Czym jest układ częściowy?

Prawo restrukturyzacyjne daje dłużnikowi możliwość złożenia propozycji układowych dotyczących jedynie niektórych zobowiązań, których restrukturyzacja ma zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa dłużnika. Istota układu częściowego polega zatem na poddaniu restrukturyzacji jedynie niektórych, wybranych samodzielnie przez dłużnika, zobowiązań układowych. Z praktycznego punktu widzenia dłużnik może wyłączyć poza nawias układu np. drobnych wierzycieli, a przez to w istotny sposób ułatwić administrowanie postępowaniem. Ponadto układ częściowy może pozwolić na wyłączenie spod restrukturyzacji wierzytelności wiążących się z pomocą publiczną, co również pozwala na uproszczenie przebiegu postępowania restrukturyzacyjnego. Przy czym w ramach układu częściowego można – co w praktyce bardzo istotne – przymusowo objąć układem wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo na składnikach majątku dłużnika, którzy bez instytucji układu częściowego byliby objęci układem tylko za swoją własną zgodą. Zatem w praktyce układ częściowy jest potężnym narzędziem restrukturyzacji zdolnym do „zablokowania” windykacji ze strony wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo.

Kiedy układ częściowy?

W aktualnym dobrostanie prawnym dostępne są cztery postępowania restrukturyzacyjne: o zatwierdzenie układu, przyspieszone układowe, układowe, sanacyjne. Układ częściowy może zostać przyjęty i zatwierdzony wyłącznie w postępowaniu o zatwierdzenie układu albo w przyspieszonym postępowaniu układowym. Wspólnym mianownikiem obu tych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych jest wymóg (nieobecny w przypadku innych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych) aby suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.

Którzy wierzyciele objęci układem?

Doboru wierzycieli do układu częściowego dokonuje jednostronnie dłużnik. Niemniej dłużnik nie ma pełnej swobody w prawie selekcji wierzytelności przeznaczonych do restrukturyzacji. Po pierwsze kryterium zasadniczym dla wyodrębnienia wierzytelności układowych jest zasadniczy wpływ zobowiązań układowych na przedsiębiorstwo dłużnika. Po drugie, wyodrębnienie wierzycieli objętych układem częściowym powinno odbywać się w oparciu o obiektywne, jednoznaczne i uzasadnione ekonomicznie kryteria. Owe kryteria muszą dotyczyć stosunków prawnych wiążących wierzycieli z dłużnikiem, z których wynikają zobowiązania objęte propozycjami układowymi. Należy przy tym zastrzec, że kryteria selekcji odnoszą się do wierzytelności układowych- nie można zatem wciągać w orbitę układu wierzytelności w ogóle nie podlegających układowi (z wyjątkiem wspomnianych wcześniej wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo na składnikach majątku dłużnika). Kryteria doboru wierzycieli do układu częściowego nie mogą mieć na celu pominięcia wierzyciela przeciwnego zawarciu układu częściowego. Wierzyciel pominięty układem częściowym ma prawo do całej należności, bez jakiegokolwiek moratorium w spłacie, w terminach płatności wynikających ze źródła danego zobowiązania. W granicach ustawowych dłużnik może zaproponować jedno albo więcej kryteriów selekcji (np. grupa wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo i grupa wierzytelności obejmujących dostawców). Może być więcej niż jedno kryterium selekcji dla jednej kategorii wierzytelności. Ustawodawca jedynie przykładowo wskazał jakiego rodzaju wierzytelności mogą być objęte układem częściowym. Po pierwsze, układem częściowym mogą być wierzytelności z tytułu finansowania działalności dłużnika przez udzielone kredyty, pożyczki i inne podobne instrumenty (co istotne układ częściowy może obejmować – pod pewnymi warunkami – wierzytelności zabezpieczone rzeczowo na składnikach majątkowych dłużnika, bez jego zgody). Po drugie, układem częściowym mogą być wierzytelności z tytułu z tytułu umów o zasadniczym znaczeniu dla funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika, w szczególności z tytułu dostawy najważniejszych materiałów lub umów leasingu majątku niezbędnego dla działalności prowadzonej przez dłużnika. Po trzecie, układem częściowym mogą być wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską na przedmiotach i prawach niezbędnych do prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Przy czym chodzi tu o wierzytelności lub ich części znajdujące pokrycie w przedmiocie zabezpieczenia. Po czwarte, układem częściowym mogą być największe wierzytelności określone według konkretnej sumy. To kryterium wydaje się być proste. Należy bronić poglądu, że dłużnik może zaproponować podział wierzycieli na grupy obejmujące poszczególne kategorie interesu w rozumieniu art. 161 Prawa restrukturyzacyjnego. W wyniku podziału wierzycieli na grupy dłużnik może zaproponować poszczególnym wierzycielom różne propozycje układowe. Jaki się tu nasuwa wniosek? Ustawodawca pozostawia dłużnikowi stosunkowo duży margines swobody. Niemniej przyjęte przez dłużnika kryteria doboru wierzytelności do układu częściowego podlegają kontroli ex post sądu restrukturyzacyjnego.

