Umowa spółki z o.o. (inna niż ustawowy wzorzec umowy w rozumieniu art. 1571 KSH) może w dosyć zróżnicowany sposób kształtować zasady ustroju spółki z o.o. w ramach swobody umów (art. 353 [1] KC w zw. z art. 2 KSH). Może to być jedno, dwu albo wielostronna czynność prawna. Granicą dla swobody w ukształtowaniu ustroju wewnętrznego spółki kapitałowej są przede wszystkim przepisy prawa (bezwzględnie obowiązujące i jednostronnie bezwzględnie obowiązujące)[1]. Autorzy treści umowy spółki z o.o. korzystają z daleko większej swobody niż twórcy statutu spółki akcyjnej. Spółka akcyjna jest przeznaczona do kumulowania kapitału pochodzącego od wielu anonimowych osób, a zatem w celu ich silniejszej ochrony ustawodawca znacznie ogranicza swobodę założycieli (akcjonariuszy) w kształtowaniu treści statutu spółki akcyjnej (art. 304 § 3 i 4 KSH)[2]. Ponadto spółka akcyjna podlega silnym wpływom prawa Unii Europejskiej, co – po pierwsze – nie działa pozytywnie ani na prostotę ani na oszczędność regulacji ustawowej, i – po drugie – usztywnia prawne wytyczne dla treści statutu. Z kolei porównując umowę spółki z o. o. do statutu prostej spółki akcyjnej widać wyraźnie, że ustawodawca pozwala na bardzo elastyczne uregulowanie ustroju wewnętrznego prostej spółki akcyjnej.
Formuła spółki z o.o. nadal pozostaje bardzo interesującą propozycją dla praktyki działalności gospodarczej. Z tej przyczyny zapewne coraz częstsze będą przypadki, w których wspólnicy spółki z o.o. będą starali się wprowadzić pewne zmiany adaptacyjne w umowie spółki dla lepszego dopasowania tej konstrukcji prawnej do wymogów obrotu gospodarczego. To z kolei może prowadzić do wątpliwości co do ważności umowy spółki z o.o. z uwagi na jej zgodność z prawem.
W związku z Pierwszą Dyrektywą wyrażono zapatrywanie, że zarejestrowanie spółki nie zwalnia sądu orzekającego w innym postępowaniu „od obowiązku badania zgodności treści umowy z imperatywnymi normami ustawowymi, gdyż skutkiem naruszenia zakazu wynikającego z artykułu 58 k.c. jest zawsze bezwzględna nieważność czynności prawnej (…), takiego obowiązku sądu nie eliminuje więc okoliczność, iż istnieje prawomocne postanowienie o wpisie spółki (…) do rejestru handlowego zapadłe na podstawie między innymi analizy treści umowy spółki”[3]. Podstawy „nieważności spółki”, po upływie pięciu lat od zarejestrowania spółki powinny być traktowane jak przypadek częściowej nieważności umowy spółki, o ile ich natura pozwala na taką kwalifikację.
Wpis spółki z o.o. albo zmiany umowy spółki do rejestru sądowego ma tzw. skutek domniemania legalności. Można mieć wątpliwości co do trafności sformułowania, że wpis do rejestru ma „charakter sanujący”[4]. W istocie rzeczy wpis do rejestru nie sprawia, że postanowienie umowy spółki z o.o. sprzeczne z ustawą przestaje być z nią sprzeczne. W literaturze przedmiotu generalnie dopuszcza się możliwość powołania na częściową nieważność postanowienia umowy spółki, które jest sprzeczne z ustawą, pomimo jej zarejestrowania przez sąd rejestrowy[5]. Podobne stanowisko wyrażone zostało w orzecznictwie[6]. Jest to przypadek nieważności bezwzględnej[7].
Zgodnie z art. 252 § 4 KSH upływ terminów do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały nie wyłącza możliwości podniesienia zarzutu nieważności uchwały[8]. Zarzut ten może podnieść każda osoba[9]. Przy czym w literaturze przedmiotu wyrażano różne zapatrywania co do charteru prawnego sankcji nieważności z art. 252 KSH. Według niektórych Autorów jest to nieważność względna[10]. Inni uważają, że jest to nieważność bezwzględna[11] i jest to pogląd systemowo uzasadniony.
Nieważność postanowienia umowy spółki z o.o. sprzecznego z prawem ma miejsce ex lege i działa ab initio. Niemniej nie wyklucza to ochrony osób działających w dobrej wierze (por. art. 252 § 4 KSH). Dla powołania się na nieważność umowy spółki sprzecznej z ustawą nie musi upłynąć okres pięciu lat od daty rejestracji spółki. Wspólnicy mogą – w trybie zmiany umowy spółki – uchylić wadliwe (bezwzględnie nieważne) postanowienia umowy spółki i zastąpić je ważnymi postanowieniami umowy. Wspólnicy spółki z o.o. mogą to uczynić z własnej inicjatywy albo w trybie postępowania, o którym mowa w art. 172 KSH[12]. W orzecznictwie wskazano, że „sankcja nieważności bezwzględnej została wyprzedzona przez system usuwania braków”[13].
