W stanie faktycznym sprawy ogłoszono upadłość Przedsiębiorstwa X. Bezspornym w sprawie było istnienie tytułu wykonawczego t.j. nakazu zapłaty Sądu Okręgowego zasadzającego na rzecz Syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa X od Przedsiębiorstwa Y określone sumy pieniężne. Przedsiębiorstwo Y wniosło sprzeciw do nakazu zapłaty Sądu Okręgowego ale został on odrzucony. Przedsiębiorstwo Y podnosiło, że nabyło od Przedsiębiorstwa G wierzytelność względem Przedsiębiorstwa X (bezpośrednio przed jego upadłością) celem dokonania potrącenia. Następnie został złożony przez syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa X wniosek o nadanie klauzuli wykonalności na nakaz zapłaty Sądu Okręgowego, a w dalszej kolejności wniosek o wszczęcie egzekucji z przedmiotowego tytułu wykonawczego. Następnie wierzytelność została zbyta przez syndyka na rzecz Przedsiębiorstwa Z. Przedsiębiorstwo Y wytoczyło powództwo przeciwegzekucyjne w stosunku do nabywcy wierzytelności Przedsiębiorstwa Z, pomimo, że nie przystąpiło ono do czynności egzekucyjnych. Dodać należy, że Przedsiębiorstwo Y do swojego układu przyjęło tylko część należności stwierdzonej następnie tytułem wykonawczym.
Powództwo przeciwegzekucyjne, z istoty rzeczy, może być skierowane wyłącznie przeciwko podmiotowi będącemu uprawnionym do prowadzenia egzekucji w oparciu o tytuł wykonawczy. Por. S. Dalka, J. Rodziewicz, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Gdańsk 1994r., s. 170. Klauzula wykonalności została nadana na tytuł wykonawczy na rzecz syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa X. Pozwane Przedsiębiorstwo Z – pomimo, iż nabyło wierzytelność w drodze cesji – nie uzyskało wcześniej klauzuli wykonalności na własną rzecz. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 29.10.2004r., III CZP 63/04, Prokuratura i Prawo z 2005r., Nr 4, s. 40 i n. „przepis art. 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie również w razie przeniesienia wierzytelności (przelewu) po wszczęciu postępowania egzekucyjnego”. W motywach rozstrzygnięcia Sadu Najwyższego podano, iż „przepisy kodeksu postępowania cywilnego ustanawiają wyjątki, według których dochodzi do zmian podmiotowych, dotyczących przede wszystkim dłużników. W pewnych wypadkach nie wymaga to zmiany klauzuli wykonalności (art. 819 § 1 k.p.c.). Rozwiązanie takie jest usprawiedliwione szczególną przyczyną (śmierć wierzyciela lub dłużnika w toku postępowania egzekucyjnego) oraz ogólnym następstwem spadkobierców, którzy nadto legitymują się postanowieniem stwierdzającym nabycie przez nich spadku (arg. ex art. 1027 k.c.). W innych wypadkach obejmujących również art. 788 k.p.c. przejście uprawnienia lub obowiązku wymaga nadania klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciw tej osobie. Hipotezą przepisu objęte zostało przejście dokonane po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub przed jego wydaniem bez ograniczenia terminem końcowym. Dlatego wykładnia językowa nie sprzeciwia się nadaniu klauzuli w razie przejścia uprawnienia podczas postępowania egzekucyjnego. Za takim rozwiązaniem niedopuszczającym w postępowaniu egzekucyjnym przekształcania podmiotowego w innych wypadkach niż przewidziane w ustawie przemawiają wyżej omówione argumenty systemowe, co do zależności postępowania wykonawczego od wyniku postępowania rozpoznawczego (arg. ex art. 804 k.p.c.). Przepisy o postępowaniu egzekucyjnym nie dają podstaw do ograniczania art. 788 k.p.c. tylko do okresu przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Również nie zawierają takiej podstawy stosowane odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.) przepisy o postępowaniu rozpoznawczym. Najbliższy omawianemu stanowi przepis art. 192 pkt 3 k.p.c. wyraża zasadę stabilizacji sprawy w granicach możliwych do utrzymania we współczesnym odformalizowanym procesie. Założenia uzasadniające taką stabilizację nie odpowiadają postępowaniu egzekucyjnemu, którego celem jest wykonanie tytułu egzekucyjnego. Stabilizacja podmiotowa egzekucji utrudniałaby raczej, a nie sprzyjała tym celom, poza tym stosowanie art. 192 pkt 3 k.p.c. wymagałoby jego zasadniczych modyfikacji, np. w odniesieniu do zgody dłużnika egzekwowanego na zmianę wierzyciela. Za przyjętą uchwałą przemawia także wykładnia funkcjonalna art. 788 k.p.c. Nie można wykluczyć powstania w toku postępowania egzekucyjnego rzeczywistej potrzeby ekonomicznej lub organizacyjnej zbycia wierzytelności na podstawie umowy sprzedaży lub innej umowy nawet nienazwanej. Rozstrzyganie w takiej sytuacji skomplikowanych zagadnień prawnych nie leży w kompetencji organu egzekwującego specjalizującego się w sprawnym i skutecznym wykonaniu tytułu wykonawczego. Nieuzasadnione byłoby również wymaganie od stron wnoszenia skarg na czynności komornika bądź występowania przez dłużnika z powództwem przeciwegzekucyjnym, skoro rozstrzyganiu o zdatności tytułu egzekucyjnego do przymusowego wykonania służy postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności.” W konsekwencji powództwo przeciwegzekucyjne może zostać wytoczone jedynie przeciwko osobie, będącej uprawnioną – zgodnie z treścią klauzuli wykonalności – do prowadzenia egzekucji.
