Meandry dochodzenia roszczeń frankowych

w związku z upadłością banku

Niniejsze opracowanie dotyczy problemu trybu dochodzenia roszczeń z tzw. kredytów frankowych (kredytów denominowanych lub indeksowanych w walucie obcej) w związku z upadłością banku (z uwagi na obszerność tematu pominięto jedynie wątek zabezpieczenia roszczeń).

Pozwy w sprawach frankowych formułowane są z zasady w następujący sposób: powód - kredytobiorca (1) żąda uznania określonej wadliwości (najczęściej nieważności) umowy kredytowej, (2) żąda zapłaty roszczenia pieniężnego tytułem zwrotu świadczenia nienależnego i (3) jednocześnie wnosi o zabezpieczenie poprzez zawieszenie obowiązku spłat rat kredytowych na rzecz banku. Ogłoszenie upadłości banku zasadniczo komplikuje kredytobiorcom dochodzenie roszczeń z kredytów frankowych.

Zgodnie z art. 144 ust. 1 p.u. po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Zasada ta ma wymiar uniwersalny. Po pierwsze, dotyczy postępowań cywilnych w sprawie cywilnej wszczętych przed ogłoszeniem upadłości jak i postępowań nie wszczętych przed ogłoszeniem upadłości. Po drugie, znajduje zastosowanie bez względu na pozycję procesową upadłego (powód czy pozwany). Po trzecie „postępowanie sądowe dotyczące masy upadłości” może być sprawą o zapłatę, sprawą o ustalenie, sprawą o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Po czwarte, wobec przejściowego braku drogi sądowej dla roszczeń frankowiczów z uwagi na właściwość trybu uregulowanego w Prawie upadłościowym znaczenie praktyczne tego przepisu jest mniejsze, choć niewątpliwie przepis art. 144 ust. 1 p.u. stosuje się także do spraw o ustalenie wadliwości umowy kredytowej. Upadły jest w tych postępowaniach stroną w znaczeniu materialnym (legitimatio ad causam), pozbawiony jest natomiast legitymacji formalnej (legitimatio ad processus). Legitymację formalną ma syndyk. Podstawienie (substytucja, subrogacja) syndyka w miejsce upadłego ma charakter bezwzględny.

Zgodnie z art. 62 p.u. w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego. Masą upadłości są objęte także wierzytelności banku o zwrot kapitału.

Zgodnie z art. 174 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c. sąd zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość lub wszczęto wtórne postępowanie upadłościowe. W przypadku wytoczenia powództwa o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zapłatę nie powinno budzić wątpliwości, że zawieszeniem, o którym mowa w art. 174 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c. jest zarówno żądanie procesowe ustalenia jak i żądanie procesowe zapłaty. Rozszczepienie tych dwóch żądań procesowych, zgłoszonych przez powoda w jednym postępowaniu, w którym konsekwencją pozytywnego rozstrzygnięcia żądania procesowego o ustalenie jest żądanie procesowe o zapłatę nie byłoby niczym uzasadnione.

Zawieszenie postępowania sądowego dotyczącego masy upadłości, w przypadku ogłoszenia upadłości strony postępowania sądowego, ma miejsce na mocy postanowienia sądu cywilnego prowadzącego sprawę. Zawieszenie nie następuje z mocy samego prawa. Zgodnie jednak z art. 174 § 2 zd. 1 k.p.c. zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały, czyli w tym wypadku od godziny 0:00 dnia ogłoszenia upadłości banku.

Zgodnie z art. 174 § 2 zd. 2 k.p.c. zawieszając postępowanie, sąd cywilny z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.

Sąd cywilny, po zawieszeniu postępowania, nie wzywa do udziału w procesie w takich sytuacjach, w których kompetencję do rozpoznania sprawy przekazano do postępowania upadłościowego (jak ma to miejsce w sprawie z powództwa frankowicza o roszczenia z kredytu frankowego).

Wierzytelności uznane w postępowaniu upadłościowym podlegające zaspokojeniu z masy upadłości nie mogą być dochodzone w procesie cywilnym. Z kolei jeżeli wierzytelność została uznana w postępowaniu upadłościowym, postępowanie sądowe powinno zostać umorzone na podstawie przepisu art. 355 § 1 k.p.c.

Ustandaryzowany los postępowań sądowych zawieszonych na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.

„Game -changerem” może być ugoda zawarta pomiędzy frankowiczem a syndykiem.

