Sponsoring jest samodzielną i samoistną konstrukcją jurydyczna. Obrót prawny wykształcił pewien ważny zespół cech typowych dla sponsoringu, które pozwalają na dokonanie jego identyfikacji. Nie oznacza to jednak, że sponsoring nie wykazuje podobieństwa do innych instytucji prawnych.

Relację sponsoringu do innych instytucji prawnych można sprowadzić do kilku postaci. Po pierwsze sponsoring może być – z różnych względów – podobny do innego stosunku prawnego. Po drugie sponsoring może opierać się, in casu, na elementach charakterystycznych dla innych konstrukcji jurydycznych. Korzystanie przez sponsoring z elementów budulcowych innych form prawnych może przejawiać się z różną intensywnością. Niekiedy sponsoring może prawie całkowicie korzystać z elementów innego stosunku prawnego. Po trzecie w ramach sponsoringu mogą występować pewne substosunki prawne, które pozwolą na realizację celów prawno – ekonomicznych sponsoringu.

Dla wydzielenia sponoringu z uniwersum innego rodzaju zjawisk prawnych należy operować kilkoma kryteriami. Należą do nich funkcja prawno – ekonomiczna sponsoringu, cele i motywacja stron, struktura praw i obowiązków stron, rola świadczeń stron, znaczenie jakie przywiązuje się do podmiotów pozostających poza sferą więzi prawnej itp.

Kwalifikacja prawna stosunku prawnego dokonana przez same strony może mieć istotne znaczenie dla ustalenia rzeczywistych intencji stron, nie jest ona jednak decydująca. [1] Sąd może dokonać innej kwalifikacji stosunku prawnego (zagadnienie kwalifikowania sponsorningu przez organy podatkowe zostanie przedstawione w innym miejscu). Sąd Apelacyjny w Katowicach [2] wyraził opinię, że istota umowy może być określona przez nazwę, jaką nadają jej strony, chyba że nazwa nie odpowiada tej istocie.

Poza zakresem zainteresowania pozostaje tu natomiast relacja sponsoringu do instytucji marketingu z punktu widzenia nauk ekonomicznych. Sponsoring ujmowany jest w ekonomii jako jedna z form promocji oprócz reklamy, akwizycji (sprzedaży osobistej), public relations (działań promocyjnych, których celem jest tworzenie i utrzymywanie zaufania do przedsiębiorstwa w otoczeniu w jakim ono działa),[3] czy sales promotion (tzw. promocji uzupełniającej, polegającej na różnego rodzaju działaniach przedsiębiorcy w stosunku do nabywców i pośredników handlowych, jak np. rozdawanie próbek towarów, konkursy, degustacje, pokazy). [4]

Treść niniejszego rozdziału ma na celu nie tylko podkreślenie samodzielności sponsoringu, ale także jego dalszą prezentację na tle innych instytucji prawnych. Dalsze rozważania powinny zostać poprzedzone jeszcze krótką uwagą, że niekiedy przeprowadzenie wyraźnej linii demarkacyjnej pomiędzy sponsoringiem, a prezentowanymi instytucjami napotyka na znaczne trudności.

 

 

Sponsoring nie jest jedynym środkiem dla finansowania określonej aktywności, wydarzenia czy pewnej osoby. Poniżej zostanie on zestawiony z różnymi instytucjami służącymi zapewnieniu środków finansowych i innych dla obiektywnie ważnych celów. Na przykład jeżeli chodzi o finansowanie dziedzictwa kulturowego, można wskazać na finansowanie kultury ze środków publicznych i środków prywatnych. Sponsoring mieści się w zakresie tego drugiego przypadku, niemniej jednak finansowanie ze środków prywatnych może polegać też na dostarczaniu środków w drodze mecenatu czy dokonywaniu inwestycji (np. przedsiębiorca dokonuje renowacji obiektów zabytkowych celem przeznaczenia ich na hotele).[5]

 

 

 

Sponsoring jest instytucją prawną genetycznie powiązaną z klasycznym mecenatem.[6] Niemniej jednak są to dwie odrębne i odmienne figury prawno – ekonomiczno – społeczne.

Mecenat bywa definiowany jako rodzaj opieki sprawowanej nad artystami i twórczością artystyczną sprawowanej przez fundatorów, znawców, kolekcjonerów i miłośników sztuki (mecenat sensu stricto). W ujęciu szerszym mecenat oznacza wszelką – zarówno indywidualną i prywatną, jak i zbiorową i instytucjonalną – działalność fundacyjną i różne formy finansowania sztuki (mecenat sensu largo). [7] Niekiedy próbuje się poszerzać zakres tej nazwy o działalność w innych dziedzinach np. w sferze socjalnej, nauki i oświaty (mecenat sensu largissimo).

