Czy wpływ postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonego i zakończonego układem na Słowacji wobec strony pozwanej o zapłatę na toczące się postępowanie sądowe przed sądem polskim winien być oceniony według prawa polskiego czy według prawa słowackiego, w kontekście przepisów Rozporządzenia Rady 1348/2000 z dnia 29 maja 2000r. w sprawie postępowania upadłościowego?

Jakie znaczenie dla możliwości dochodzenia roszczenia od dłużnika, wobec którego wszczęto i zakończono układem na Słowacji postępowanie restrukturyzacyjne, ma okoliczność, że postępowanie sądowe o to roszczenie zostało wszczęte przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego – czy sytuacja wierzyciela, który wszczął postępowanie sądowe przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego jest taka sama jak sytuacja wierzyciela. który wszczął postępowanie sądowe po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, w szczególności w kontekście art. 4 i 15 Rozporządzenia Rady1348/2000 z dnia 29 maja 2000r. w sprawie postępowania upadłościowego?

1. Zarówno obecnie obowiązujące rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego jak i jego poprzednik rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego wprowadzają podobną regulację kolizyjną.[1] Zasada ogólna stanowi, że dla postępowania upadłościowego i jego skutków a także zgłoszenia, sprawdzenia i ustalenia wierzytelności, skutków ukończenia postępowania upadłościowego, w szczególności w drodze układu, prawa wierzycieli po ukończeniu postępowania upadłościowego właściwe jest prawo państwa członkowskiego, w którym zostaje wszczęte postępowanie („państwo wszczęcia postępowania”). Prawo państwa wszczęcia postępowania (lex concursus) określa wpływ postępowania upadłościowego na środki dochodzenia praw przez poszczególnych wierzycieli, z wyłączeniem zawisłych postępowań sądowych (art. 7 ust. 1 i ust. 2 lit. f, h, j, k rozp. 2015/848, art. 4 ust. 1 i ust. 2 lit. f, h, j, k rozp. 1348/2000).[2] Niewątpliwie prawo słowackie rozstrzyga o środkach dochodzenia praw przez poszczególnych wierzycieli w stosunku do dłużnika, który zawarł układ według prawa słowackiego.[3]

2. Zgodnie z rozporządzeniem nr 1348/2000 słowackie postępowanie restrukturyzacyjne (reštrukturalizačné konanie) jest postępowaniem upadłościowym w rozumieniu art. 2 lit. a tego rozporządzenia. Jego wszczęcie podlega automatycznemu uznaniu w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, co w konsekwencji prowadzi do rozciągnięcia jego procesowych i materialnoprawnych skutków wszczęcia postępowania na inne kraje członkowskie[4].

3. Artykuł 15 rozp. 1348/2000 stanowi, że wpływ postępowania upadłościowego (a zatem słowackiego postępowania restrukturyzacyjnego) na toczące się postępowanie dotyczące przedmiotu albo prawa wchodzącego w skład masy podlega wyłącznie prawu Państwa Członkowskiego, w którym toczy się postępowanie (a zatem polskiemu lex fori processualis). Innymi słowy, w przypadku procesu przed polskim sądem wszczętego przed otwarciem słowackiego postępowania restrukturyzacyjnego polskie prawo rozstrzyga czy proces może być prowadzony dalej, czy podlega zawieszeniu, itp. Nie można jednak przeszacować zakresu stosowania lex fori processualis : chodzi li tylko o wpływ otwarcia słowackiego postępowania restrukturyzacyjnego na bieg uprzednio wszczętego procesu.

4. Powyższe uregulowanie można zilustrować następującym fragmentem z orzecznictwa polskiego: „Przepis art. 4 ust. 2 lit. f rozporządzenia nr 1348/2000 poddaje działaniu lex concursus wpływ wszczęcia postępowania upadłościowego na środki dochodzenia praw przez wierzycieli dłużnika. Unormowanie to - oprócz instrumentów zmierzających do egzekucyjnego wykonania orzeczenia z wniosku wierzyciela - obejmuje także dopuszczalność wszczynania przez wierzycieli sądowych postępowań rozpoznawczych wobec upadłego (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 17 marca 2005 r., C-294/02, Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko AMI Semiconductor Belgium BVBA i innym, Zb. Orz. 2005 s. I-02175). O tym, czy postępowanie takie jest dopuszczalne, a jeżeli tak, to na jakich warunkach, rozstrzyga zatem prawo państwa, w którym toczy się postępowanie upadłościowe. Wyjątek od tej zasady dotyczy postępowań toczących się w chwili wszczęcia postępowania upadłościowego (art. 4 ust. 2 lit. f in fine rozporządzenia nr 1348/2000). W tym przypadku, zgodnie z art. 15 rozporządzenia nr 1348/2000, wpływ postępowania upadłościowego na postępowanie dotyczące przedmiotu albo prawa wchodzącego w skład masy upadłości podlega prawu tego państwa, w którym postępowanie to się toczy (lex fori processualis).”[5]