Zarzut potrącenia w postępowaniu cywilnym nie może być traktowany li tylko jako czynność o charakterze materialnoprawnym, ale także jako czynność procesową. W związku z tym powstają konkretne skutki. Na Przedsiębiorstwie Y spoczywały określone obowiązki w zakresie przytaczania zarzutów w postępowaniu rozpoznawczym zakończonym wydaniem przedmiotowego tytułu wykonawczego. Wskazać tu należy, np. na art. 3, 217, 381 k.p.c. nakładające obowiązek ujawnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych pomiędzy stronami. Por. E.Wengerek, Przeciwegzekucyjne powództwa dłużnika, Warszawa 1998, s. 105 – 106. E.Wengerek, Przeciwegzekucyjne powództwa dłużnika, Warszawa 1998, s. 107 uznał, iż „...na pozwanym ciąży obowiązek zgłoszenia zarzutu potrącenia przed sądem meriti. Jeżeli pozwany nie wywiązał się z tego obowiązku, to nie może do tego celu wykorzystywać powództwa z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Powództwo to (...) ma na celu pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, a za zadanie – głównie obronę dłużnika przed tytułem i przed egzekucją. Powództwo to nie jest furtką dla obrony pozwanego przed roszczeniem dochodzonym w pozwie. Jakkolwiek w interesie społecznym leży, aby uniemożłiwić wykonanie tytułów egzekucyjnych zdezaktualizowanych, to jednakże nie za cenę naruszenia dyscypliny procesowej.” Powództwo przeciwegzekucyjne ma charakter wyjątkowy i nie może służyć jako instrument pozwalający na poprawianie ewentualnych zaniedbań z postępowania rozpoznawczego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6.3.2003r., I ACa 1292/02, OSA 2004, Nr 5, poz. 14 „W świetle przepisów prawa materialnego regulujących potrącenie jest obojętne, kiedy oświadczenie woli o potrąceniu zostanie złożone. To, że określona wierzytelność jest objęta postępowaniem sądowym nie wyklucza jej potrącenia w jakiejkolwiek fazie postępowania. Od potrącenia jako czynności materialnoprawnej należy odróżnić zarzut potrącenia jako czynność procesową - powoływanie się na dokonane potrącenie i jego skutki, który podlega przepisom postępowania regulującym do kiedy dane fakty mogą być przytaczane. Zarzut potrącenia dokonanego po zamknięciu rozprawy w pierwszej instancji lub w toku drugiej instancji może być skutecznie podniesiony tylko przed zamknięciem rozprawy apelacyjnej.”
Przedsiębiorstwo Y nie mogło skutecznie potrącić wierzytelności z tytułu wykonawczego z wierzytelnością nabytą w drodze umowy przelewu z Przedsiębiorstwem G albowiem owa umowa przelewu była bezskuteczna (art. 509 § 1 k.c.). W umowie tej zastrzeżono tzw. pactum de non cedendo , które - w kontekście zapisów art. 509 § 1 k.c. - czyni bezskuteczną umowę przelewu dokonaną wbrew temu zastrzeżeniu i bez zgody dłużnika.
Przedsiębiorstwo Y nabyło wierzytelność od Przedsiębiorstwa G na pięć miesięcy przed ogłoszeniem upadłości Przedsiębiorstwa X.
Zgodnie z obowiązującą zasadą potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed datą ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy ogłoszenia upadłości.
Zgodnie z poglądem wyrażonym w uchwale Sądu Najwyższego z 21.08.2003r. III CZP 48/03, OSNC z 2004r., Nr10, poz. 155 „oświadczenie o potrąceniu złożone w ciągu roku przed dniem ogłoszenia upadłości przez dłużnika upadłego, który w tym okresie nabył w drodze przelewu lub indosu wierzytelność, wiedząc o podstawie upadłości, nie powoduje umorzenia wierzytelności (art. 35 § 1 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe, jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).”
Na fakt wiedzy Przedsiębiorstwa Y o podstawach od ogłoszenia upadłości Przedsiębiorstwa X wskazywało szereg okoliczności. Przedsiębiorstwa Y i X pozostawały w stałych stosunkach gospodarczych.
W takim zakresie w jakim Przedsiębiorstwo Y w swoim postępowaniu układowym nie ujawniła wierzytelności wynikającej z przedmiotowego tytułu wykonawczego, owa wierzytelność nie podlega redukcji wynikającej z układu.
Zgodnie z ogólną zasadą wierzycieli, których dłużnik rozmyślnie nie ujawnił i którzy w postępowaniu nie uczestniczyli, zatwierdzony układ nie obowiązuje.
Przedsiębiorstwo Y rozmyślnie nie ujawniło do układu wierzytelności w pełnej kwocie albowiem Przedsiębiorstwo Y nie mogło dokonać potrącenia, skoro wierzytelność przedstawiona do potracenia została nabyta w drodze umowy cesji, która była nieskuteczna.
Dalej podnieść należy, iż rozstrzygnięcia co do wysokości wierzytelności w układzie nie pozbawiają zainteresowanego możliwości dochodzenia w innym postępowaniu, iż wierzytelność nie uległa redukcji.
Blog