 

Podobieństwo pomiędzy mecenatem, a sponsoringiem polega na tym, że obie instytucje mają służyć wspieraniu osób czy instytucji, których działalność ma duże walory kulturalne czy naukowe. Poniżej zostaną zaprezentowane najważniejsze różnice pomiędzy mecenatem i sponsoringiem.

Mecenat odnosi się do sprawowania opieki nad kulturą i sztuką zarówno poprzez udzielanie świadczeń cywilnoprawnych jak i świadczeń podlegających zasadom prawa budżetowego. Natomiast sponsoring jest kategorią wyłącznie cywilnoprawną. Jeżeli chodzi o mecenat sprawowany w oparciu o prawo cywilne, wskazać należy na następujące okoliczności. Motyw działania mecenasa ma charakter altruistyczny, a przynajmniej działanie osoby dokonującej przysporzenia nie jest nastawione na osiągnięcie – bezpośrednio czy pośrednio – pewnych korzyści majątkowych. Do typowych motywów będzie tu należała osobista satysfakcja mecenasa z faktu udzielenia pomocy materialnej artystom, wiara w potrzebę niesienia takiej pomocy dla ułatwienia w jej rezultacie rozwoju kultury, umiłowanie kultury i sztuki. [8] W zamian za swoje świadczenie mecenas nie oczekuje w zamian spełnienia na jego rzecz jakiegoś świadczenia. Główny nacisk położony jest na spełnienie świadczenia na rzecz beneficjariusza. [9] Zewnętrzna ekspozycja mecenasa nie należy do najistotniejszych cech tej instytucji, choć niekiedy osoba mecenasa może być wyeksponowana dla przysporzenia mu uznania i sławy. [10] Decyzja mecenasa związana z wyborem osoby beneficjariusza wynika zwykle z jego osobistych sympatii i preferencji (niekiedy mogą wchodzić w grę i inne czynniki np. podmiot występujący w roli mecenasa wspiera tę organizację, w której funkcje kierownicze pełni członek jego zarządu), inaczej niż w przypadku sponsoringu gdzie zwykle podstawą wyboru sponsorowanego i dziedziny sponsorowania jest zwykle precyzyjna analiza marketingowa.[11] Mecenat nie jest także łączony z pojęciem marketingu czy komercyjnej reklamy. Nie jest on realizowany w ramach przyjętej a priori strategii polityki ekonomicznej, nie jest też podporządkowany priorytetom celów przedsiębiorstwa. [12] Nie powinno ulegać wątpliwości, że mecenat jako instrument dla otrzymywania środków jest dla artystów atrakcyjniejszy od sponsoringu z uwagi na brak powiązań z komercją, a tym samym z zagrożeniami autonomii i niezależności twórcy. Beneficjariuszami świadczeń otrzymywanych w ramach mecenatu mogą być początkujący artyści, osoby jeszcze bez ustalonej renomy. Jednak niekiedy i w ramach sponsoringu może się zdarzyć finansowanie takich osób, z uwagi na to, że jest to zgodne z filozofią przedsiębiorstwa, czy ze względu na założenie sponsora, że po pewnym okresie czasu sponsorowana osoba uzyska pewien prestiż i renomę.

W praktyce odróżnienie sponsoringu od mecenatu może budzić niekiedy pewne trudności. Przedsiębiorcy angażujący się w sponsoring zawsze starają się podkreślać altruistyczne akcenty swojego zaangażowania sponsoringowego. Dlatego przy kwalifikowaniu określonej aktywności jako sponsoringu lub mecenatu należy posługiwać się kryteriami obiektywnymi.

W piśmiennictwie wyróżniono altruistyczny mecenat, sponsoring opiekuńczy, klasyczny sponsoring. W tym drugim przypadku sponsor kieruje się motywacją udzielenia wsparcia danej osobie, ale współwystępuje tu motywacja mająca na uwadze własne korzyści : określenie pewnych efektów swojego zaangażowania w zakresie public relations. Ten typ sponsorów nie uświadamia sobie różnicy pomiędzy subiektywnym przekonaniem o charakterze swej działalności kwalifikowanej jako mecenat, a obiektywnym faktem działania według szablonu typowego dla sponsoringu w celu osiągnięcia pewnych korzyści. Do tej grupy będą na ogół należały podmioty decydujące się na zrezygnowanie z mecenatu na rzecz sponsoringu. [13]

 

 

Różnica pomiędzy sponsoringiem a instytucja protektoratu dotyczy funkcji prawno – ekonomicznej owych instrumentów i płaszczyzny woli zainteresowanych stron. Zwykle głównym motywem działalności protektora jest dążenie do poprawy sytuacji majątkowej beneficjariusza. Świadczenie protektora jest nieodpłatne, a jego przedmiot najczęściej stanowią pieniądze. [15] Protektor dokonuje wyboru osoby beneficjariusza bez presji o charakterze marketingowym.