5. Niemniej jeżeli na etapie rozpoznawania sprawy przed sądem polskim słowackie postępowanie restrukturyzacyjne pozwanego zostało zakończone zatwierdzeniem planu restrukturyzacji, to implikuje ów fakt dalsze konsekwencje kolizyjnoprawne. Otóż skutki ukończenia postępowania upadłościowego (reštrukturalizačné konanie), w szczególności w drodze układu określa prawo Państwa wszczęcia postępowania, a zatem słowackie lex concursus (art. 4 ust. 2 lit. j rozp. 1348/2000). Skutki ukończenia słowackiej procedury (reštrukturalizačné konanie) w drodze układu podlegające prawu słowackiemu obejmują wpływ zatwierdzenia planu restrukturyzacji na niezakończone procesy prowadzone w Polsce.

6. Sąd Najwyższy uznał, że w przypadku gdy słowacki sąd podtrzymał plan restrukturyzacyjny dłużnika i zakończył jego restrukturyzację, „postanowienie to podlegało automatycznemu uznaniu (art. 25 ust. 1 rozporządzenia nr 1348/2000), a jego treść wskazuje m.in. na to, że jego ogłoszenie powoduje wygaśnięcie skutków wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego. Moment zakończenia postępowania podlegającego uznaniu według rozporządzenia nr 1348/2000 należy oceniać według lex concursus (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 listopada 2012 r., C116/11, Bank Handlowy w W. SA i PPHU „Adax” Ryszard Adamiak przeciwko Christianapol sp. z o.o., ECLI:EU:C:2012:739). Prowadzi to do wniosku, że w momencie orzekania przez Sądy obu instancji postępowanie upadłościowe w rozumieniu rozporządzenia nr 1348/2000 (…) nie było w toku. Jego zakończenie przez zatwierdzenie planu restrukturyzacyjnego wywołało natomiast określone skutki, które podlegają ocenie według prawa słowackiego, jako lex concursus (art. 4 ust. 2 lit. j rozporządzenia nr 1348/2000).”[6]

7. W opinii Sądu Najwyższego „ocena dopuszczalności postępowania w sprawie, podobnie, jak zasadności żądania, następuje co do zasady według stanu z chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.). W konsekwencji, w sytuacji, kiedy w momencie orzekania (….) [przed polskim sądem] postępowanie restrukturyzacyjne (…) [prowadzone na Słowacji] było już ukończone, podstawy rozstrzygnięcia o odrzuceniu pozwu nie mogły stanowić te przepisy ustawy słowackiej, które - niezależnie od ich interpretacji - regulują dopuszczalność prowadzenia postępowań rozpoznawczych wobec dłużnika w toku postępowania restrukturyzacyjnego. Niedopuszczalność powództwa wzajemnego mogłaby wynikać jedynie z takich uregulowań, które - ze skutkiem w postaci niedopuszczalności postępowania - wykluczają dochodzenie określonych roszczeń wobec dłużnika już po zakończeniu postępowania restrukturyzacyjnego i zatwierdzeniu planu restrukturyzacyjnego.”[7]

8. Możliwe jest zatem wywiedzenie następującego wniosku : jeżeli w momencie orzekania przez sąd polski postępowanie upadłościowe w rozumieniu rozporządzenia nr 1348/2000 było zakończenie przez zatwierdzenie planu restrukturyzacyjnego, to wywołało to określone skutki, także dla postępowań prowadzonych w Polsce, które podlegają ocenie według prawa słowackiego, jako lex concursus.

9. W myśl art. 3 ust. 1 rozp. 1348/2000 Sądy Państwa Członkowskiego, na terytorium którego znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika, są właściwe dla wszczęcia postępowania upadłościowego. W przypadku spółek i osób prawnych domniemywa się, że głównym ośrodkiem ich podstawowej działalności jest siedziba określona w statucie, chyba że zostanie przeprowadzony dowód przeciwny. W stanie faktycznym sprawy miało miejsce postępowanie, tzw. główne wszczęte na Słowacji.

10. Przepis art. 3 ust. 2 rozp. 1348/2000 precyzuje dalej, że jeżeli dłużnik ma główny ośrodek swojej podstawowej działalności na terytorium Państwa Członkowskiego, sądy innego Państwa Członkowskiego są uprawnione do wszczęcia postępowania upadłościowego tylko wtedy, gdy dłużnik ma na jego terytorium swój oddział. Skutki tego postępowania są ograniczone do majątku dłużnika znajdującego się na terytorium tego ostatniego Państwa Członkowskiego. W stanie faktycznym miało miejsce postępowanie tzw. wtórne wszczęte w Polsce.

