Prawo handlowe, Prawo cywilne, Upadłość. Restrukturyzacja.

Jaki jest wpływ postępowania typu company examinership wszczętego w Irlandii na późniejsze postępowanie sądowe prowadzone w Polsce z udziałem dłużnika, podlegającego procedurze company examinership, występującego w postępowaniu przed sądem polskim charakterze powoda?

W pierwszej kolejności należy ustalić jakie przepisy znajdą zastosowanie do oceny wskazanego powyżej zapytania prawnego.

Irlandia i Rzeczpospolita Polska jako Państwa Członkowskie Unii Europejskiej podlegają przepisom rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz. Urz. WE L 160 z 30 czerwca 2000r., s. 1 i n.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 1, s. 191 ze zm.). Przedmiotowe rozporządzenie stosuje się do zbiorowych postępowań przewidujących niewypłacalność dłużnika, które obejmują całkowite lub częściowe zajęcie majątku dłużnika oraz powołanie zarządcy. Na temat tego zagadnienia w literaturze polskiej zob. np. F. Zedler, A. Hrycaj, P. Filipiak, Europejskie prawo upadłościowe. Komentarz, red. F. Zedler, Warszawa 2011; W. Klyta, Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych, Warszawa 2008; M. Szydło, Jurysdykcja krajowa w transgranicznych sprawach upadłościowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2009; T. Chilarski, Upadłość transgraniczna w prawie Unii Europejskiej, Warszawa 2009; M. Armatowska, Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego, Warszawa 2011; A. Hrycaj, Jurysdykcja krajowa w sprawach o ogłoszenie upadłości objętych zakresem zastosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego, Warszawa 2011; A. Jakubecki, O naturze głównego i terytorialnego postępowania upadłościowego w prawie upadłościowym Unii Europejskiej, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2005; W. Klyta, Europejskie międzynarodowe prawo upadłościowe, Rej. 2004, nr 3–4; M. Glicz, Prawo upadłościowe Unii Europejskiej, PPH 2003, nr 11; S. Gurgul, Zasady i tryb wszczęcia głównego i wtórnego postępowania upadłościowego według prawa Unii Europejskiej i prawa polskiego, Mon. Pr. 2009, nr 18; P. Grzejszczak, T. Chilarski, Jurysdykcja krajowa w międzynarodowym postępowaniu upadłościowym, PPH 2004, nr 2; R. Adamus, Europejskie postępowanie insolwencyjne, Pr.Sp. 2004, nr 2.

Z istoty rzeczy prawo europejskie cieszy się przywilejem pierwszeństwa stosowania przed krajowymi rozwiązaniami prawnymi w zakresie międzynarodowego prawa upadłościowego. Zob. np. W. Klyta, w: Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, pod red. A. Witosza, A.J. Witosza, Warszawa 2012, wyd. 4, s. 765 i n.

Zgodnie z art. 2 rozp. 1346/2000 dla celów tego rozporządzenia "postępowania upadłościowe" oznaczają postępowania zbiorowe określone w art. 1 ust. 1 rozp. 1346/2000, których wykaz znajduje się w załączniku A do rozp. 1346/2000.

W odniesieniu do Irlandii za postępowanie upadłościowe uznaje się następujące postępowania:

Compulsory winding – up by the court
Bankruptcy
The administration in bankruptcy of the estate of persons dying insolvent
Winding – up in bankruptcy of partnerships
Creditors’ voluntary winding up (with confirmation of a court)
Arrangements under the control of the court which involve the vesting of all part of the property of the debtor in the Official Assignee for realization and distribution
Company examinership

W konsekwencji company examinership należy do postępowań upadłościowych w rozumieniu rozporządzenia art. 1346/2000.

Instytucja company examinership uregulowana jest w irlandzkim Companies Act. Instytucja ta została wprowadzona nowelą z 1990r., następnie kolejny raz nowelizowaną.

Zasadniczym atutem rozporządzenia 1346/2000 jest zerwanie z tzw. zasadą terytorializmu w międzynarodowym prawie upadłościowym. W myśl art. 16 ust. 1 zd. 1 rozp. 1346/2000 wszczęcie postępowania upadłościowego przez sąd Państwa Członkowskiego podlega uznaniu we wszystkich pozostałych Państwach Członkowskich z chwilą, gdy orzeczenie stanie się skuteczne w Państwie wszczęcia postępowania.

Istotne znaczenie ma treść art. 17 ust. 1 rozp. 1346/2000, zgodnie z którym „wszczęcie postępowania określonego w art. 3 ust. 1 wywołuje w każdym innym Państwie Członkowskim, bez potrzeby dopełnienia jakichkolwiek formalności, skutki, które wynikają z prawa Państwa wszczęcia postępowania, o ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej oraz dopóki w tym innym Państwie Członkowskim nie zostanie wszczęte postępowanie określone art. 3 ust. 2.”