Kontrola sądu

Etap na którym przeprowadzana jest sądowa kontrola doboru wierzytelności do układu częściowego zależy od rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego. W postępowaniu o zatwierdzenie układu sąd odmawia zatwierdzenia układu częściowego w przypadku stwierdzenia niezgodności z prawem kryteriów doboru wierzycieli do układu częściowego określonych we wniosku o zatwierdzenie układu częściowego). W przypadku przyspieszonego postępowania układowego sąd orzeka w przedmiocie zgodności z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli objętych układem częściowym niezwłocznie po złożeniu wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. Sam wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego podlega rozpoznaniu w terminie instrukcyjnym jednego tygodnia od dnia jego złożenia. Na postanowienie stwierdzające niezgodność z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli zażalenie przysługuje dłużnikowi. W terminie przewidzianym do wniesienia zażalenia dłużnik może zaproponować inne kryteria wyodrębnienia wierzycieli. Po uprawomocnieniu się postanowienia stwierdzającego niezgodność z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli sąd umarza postępowanie, chyba że dłużnik we wskazanym powyżej terminie, zaproponował inne kryteria. Kolejna zmiana kryteriów jest niedopuszczalna.

Pułapka restrukturyzacyjna dla wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo

Co do zasady objęcie układem wierzytelności zabezpieczonej rzeczowo na składnikach majątkowych dłużnika i wierzytelności zabezpieczonej przewłaszczeniem (przelewem) na zabezpieczenia, których wartość znajduje pokrycie w przedmiocie zabezpieczenia wymaga zgody wierzyciela. Wierzyciel w pełni zabezpieczony rzeczowo ma zatem – co do zasady - pełną kontrolę nad swoją wierzytelnością w kontekście układu. W przypadku układu częściowego dłużnik może „przymusowo” włączyć wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo w orbitę układu częściowego, nawet jeżeli wierzytelność zabezpieczona znajduje pełne pokrycie w przedmiocie zabezpieczenia, a wierzyciel nie jest zainteresowany wejściem jego wierzytelności do układu.

Niemniej związanie wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo węzłem restrukturyzacji wymaga spełnieni przez dłużnika pewnych warunków.

Po pierwsze, dłużnik powinien przedstawić wierzycielowi propozycje układowe przewidujące pełne zaspokojenie, w terminie określonym w układzie, jego wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi, które były przewidziane w umowie będącej podstawą ustanowienia zabezpieczenia, nawet jeżeli umowa ta została skutecznie rozwiązana lub wygasła. W praktyce dłużnik może zatem odwlec w czasie zaspokojenie wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo.

Po drugie, alternatywnie, dłużnik powinien przedstawić wierzycielowi propozycje układowe przewidujące zaspokojenie wierzyciela w stopniu nie niższym od tego, jakiego może się spodziewać w przypadku dochodzenia wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi z przedmiotu zabezpieczenia.

Powstaje pytanie praktyczne czy wierzyciel zabezpieczony w sposób rzeczowy na składnikach majątku dłużnika w ramach układu częściowego może zostać zaspokojony w inny sposób niż poprzez świadczenie w pieniądzu, np. poprzez konwersję wierzytelności na akcje. Jak się wydaje należałoby bronić poglądu, że wbrew woli wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo nie byłaby dopuszczalna konwersja wierzytelności zabezpieczonej rzeczowo na akcje. Istota zabezpieczenia rzeczowego w istocie rzeczy wiąże się ze spieniężeniem przedmiotu zabezpieczenia. W sytuacji gdy np. zaspokojenie zastawnika zastawu rejestrowego może polegać na przejęciu przedmiotu zastawu na własność. W takim przypadku wydaje się możliwe sformułowanie propozycji układowych w taki sposób, który odpowiada ogólnym zasadom zaspokojenia wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo (innymi słowy wierzyciel – zastawnik rejestrowy może w ramach układu przejąć przedmiot zastawu na własność). Zagadnienie to może być jednak sporne. Niemniej jeżeli wierzyciel zabezpieczony rzeczowo wbrew swej woli wciągnięty zostaje do układu, to należy zachować taki standard zaspokojenia jaki wiąże się z istotą zaspokojenia rzeczowego.

Ograniczenia co do treści propozycji układowych

Szczególny charakter układu częściowego skutkuje koniecznością wprowadzenia szczególnej regulacji odnoszącej się do ochrony interesów wierzycieli. Przy czym propozycje układowe podlegają ogólnym założeniom składania propozycji układowych w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Propozycje układowe nie mogą przewidywać dla wierzycieli objętych układem częściowym korzyści, które zmniejszają możliwość zaspokojenia wierzytelności nieobjętych układem. Jeżeli propozycje układowe przewidują zabezpieczenie wierzytelności objętych układem częściowym przez ustanowienie na majątku dłużnika hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, hipoteki morskiej lub przeniesienie własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa na zabezpieczenie, zabezpieczenia te będą bezskuteczne w stosunku do masy upadłości lub wierzycieli dłużnika, jeżeli upadłość dłużnika zostanie ogłoszona w ciągu roku od dnia wydania postanowienia o zatwierdzeniu układu częściowego albo w tym samym terminie wniosek o ogłoszenie upadłości zostanie oddalony na podstawie art. 13Prawa upadłościowego.

Blog