Podstawowym źródłem słowackiego lex concursus jest Zákon o konkurze a reštrukturalizácii č.7/2005 z 9.12.2004, obowiązujący od 1.1.2006r., czyli ustawa o upadłości i restrukturyzacji, kilkukrotnie nowelizowana (dalej „ZoKR”)^[1].

Ustawa ta reguluje kwestię upadłości (tzw. konkursu) dłużnika poprzez spieniężenie majątku dłużnika i zbiorowe zaspokojenie jego wierzycieli lub stopniowe zaspokojenie wierzycieli dłużnika w sposób uzgodniony w planie restrukturyzacji. Ustawa reguluje również rozwiązanie dłużnika w drodze upadłości i oddłużenie osoby fizycznej (§ 1 ZoKR)^[2].

Przedmiotem analizy w tym opracowaniu jest przepis § 124 ust. 6 ZoKR. Zgodnie z tą regulacją, rozstrzygnięcie sądu w sprawie ustalenia zakwestionowanej wierzytelności jest skuteczne wobec wszystkich. Po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu o ustaleniu wierzytelności zakwestionowana wierzytelność w zakresie wskazanym przez sąd jest uznawana za ustaloną; pozostała część roszczenia nie może być dochodzona od dłużnika.

Przytoczony przepis dotyczy odmiennej – niż opisana w § 120 ust. 1 ZoKR[3] - sytuacji, w której: wierzyciel zgłosił swoją wierzytelność, administrator jej nie uznał, a następnie wierzyciel terminowo wytoczył powództwo o ustalenie do sądu. Na końcu tej drogi jest procesowe rozstrzygnięcie sądu, którego niektóre skutki określa właśnie § 124 ust. 6 ZoKR.

Czasownik w bezokoliczniku „vymáhať” znaczy tyle co żądać, domagać się, egzekwować[4].

Pomimo licznych nowelizacji ustawy, słowacki ustawodawca jak dotychczas nie modyfikował sensu § 124 ust. 6 ZoKR.

Słowacki Zákon o konkurze a reštrukturalizácii jest konglomeratowym^[5] zbiorem norm prawnych. Obejmuje on zarówno normy o charakterze formalnoprawnym jak i materialnoprawnym. Materialnoprawne skutki postępowania restrukturyzacyjnego mogą się ziścić tylko w określonym otoczeniu proceduralnym. Sam rodzaj aktu prawnego nie przesądza zatem i nie może przesądzać o materialnych czy formalnych skutkach wygaśnięcia roszczenia. Prawo słowackie przewiduje jeden podstawowy tryb restrukturyzacji na zasadach ogólnych (inaczej niż np. w Polsce czy we Francji).

Procedura restrukturyzacyjna jest rodzajem postępowania cywilnego^[6]. Słowacki Kodeks postępowania cywilnego – Civilný sporový poriadok, obowiązujący od 1.07.2016r., który zastąpił Občiansky súdny poriadok z 1963r. – reguluje zasady postępowania cywilnego^[7] i gwarantuje zasadę kontradyktoryjności sporu (audiatur et alter pars). Sam Zákon o konkurze a reštrukturalizácii jedynie w ograniczonym zakresie zapewnia kontradyktoryjność sporu stronom postępowania restrukturyzacyjnego. Niemniej jego przeznaczeniem nie jest rozstrzyganie o indywidualnych stosunkach prawnych ale ochrona interesów zbiorowości. Jest to z resztą immanentna cecha wszystkich systemów prawnych obejmujących procedury zbiorowej restrukturyzacji.