Innymi słowy wszczęcie w Irlandii postępowania „company examinership” oznacza, że:

wszczęcie tego postępowania podlega automatycznemu uznaniu także na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez potrzeby przeprowadzania jakiejkolwiek procedury w przedmiocie uznania tego postępowania
co do zasady, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wywołuje takie skutki jakie wynikają z prawa irlandzkiego

Zakres prawa właściwego dla procedury upadłościowej (tzw. lex concursus) określa przede wszystkim art. 4, a także art. 5 – 15, rozp. 1346/2000. Zgodnie z tym przepisem o ile rozporządzenie 1346/2000 nie stanowi inaczej, dla postępowania upadłościowego i jego skutków właściwe jest prawo Państwa Członkowskiego, w którym zostaje wszczęte postępowanie (art. 4 ust. 1 rozp. 1346/2000). W konsekwencji skutki wszczęcia postępowania typu company examinership określa – co do zasady – prawo irlandzkie.

Jak trafnie podnosi się w literaturze przedmiotu, przepisy rozporządzenia 1346/2000 dotyczące prawa właściwego zawierają normy kolizyjne, które dokonują wyłączenia norm prawa prywatnego międzynarodowego poszczególnych państw, w tym także państwa wszczęcia postępowania upadłościowego. Tak F. Zedler, w: F. Zedler, A. Hrycaj, P. Filipiak, Europejskie prawo upadłościowe. Komentarz, pod red. F. Zedlera, Warszawa 2011, s. 81.

W myśl art. 4 ust. 2 lit. f rozp. 1346/2000 prawo Państwa wszczęcia postępowania określa m.in. skutki wszczęcia postępowania upadłościowego na środki dochodzenia praw przez poszczególnych wierzycieli jednak z wyłączeniem toczących się postępowań. W konsekwencji w przypadku wszczęcia postępowania sądowego po ogłoszeniu upadłości, to prawo irlandzkie określa skutki wszczęcia company examinership dla postępowań sądowych. Chodzi tu postępowania sądowe, które nie toczyły się w chwili wszczęcia postępowania upadłościowego. Niemiej dotyczy to postępowań, w których wierzyciel występuje w roli powoda.

Z normą art. 4 ust. 2 lit. f rozp. 1346/2000 powiązane jest regulacja art. 15 zgodnie z którą wpływ postępowania upadłościowego na t o c z ą c e się postępowanie dotyczące przedmiotu albo prawa wchodzącego w skład masy podlega wyłącznie prawu Państwa Członkowskiego, w którym toczy się postępowanie.

Jak podnosi F. Zedler, „zakres zastosowania art. 15 wskazuje, że dotyczy on postępowań, w których upadły jest stroną; nie ma znaczenia czy jest on stroną czynną (powodem) czy bierną (pozwanym). Istotne jest, aby postępowania te dotyczyły przedmiotu lub prawa wchodzącego w skład masy upadłości. Ów związek, o którym mowa (…) [w art. 15] należy rozumieć szeroko. Obejmuje on nie tylko procesy o świadczenie, w których przedmioty lub prawa mają być świadczone drugiej stronie, lecz także postępowania dotyczące ustalenia czy ukształtowania prawa lub stosunku prawnego dotyczącego wspomnianych składników masy upadłości.” F. Zedler, w: Europejskie…, s. 109. Pogląd ten nie budzi wątpliwości.

Niemniej w stanie faktycznym poddanym niniejszej analizie prawnej powodem jest dłużnik podlegający procedurze company examinership w sytuacji gdy postępowanie upadłościowe zostało wszczęte przed wszczęciem procesu cywilnego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. W konsekwencji ani art. 4 ust. 2 lit. f (który odnosi się do „środków dochodzenia praw przez wierzycieli) ani art. 15 rozp. 1346/2000 (który odnosi się do postępowań prowadzonych przed wszczęciem postępowania upadłościowego) nie mają rozstrzygającego znaczenia w niniejszej sprawie.

Zgodnie z art. 4 ust. 2 lit. c rozp. 1346/2000 prawo państwa wszczęcia postępowania określa (w badanym przypadku prawo irlandzkie) uprawnienia dłużnika i zarządcy. W konsekwencji do oceny legitymacji do dochodzenia roszczeń przed sądem polskim właściwe jest prawo irlandzkie.

W postępowaniu company examinership powoływany jest tzw. examiner (zob. załącznik C rozporządzenia 1346/2000 w związku z art. 2 lit. b rozp. 1346/2000). Examiner może złożyć do sądu wniosek o przyznanie mu wyłącznych uprawnień członków zarządu spółki. Por. B. Foley, Court Protection of Ailing Companies – the law of the Examinership in the Republic of Ireland. www.brianfoley.ie/examinership.pdf

Irlandzkie postępowanie company examinership podlega automatycznemu i natychmiastowemu uznaniu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

Postępowanie sądowe prowadzone na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, wszczęte przez dłużnika podlegającego company examinership, występującemu w roli powoda, podlega co do zasady prawu polskiemu. Prawo irlandzkie (jako prawo państwa wszczęcia postępowania upadłościowego; lex concursus) określa natomiast w szczególności jakie są uprawnienia dłużnika i zarządcy (art. 4 ust. 2 lit. c rozp. 1346/2000), określa mienie wchodzące w skład masy upadłości (czyli np. wierzytelności przysługujące dłużnikowi) oraz sposób postępowania z mieniem nabytym przez dłużnika po wszczęciu postępowania (art. 4 ust. 2 lit. b rozp. 1346/2000