11. W myśl art. 3 ust. 3 rozp. 1348/2000 w przypadku wszczęcia postępowania upadłościowego zgodnie art. 3 ust. 1 rozp. 1348/2000 każde postępowanie wszczęte później na podstawie art. 3 ust. 2 rozp. 1348/2000 stanowi wtórne postępowanie upadłościowe. Postępowanie to musi być postępowaniem likwidacyjnym.

12. Zgodnie z art. 27 rozp. 1348/2000 w przypadku wszczęcia przez sąd Państwa Członkowskiego postępowania określonego w art. 3 ust. 127 rozp. 1348/2000 i uznania go w innym Państwie Członkowskim (postępowanie główne), sąd tego innego Państwa Członkowskiego, właściwy zgodnie z art. 3 ust. 227 rozp. 1348/2000, może wszcząć wtórne postępowanie upadłościowe, nie badając przy tym w tym innym Państwie Członkowskim niewypłacalności dłużnika. Postępowanie to musi być jednym z postępowań wymienionych w załączniku B. Jego skutki ograniczają się do majątku dłużnika znajdującego się na terytorium tego innego Państwa Członkowskiego.

13. Jeżeli rozporządzenie 1348/2000nie stanowi inaczej, wtórne postępowanie upadłościowe podlega prawu Państwa Członkowskiego, na terytorium którego zostało ono wszczęte (art. 28 rozp. 1348/2000).

14. W myśl art. 32 ust. 1 rozp. 1348/2000 każdy wierzyciel może zgłosić swoją wierzytelność w postępowaniu głównym i w każdym postępowaniu wtórnym.

15. Przepis art. 32 ust. 2 rozp. 1348/2000 stanowi, że zarządcy w postępowaniu głównym i każdym postępowaniu wtórnym zgłaszają w innych postępowaniach wierzytelności zgłoszone już w postępowaniu, w którym zostali powołani, o ile jest to korzystne dla wierzycieli z postępowania, w którym zostali powołani i z zastrzeżeniem prawa tych wierzycieli do sprzeciwienia się zgłoszeniu albo jego cofnięcia, o ile jest ono przewidziane we właściwych przepisach. Wreszcie zgodnie z art. 32 ust. 3 rozp. 1348/2000 zarządca w głównym lub wtórnym postępowaniu upadłościowym jest uprawniony do uczestnictwa w innym postępowaniu upadłościowym na prawach wierzyciela, w szczególności poprzez udział w zgromadzeniu wierzycieli.

16. Wydaje się zatem, że można wyciągnąć następujące wnioski.

17. Po pierwsze, jeżeli przed zakończeniem postępowania głównego na Słowacji zostało wszczęte postępowanie wtórne w Polsce, to los prawny wierzytelności [8] w postępowaniu wtórnym podlega prawu polskiemu jako właściwemu dla postępowania wtórnego, którego skutki ograniczają się do majątku dłużnika znajdującego się na terytorium Polski. Jeżeli zatem powstałby następujący konflikt skutków wynikający z tego, że a) skutkiem przewidzianym przez prawo słowackie – jako właściwe dla postępowania głównego jest to, że niezgłoszona w nim wierzytelność „zanika”, b) a ta sama wierzytelność byłaby jednocześnie objęta postępowaniem wtórnym w Polsce, to polskie prawo o niewypłacalności powinno rozstrzygać o losie tej wierzytelności ale w ograniczeniu do majątku dłużnika znajdującego się na terytorium Polski. Słowackie lex concursus nie powinno „wyjąć” z postępowania wtórnego wierzytelności procedowanej w ramach polskiego lex concursus. Zapatrywanie tu prezentowane wyrasta z (a) przekonania o autonomii każdego z praw właściwych dla procedur upadłościowych, (b) z faktu o ograniczonego zasięgu postępowania wtórnego, (c) z idei zapewnienia zaspokojenia wierzycieli jako funkcji postępowania upadłościowego, (d) faktu, że w różnych postępowaniach może być różna aktywność wierzycieli i różne mogą być tego konsekwencje dla tej samej wierzytelności. Jeżeli jednak wtórne postępowanie zostałoby wszczęte po tym jak doszło do skutku „zaniku” wierzytelności pod rządem słowackiego lex concursus to wierzytelność, która doznała takiego skutku (nie tamowanego autonomią innego lex concursus) nie może być reaktywowana.

Blog