Potrącenie a spóźnione zgłoszenie wierzytelności
Zgodnie z art. 96 Prawa upadłościowego wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Jakie są konsekwencje niedokonania potrącenia w zastrzeżonym terminie? Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyr. z 29.4.2004 r. (I ACA 199/04, OSAB 2004, Nr 3, poz. 12) przyjął, że niezgłoszenie przez wierzyciela przy zgłoszeniu wierzytelności, oświadczenia o potrąceniu „oznacza zrzeczenie się prawa potrącenia i w takim wypadku wierzyciel musi zaspokoić swój dług wobec masy upadłości”. Dura lex sed lex. Prawo jest tu dosyć restrykcyjne. Niemniej praktyka jest o wiele bogatsza niż przywołana powyżej nieco oszczędna regulacja prawna.
Powstaje pytanie, co się stanie, jeżeli wierzyciel nie dokona zgłoszenia wierzytelności w terminie, a uczyni to w okresie późniejszym, w trybie art. 252 P.u.. W ocenie SN, zawartej w wyr. z 15.2.2002 r. (III CKN 476/00), spóźnione zgłoszenie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela uprawnienia do skorzystania z prawa potrącenia. Sąd Najwyższy w wyr. z 14.12.2004 r. (II CK 263/04) wskazał, iż ustawowe wyrażenie „przy zgłoszeniu wierzytelności” nie może oznaczać dopuszczalności potrącenia wyłącznie w przypadku zgłoszenia wierzytelności w terminie wyznaczonym przez sąd upadłościowy. Podobne stanowisko zajął SA w Poznaniu w wyr. z 19.1.2006 r. (I ACA 679/05). W ocenie SA w przypadku razie zgłoszenia wierzytelności po upływie terminu wyznaczonego w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, „oświadczenie o potrąceniu wierzytelności odniesie również swój skutek prawny, jednak tylko na tyle, na ile wierzyciel uczestniczy w podziałach funduszy masy, które następują po uznaniu jego wierzytelności na równi z innymi wierzycielami. Nie ma bowiem prawa do tego, by mu umorzono kwotę odpowiadającą wysokości potrącanej wierzytelności przy pierwszym podziale funduszów masy (…). Stąd potrącenie wierzytelności przysługującej wierzycielowi do masy upadłości będzie mogło nastąpić tylko z jego wierzytelnością wobec masy powstałą po podziale funduszy masy, które nastąpią po uznaniu jego wierzytelności”.
Pojawia się wątpliwość, w jaki sposób potraktować sytuację, w której wierzyciel dokonuje zgłoszenia swojej wierzytelności – używając zwrotu potocznego – „na raty”. To znaczy za pierwszym razem wierzyciel nie dokonuje od razu zgłoszenia całej swojej sumy wierzytelności (która może wynikać z różnych stosunków prawnych), a czyni to w ramach uzupełnienia pierwotnego zgłoszenia wierzytelności i dopiero wówczas składa oświadczenie o potrąceniu. Należy bronić poglądu, iż w takim zakresie, w jakim oświadczenie o potrącenie obejmuje nowo zgłoszoną część wierzytelności, będzie ono skuteczne pod rządem art. 96 p.u..
Powstaje dalej pytanie, czy termin, o którym mowa w art. 96 p.u., ulega przedłużeniu dla wierzyciela, w sytuacji gdy wierzytelność upadłego jest sporna, np. do czasu zakończenia procesu o sporną wierzytelność pomiędzy syndykiem a wierzycielem. Na tak postawione pytanie należałoby raczej udzielić odpowiedzi negatywnej. Sąd Najwyższy, rozpoznając sprawę, w której wierzytelność upadłego była sporna i dlatego wierzyciel nie dokonał potrącenia przy zgłoszeniu wierzytelności, stwierdził stanowczo, iż w postępowaniu upadłościowym wierzyciel może skorzystać z prawa potrącenia, nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności (wyr. SN z 29.4.2005 r., III PK 1/05, OSNAPiUS 2005, Nr 23, poz. 371). Pogląd ten jest trafny, zważywszy, że wierzyciel może dokonać tzw. ewentualnego potrącenia wierzytelności.
Co jednak w przypadku, w którym wierzytelność jest sporna ale jednocześnie wierzyciel dokonujący zgłoszenia wierzytelności nie dokonał potrącenia wraz ze zgłoszeniem, z tej przyczyny, że nie miał wiedzy, że syndyk będzie domagał się takiej wierzytelności. W takiej sytuacji jeżeli wierzyciel zgłasza wierzytelność i nie dokonuje potrącenia, bo nie ma wiedzy, że upadły rości sobie względem niego jakieś wierzytelności, to należy bronić poglądu, że nie traci on prawa do potrącenia w ramach późniejszego zgłoszenia wierzytelności.
Blog