczenia ustawowego polega na następujących zachowaniach. Po pierwsze, na bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów. Po drugie, na ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów. Po trzecie, na stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji. po czwarte, na uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy. Po piąte, na przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji. Po szóste, na narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści. Po siódme, na podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych.

Sankcja nieważności

63. Czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne. (art. 6 ust. 3 u. o k.ik.).

Kontrola koncentracji

Zagadnienia wprowadzające

Krajowe progi dla kontroli koncentracji

64. W myśl art. 13 ust. 1 u. o k.ik. zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu Prezesowi UOKiK, jeżeli: łączny światowy obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 1.000.000.000 euro lub łączny obrót na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 50.000.000 euro.

Sposoby przeprowadzenia koncentracji

65. Obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji dotyczy zamiaru przeprowadzenia operacji, o których mowa w art. 13 ust. 2 u. o k.ik.
66. Po pierwsze koncentracja może przybrać formę połączenia dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców (art. 13 ust. 2 pkt 1 u. o k.ik.).
67. Po drugie, koncentracja może przybrać postać tzw. przejęcia, czyli nabycia lub objęcia akcji, innych papierów wartościowych, udziałów lub w jakikolwiek inny sposób - bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad jednym lub więcej przedsiębiorcami przez jednego lub więcej przedsiębiorców (art. 13 ust. 2 pkt 2 u. o k.ik.).
68. Po trzecie, koncentracja może polegać na utworzeniu przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy; (art. 13 ust. 2 pkt 3 u. o k.ik.).
69. Po czwarte, koncentracja może polegać na nabyciu przez przedsiębiorcę części mienia innego przedsiębiorcy (całości lub części przedsiębiorstwa), jeżeli obrót realizowany przez to mienie w którymkolwiek z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej równowartość 10.000.000 euro. (art. 13 ust. 2 pkt 4 u. o k.ik.).

Wyłączenia od obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji

72. Przepisy ustawy wskazują na pięć przypadków wyłączeń zgłoszenia zamiaru koncentracji.
73. Po pierwsze, wyłącza się obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji, jeżeli obrót przedsiębiorcy, nad którym ma nastąpić przejęcie kontroli, zgodnie z art. 13 ust. 2 pkt 2, nie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w żadnym z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie równowartości 10.000.000 euro;
74. Po drugie, spod obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji wyłączone jest czasowe nabycie lub objęcie przez instytucję finansową akcji albo udziałów w celu ich odsprzedaży, jeżeli przedmiotem działalności gospodarczej tej instytucji jest prowadzone na własny lub cudzy rachunek inwestowanie w akcje albo udziały innych przedsiębiorców, pod warunkiem, że odsprzedaż ta nastąpi przed upływem roku od dnia nabycia lub objęcia, oraz że: (a) instytucja ta nie wykonuje praw z tych akcji albo udziałów, z wyjątkiem prawa do dywidendy, lub (b) wykonuje te prawa wyłącznie w celu przygotowania odsprzedaży całości lub części przedsiębiorstwa, jego majątku lub tych akcji albo udziałów;
75. Po trzecie, nie ma obowiązku zgłoszenie zamiaru koncentracji polegającej na czasowym nabyciu lub objęciu przez przedsiębiorcę akcji lub udziałów w celu zabezpieczenia wierzytelności, pod warunkiem że nie będzie on wykonywał praw z tych akcji lub udziałów, z wyłączeniem prawa do ich sprzedaży.
76. Po czwarte, nie ma obowiązku zgłoszenie zamiaru koncentracji następującej w toku postępowania upadłościowego, z wyłączeniem przypadków, gdy zamierzający przejąć kontrolę jest konkurentem albo należy do grupy kapitałowej, do której należą konkurenci przedsiębiorcy przejmowanego.
77. Po piąte, nie ma obowiązku zgłoszenie zamiaru koncentracji przedsiębiorców należących do tej samej grupy kapitałowej.

Dokonanie koncentracji przez przedsiębiorcę zależnego uważa się za jej dokonanie przez przedsiębiorcę dominującego.

Blog