[1] W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008 r. II CSK 278/2008 wskazano, że do uchwały wspólników sprzecznej z zasadami współżycia społecznego nie powinno się stosować sankcji nieważności określonej w art. 58 § 2 KC. Uchwała sprzeczna z zasadami współżycia społecznego może być zaskarżona do sądu jako sprzeczna z dobrymi obyczajami ( art. 249 § 1 k.s.h.).
[2] A. Hajos-Iwańska, I. Prager Ograniczenie swobody kształtowania zasad ładu korporacyjnego spółki akcyjnej przez zasadę ścisłości statutu w świetle ekonomicznej analizy prawa, Monitor Prawa Handlowego 2013, Nr 5
[3] I. Hykawy, w: Prawo wspólnot europejskich …, s. 116.
[4] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 października 2017 r. I ACa 229/17
[5] A. Opalski, Kodeks spółek handlowych. Tom III A. Spółka akcyjna. Komentarz do art. 301-392 2016, wyd. 1, Legalis, art. 21 nb. I.3.; P. Biedrawa Możliwość stwierdzenia nieważności umowy spółki z o.o. (statutu spółki akcyjnej) na podstawie art. 58 KC po upływie pięciu lat od rejestracji spółki, Monitor Prawniczy nr 6/2014
[6] Wyrok Sądu Najwyższego z 30 września 2004 r. IV CK 713/03, OSP 2005, Nr 9, poz. 112
[7] Por. A. Sikorska-Lewandowska Nieważność uchwały rady nadzorczej spółki akcyjnej — glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 5.10.2017 r. (I PK 287/16), Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2019, nr 7, s. 28
[8] Zob. np. B. Chudziński, A. Koschel, Sprzeczność z umową (statutem) spółki jako przesłanka uchylenia uchwały zgromadzenia spółki kapitałowej, Przegląd Prawniczy Ekonomiczny i Społeczny 1/2014, s. 21 i n.; A. Sikorska-Lewandowska Zarzut nieważności uchwały zgromadzenia wspólników, Glosa 2012, nr 3, s. 62 i n.m K. Bilewska, Sprzeczność uchwały walnego zgromadzenia z ustawą jako przesłanka stwierdzenia jej nieważności na podstawie art. 425 k.s.h., „Palestra” 2008/3–4, s. 231, M. Czajkowska-Dąbrowska, Konsekwencje sprzeczności z prawem uchwał zgromadzeń wspólników spółek kapitałowych ze szczególnym uwzględnieniem legitymacji byłych członków organów spółek do zaskarżania tych uchwał, „Studia i analizy Sądu Najwyższego” 2007/1, s. 69
[9] S. Sołtysiński, Rozważania o nieważnych i „nieistniejących” czynnościach prawnych ze szczególnym uwzględnieniem uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych i spółdzielni, w: W kierunku europeizacji prawa prywatnego, Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Jerzemu Rajskiemu, Warszawa 2007, s.319
[10] A. Koch, Charakter sankcji wobec sprzecznych z prawem uchwał spółek kapitałowych, Przegląd Prawa Handlowego 2007/2, s. 6; J. Frąckowiak, Uchwały zgromadzeń wspólników spółek kapitałowych sprzeczne z ustawą, Przegląd Prawa Handlowego 2007/11, s. 12; M.S. Tofel, Nieważność uchwał na gruncie art. 252 § 1 k.s.h. i art. 425 § 1 k.s.h., Przegląd Prawa Handlowego 2006/8, s. 20; G. Cern, Problem nieważności uchwał z mocy prawa, „Prawo Spółek” 2010/7–8, s. 36
[11] S. Sołtysiński, Nieważne i wzruszalne uchwały spółek kapitałowych, Przegląd Prawa Handlowego 2006/1, s. 4; W. Jurcewicz, Nieważność uchwał w spółkach kapitałowych, Przegląd Prawa Handlowego 2008/5, s.16; W. Popiołek, w: J.A. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych, komentarz, t. II, Warszawa 2005, s. 362; M. Gutowski, Sankcja nieważności na tle uchwał organów spółek kapitałowych, Przegląd Prawa Handlowego 2007/12, s. 22; A. Gierat, Zaskarżanie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych przez ich organy oraz przez członków tych organów, Przegląd Sądowy 2001/11–12, s. 136.
[12] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 października 2017 r. I ACa 229/17
[13] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r. III CSK 294/12
Blog