 

 

 

Stosunek prawny sponsoringu nie jest tożsamy ze stosunkiem prawnym mającym swe źródło w umowie darowizny. Niekiedy jednak zapożycza on pewne elementy charakterystyczne dla umowy darowizny. L.Stecki wyraził opinię, że nie można w ogóle wykluczyć połączenia sponsoringu z darowizną. Niekiedy bowiem pewna część świadczenia sponsora nie znajduje pokrycia w świadczeniu sponsorowanego i ową różnicę należy zakwalifikować pod względem jurydycznym jako świadczenie pod tytułem darmym, czyli darowiznę. [16]

Nie może być uznana za stosunek prawny sponsoringu darowizna obciążliwa (donatio cum modo) – art. 893 k.c. Nałożenie na obdarowanego obowiązku zachowania się zgodnego z treścią polecenia nie powoduje po stronie darczyńcy – ani innej osoby – powstania wierzytelności. W przypadku sponsoringu sponsorowi przysługuje wierzytelność w stosunku do drugiej strony węzła obligacyjnego. Polecenie nie powoduje przekształcenia darowizny w umowę o innej podstawie niż causa donandi. Nie ma ono charakteru postanowienia o walorze przedmiotowo istotnym, natomiast świadczenie sponsorowanego należy do essentialia negotii czynności prawnej. [17]

Duże podobieństwo do sponsoringu wykazuje umowa darowizny, w której darczyńca zastrzegł obowiązek obdarowanego polegający na spełnieniu świadczenia na rzecz osoby trzeciej. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z 21.03.1973 r. sygn. III CRN, publ. OSNC z 1974 r., nr 2, poz. 26 mimo że kodeks cywilny nie przejął przepisu art. 354 § 2 k.z., darczyńcy wolno obciążyć drugą stronę umowy darowizny (obdarowanego) obowiązkiem spełnienia oznaczonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, przez co czyni on tę osobę wierzyciela obdarowanym. Dopuszczalność takiej umowy wynika z fundamentalnej zasady prawa cywilnego, jaką jest zasada swobody umów. W tym miejscu należy jeszcze przytoczyć myśl z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 3.02.1995 r.[18] według którego, nałożenie na obdarowanego obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej (czy wykonania polecenia) tylko wówczas pozbawia umowę cech nieodpłatności, gdy prowadzi do przekreślenia istoty darowizny wyrażającej się w przysporzeniu majątku obdarowanego kosztem majątku darczyńcy. Odróżniając opisywany tu stosunek prawny od sponsoringu należy wskazać, że w przypadku sponsoringu nie chodzi tylko o dokonanie przysporzenia na rzecz jednej ze stron i ewentualnie spełnienie świadczenia przez drugą stronę, ale realizację celów, które nie mieszczą się w instytucji darowizny.

Brak jest uzasadnionych podstaw dla tezy, według której sponsoring to negotium mixtum cum donatione, czyli taka umowa, gdzie jedno ze świadczeń ma charakter odpłatny, a inne jest dokonywane pod tytułem darmym. Należy zwrócić uwagę na poglądy piśmiennictwa poddające w wątpliwość samo wyodrębnianie takiej mieszanej kategorii umowy. Podkreśla się, że cecha odpłatnego bądź nieodpłatnego charakteru umowy nie może być alternatywna : umowa nie może być zawarta i dokonana jednocześnie pod podwójnym tytułem jako w pewnej części darma w innej odpłatna. Należałoby raczej uznać, że chodzi o dwa odrębne kontrakty, a nie o jedną umowę o mieszanej podstawie prawnej.[19] Pomijając nawet powyższą argumentację należy stwierdzić, że aby jedną część świadczenia uznać za dokonaną in casu donandi a druga in casu obligandi vel acquirendi musiałaby stanowić tak wola stron w chwili zawarcia umowy, a nie wynik braku osiągnięcia części rezultatów majątkowych zakładanych a priori przez sponsora. [20]

Sponsoringu nie można uznać za umowę darowizny zawartej pod warunkiem zawieszającym, że obdarowany wykona wcześniej wskazane w umowie czynności faktyczne i prawne. Sprzeciwia się już choćby temu odmienność woli stron sponsoringu leżąca u podstaw nawiązania stosunku prawnego. [21]

Dla zobrazowania różnicy pomiędzy sponsoringiem a darowizną można przytoczyć kilka tez z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego Ośrodek w Warszawie z dnia 31.03.1998 r.[22] Otóż w myśl tego wyroku, porozumienie banku oraz jednostki organizacyjnej służby zdrowia, na podstawie którego bank przekazuje tej jednostce corocznie określone środki finansowe na kupno sprzętu medycznego lub naukowego, ta jednostka zaś zobowiązuje się zapewnić pracownikom banku oraz ich rodzinom opiekę lekarską - nie jest umową darowizny, o której mowa w art. 888 § 1 k.c.

