Spadek dla upadłego

Postępowanie upadłościowe prowadzone wobec osoby fizycznej może być bardzo długie. Polskim standardom oddłużenia, jeżeli chodzi o terminy, daleko jest np. do standardów prawa angielskiego. Vita brevis. W każdym razie upadły w czasie postępowania upadłościowego może niespodziewanie stać się spadkobiercą. Z uwagi na niską świadomość kultury prawnej w Polsce najczęściej upadły będzie dziedzicem ustawowym. W zależności od okoliczności może jednak być to źródłem sporego zamieszania.

Marny spadek

Jeżeli zawartość spadku będzie marna, to temat niechcianego spadku bardzo szybko załatwi sędzia – komisarz. Wyłączy kłopotliwy spadek z masy upadłości spadkobiercy i po sprawie. Nikt w postępowaniu upadłościowym nie będzie zajmował się skromną schedą po zmarłym.

Pokaźny spadek

Jeżeli jednak wartość spadku nie będzie mała, to z punktu widzenia upadłego czy innych współspadkobierców może to być prawdziwy pech. Zgodnie z art. 119 ust. 1 p.u. jeżeli do spadku otwartego po dniu ogłoszenia upadłości powołany zostaje upadły, spadek wchodzi do masy upadłości. Dzieje się tak z mocy samego prawa. Syndyk nie składa oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Co więcej, upadły nie może skutecznie złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 123 p.u. oświadczenie upadłego o odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, jeżeli zostało złożone po ogłoszeniu upadłości. Te same zasady będą dotyczyły przypadku otwarcia spadku przed ogłoszeniem upadłości gdy do chwili jej ogłoszenia nie upłynął jeszcze termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i powołany spadkobierca oświadczenia takiego nie złożył. Dorobek życia spadkodawcy będzie zatem służył pokryciu zobowiązań niewypłacalnego spadkobiercy. Jeżeli zatem upadły jest współspadkobiercą to do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów prawa spadkowego (art. 1035 k.c.). Co może zrobić syndyk? Po pierwsze, syndyk może zatem wystąpić z żądaniem działu spadku. To może być jednak długa i żmudna ścieżka. Po drugie, jest jeszcze jednak inna możliwość: syndyk może rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku (art. 1036 k.c.). Powstaje tu wątpliwość czy dla rozporządzenia takim udziałem syndyk potrzebuje zgody pozostałych współspadkobierców (na zasadach ogólnych w braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców takie rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku). Bliżej mi do poglądu, że syndyk może działać nie oglądając się na żadne zgody. W praktyce może być tak, że ktoś tanio nabędzie od syndyka udział we współwłasności jakiegoś aktywa, a później drogo zażąda zniesienia współwłasności od współspadkobierców.

Testament omijający upadłego

Z punktu widzenia interesów rodziny dłużnika dobrze byłoby aby „kandydat na spadkodawcę” – o dużym potencjale majątkowym – sporządził testament, w którym pominie jako spadkobiercę dłużnika czy upadłego. Testament jako jednostronna czynność prawna osoby trzeciej może zostać skutecznie sporządzony przed jak i po ogłoszeniu upadłości „kandydata na spadkobiercę”. Co więcej, po ogłoszeniu upadłości „kandydata na spadkobiercę” wcześniejszy testament może zostać odwołany przez spadkodawcę. Sporządzenie testamentu i niepowołanie do spadku upadłego to jednakże tylko „półśrodek”.

Zachowek

Jeżeli upadły byłby zstępnym, małżonkiem albo rodzicem spadkodawcy, który byłby powołany do spadku jako dziedzic ustawowy, wówczas należy się mu zachowek (art. 991

§ 1 k.c.). Roszczenie o zachowek ma charakter majątkowy, a zatem nie mógłby go realizować upadły, gdyż wchodzi ono – na zasadach ogólnych – do masy upadłości. Co prawda na podstawie art. 1008 k.c. poprzez tzw. wydziedziczenie spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku. Niemniej katalog przyczyn wydziedziczenia jest bardzo skromny. Uprawniony do zachowku musiałby albo wbrew woli spadkodawcy postępować uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego albo dopuścić się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci albo wreszcie uporczywie nie dopełniać względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Blog