Zgodnie z art. 236 p.u. wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, jeżeli niezbędne jest ustalenie jego wierzytelności, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić syndykowi swoją wierzytelność za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe. Tryb zgłoszenia wierzytelności zastępuje tryb dochodzenia wierzytelności według zasad ogólnych, to jest w procesie cywilnym o zapłatę albo o ustalenie jeżeli powód ma w tym interes prawny (zob. art. 145 ust. 1 p.u.). Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym jest formą jej dochodzenia w postępowaniu sądowym. Zgłoszenie wierzytelności spełnia analogiczną funkcję jak wytoczenie powództwa w procesie. Niezgłoszenie wierzytelności w trakcie postępowania upadłościowego nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania, pozbawia jedynie wierzyciela możliwości zaspokojenia się z masy upadłości.

Należy przyjąć, że standardem jest zgłoszenie wierzytelności przez kredytobiorcę z jednoczesnym podniesieniem zarzutu potrącenia. W konsekwencji do kompetencji organów w postępowaniu upadłościowym przekazywana jest kwestia: (a) rozpoznania wierzytelności pieniężnej kredytobiorcy, (b) rozpoznania zasadności zarzutu potrącenia. Potrącenie wierzytelności – obu powstałych przed ogłoszeniem upadłości banku – jest ściśle związane z postępowaniem upadłościowym. Powinno ono nastąpić poprzez złożenie przez wierzyciela oświadczenia przy zgłoszeniu wierzytelności pod rygorem jego utraty.

Zgodnie z art. 264 ust. 1 p.u. po zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego wyciąg z zatwierdzonej przez sędziego-komisarza listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy otrzymanej na jej poczet przez wierzyciela, jest tytułem egzekucyjnym (czyli środkiem równoważnym wyrokowi sądu) przeciwko upadłemu.

Istotna jest zasada podjęcia postępowania sądowego przeciwko syndykowi tylko po wyczerpaniu trybu upadłościowego. Zasada ta dotyczy tylko postępowań odnoszących się do masy upadłości, a wszczętych jeszcze przed ogłoszeniem upadłości. Wskazuje na to wyraźnie hipoteza normy prawnej art. 145 ust. 1 p.u. Zgodnie z art. 145 ust. 1 p.u. postępowanie sądowe w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. Wskazany przepis nie wprowadza żadnego dodatkowego warunku, tzn. postępowanie o wierzytelność nie uznaną w postępowaniu upadłościowym może być kontynuowane jeszcze w czasie trwania postępowania upadłościowego. Konsekwentnie dotyczy to zarówno roszczenia procesowego o zapłatę i roszczenia procesowego o ustalenie.

Wyczerpanie trybu upadłościowego w dochodzeniu wierzytelności nie oznacza wyłącznie samego złożenia w odpowiedni sposób zgłoszenia wierzytelności. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 12 marca 2021 r. II CZ 6/21 wskazuje, że „przez >wyczerpanie trybu określonego ustawą< w rozumieniu tego przepisu należy rozumieć wykorzystanie przez wierzyciela środków przewidzianych w przepisach art. 256 ust. 1 i art. 259 ust. 2 PrUpad, a w konsekwencji o wyczerpaniu takim można mówić - w przypadku odmowy uznania wierzytelności przez syndyka - tylko w razie złożenia przez wierzyciela do sędziego-komisarza sprzeciwu co do tej odmowy, a następnie wniesienia zażalenia od negatywnego postanowienia w przedmiocie sprzeciwu i rozpoznania oraz oddalenia tego zażalenia przez sąd upadłościowy. Samo dokonanie zgłoszenia wierzytelności i poprzestanie na uprawomocnieniu się odmownej decyzji syndyka nie jest z tego punktu widzenia wystarczające”.

Postać wyczerpania trybu postępowania upadłościowego.

Zgodnie z art. 263 p.u. odmowa uznania wierzytelności według przepisów niniejszego działu nie stanowi przeszkody do jej dochodzenia we właściwym trybie. Dotyczy to lege non distinguente roszczenia procesowego o zapłatę i roszczenia procesowego o ustalenie. Z uwzględnieniem art. 145 ust. 1 p.u. dochodzenie wierzytelności, której odmówiono uznania, jest możliwe dopiero po umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego.

Możliwość prowadzenia sprawy cywilnej w toku postępowania upadłościowego, przed jego zakończeniem lub umorzeniem istnieje tylko wtedy, gdy spełniono wszystkie następujące wymogi: a) sprawa cywilna była wszczęta jeszcze przed ogłoszeniem upadłości; b) zostało dokonane zgłoszenie wierzytelności; c) wyczerpano tryb sprzeciwu i zażalenia Dotyczy to lege non distinguente roszczenia procesowego o zapłatę i roszczenia procesowego o ustalenie.

Prowadzenie sprawy sądowej dopiero po umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego. Oczywiście w tym wariancie możliwość zaspokojenia wierzyciela w zasadzie jest iluzoryczna.

Blog