 

 


[1] Por. np. stan faktyczny opisany w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9.03.1999 r., sygn. akt III CZP 27/93, publ. OSNC z 1993 r., Nr 7 – 8, poz. 135, gdzie jedna ze stron procesu nazwała sponsoringiem umowę polegającą na zobowiązaniu się osoby fizycznej do regularnego, comiesięcznego finansowania działalności klubu sportowego (w postaci wspierania sportu masowego i kwalifikowanego) podczas pracy za granicą, umożliwioną tej osobie staraniem klubu, a Sąd ocenił ten stosunek prawny za rodzaj płatnego pośrednictwa pracy.

[2] W wyroku z dnia 24.06.1997 r., sygn. I Aca 209/97, publ. OSA z 1998 r., Nr 11-12, s. 50

[3] Niekiedy sponsoring ujmowany jest jako instrument mieszczący się w kategorii public relations, a czasem jako odrębna figura ekonomiczna)

[4] A.Sznajder, Sponsoring, s. 61-62

[5] S.Piperno, Sponsorship and Patronage ..., s. 132-133

[6] S.Sleight, Sponsorship ..., s. 4 i n., L.Stecki, Sponsoring, s.23,211,212, J.Polakowska - Kujawa, M.Kujawa, Sponsoring ..., s. 10,11,59-61, G.Knopp, Sponsoring jako element..., s. 104-105, A.Sznajder, Sponsoring, s. 9

[7] W piśmiennictwie można spotkać się z określeniem neo – patronage czyli neo – mecenatem. Wiąże się to z tym, że współcześni mecenasi nie tylko dostarczają artystom środków utrzymania, tak aby ci mogli oddać się działalności twórczej, ale wydają fundusze w celu zachowania już istniejących dzieł, ich renowacji, ocalenia przed zniszczeniem dla przyszłych pokoleń. P.Zambianchi, Art Patronage ..., s. 154-155

[8] S.Sleight, Sponsoring ..., s. 5, L.Stecki, Sponsoring, s. 211, J.Polakowska - Kujawa, M.Kujawa, Sponsoring ..., s. 10, G.Knopp, Sponsoring jako element ..., s.104-105, Cultural Sponsorship Can Help ..., s. 7, R.Kushner, Positive Rationales for Corporate Art Support, w : Art and Business. An International Perspective on Sponsorship, 1996, s. 237

[9] L.Stecki, Sponsoring, s. 212, S.Piperno, Sponsorship and Patronage ..., s. 133

[10] L.Stecki, Sponsoring, s. 212, J.Polakowska - Kujawa, M.Kujawa, Sponsoring ..., s. 11, A.Sznajder, Sponsoring, s. 10, S.Sleight, Sponsorship ..., s. 5, G.Knopp, Sponsoring jako element ..., s. 105. W piśmiennictwie wyrażono zapatrywanie, że sponsoring różni się od idealistycznego mecenatu nie tyle motywacją (ponieważ również mecenasi dążą do zyskania aprobaty w opinii społecznej), ile leżącym u jego podstaw stosunkiem prawnym. Według prezentowanego tu poglądu Autora stosunek pomiędzy mecenasem a beneficjariuszem ma charakter stosunku faktycznego. E.Traple, Prawne ramy sponsoringu ..., s. 73

[11] T.Berrett, T.Slack, An Analisis of the Influence ..., 13, s. 129-131

[12] L.Stecki, Sponsoring, s. 212, A.Sznajder, Sponsoring, s. 10

[13] Por. J.Polakowska - Kujawa, M.Kujawa, Sponsoring ..., s. 84. Obecnie empiryczne badania coraz częściej potwierdzają tezę, że filantropia nie stanowi motywacji przy podejmowaniu decyzji o zaangażowaniu się w sponsoring (zob. np. R.Copeland, W.Frisby, Understanding the Sport Sponsorship ..., s. 45)

[14] Cultural Sponsorship Can Help ..., s. 7

[15] L.Stecki, Sponsoring, s. 217-218

[16] L.Stecki, Sponsoring, s. 214

[17] Zob. M.Safjan, w : Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 1998, s. 543-544

[18] Sygn. akt I ACr 656/94, publ. OSA z 1997 r., nr 3, poz. 20

[19] M.Safjan, w : Kodeks ..., t II, s. 536-537

[20] L.Stecki, Sponsoring, s. 216

[21] L.Stecki, Sponsoring, s. 215

[22] Sygn. akt III SA 1386/96, publ. Glosa z 1998 r., nr 12, poz. 27

Blog

02 stycznia 2019
Sponsoring a inne formy pozyskiwania funduszy.