W doktrynie słowackiej M. Durica podniósł, że plan restrukturyzacji obejmuje wszystkie należności wpisane na listę wierzytelności niezależnie od tego, czy zostały one zakwestionowane czy ustalone. Jeżeli w wyniku procedury „odwoławczej”, tzw. postępowania incydentalnego „incidenčného konania“, roszczenie nie zostanie ustalone, wówczas roszczenie to nie jest brane pod uwagę przy restrukturyzacji i w przypadku zatwierdzenia planu przez sąd, roszczenie nie może być egzekwowane wobec dłużnika (art. 124 ust. 5 i 6 ZoKR)^[8]. W innym miejscu ten sam autor podnosi, że ZoKR prawidłowo reguluje los postępowania incydentalnego, jeżeli postępowanie restrukturyzacyjne kończy się przedwcześnie. Jeżeli sąd zadecyduje o upadłości dłużnika w trakcie postępowania incydentalnego, incydentalne postępowanie sądowe zostanie wstrzymane. Jest to szczególna przyczyna wstrzymania postępowania. Wierzytelność w tym trybie jest ustalana wyłącznie dla celów restrukturyzacji, a zatem nie ma powodu, aby kontynuować postępowanie incydentalne, jeżeli restrukturyzacja się skończyła^[9].

M. Durica^[10] zwraca uwagę, że powaga rozstrzygnięcia w postępowaniu incydentalnym jest skonstruowana odmiennie niż w przepisach ogólnych – ma bowiem skutek erga omnes; sam przebieg postępowania – poza wyjątkami wskazanymi w ZoKR - podlega ogólnym przepisom proceduralnym. Postępowanie incydentalne jest postępowaniem na potrzeby procedury restrukturyzacyjnej dlatego ZoKR wyznacza legitymację czynną wierzyciela i bierną dłużnika.^[11]

5. Orzecznictwo dotyczące wykładni § 124 ust. 6 ZoKR

Poniżej zostanie przedstawiony wybór orzeczeń[12] sądownictwa różnych szczebli, w tym także Trybunału Konstytucyjnego[13], dotyczących charakteru prawnego postępowania incydentalnego w restrukturyzacji i w upadłości.

Okresný súd Bratislava I w wyroku z 20.07.2015 11 Cbi/93/2014^[14] podniósł, że zgodnie z § 124 ust. 6 ZoKR wyrok sądu orzekający o odmowie uznania roszczenia jest skuteczny wobec wszystkich. Prawomocny wyrok sądu o odmowie uznania roszczenia wskazuje w jakim zakresie roszczenie nie zostało ustalone. Nie uznana część roszczenia nie może być dochodzona od dłużnika^[15].

Okresný súd Trenčín w wyroku z 12.09.2014r. 37 Cbi 12/2014 orzekł, że w wyniku rozpoznania sprawy ustala, że powód jest wierzycielem innego wymagalnego roszczenia wobec pozwanego w określonej bliżej w tym judykacie wysokości z tytułu umowy ramowej to jest z tytułu podstawie odsetek oraz kosztów związanych z dochodzeniem roszczenia zgłoszonego w postępowaniu restrukturyzacyjnym do Sądu Rejonowego Trenčín i wpisanego na listę wierzytelności. Powód zgłosił swoje wierzytelności w ramach restrukturyzacji pozwanego. Jako prawną przyczynę powstania roszczeń (causa) powód wskazał umowę sprzedaży w ramach której powód dostarczył pozwanemu towary w uzgodnionym zakresie i jakości, które pozwany przejął bez zastrzeżeń i nie kwestionował żadnych wad, jakości zakresu. Powód prawidłowo wystawił faktury na rzecz pozwanego, a pozwany spóźnił się z zapłatą, więc powód zastosował wobec niego odsetki za zwłokę. Sąd zbadał czynną i bierną legitymację powoda i pozwanego, stwierdzając, że w sprawie czynna legitymacja powoda i bierna legitymacja pozwanego są określone w § 119 ust. 1 ZoKR. Powód ma pozycję wierzyciela w procesie restrukturyzacji, a pozwany ma status dłużnika w rozumieniu § 119 § 124 ust. 4 ZoKR. Dalej sąd zbadał zachowanie terminów wynikających z przepisów o postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Sąd ocenił, że powód przedstawił uzasadnione roszczenie Były to należności w formie dodatkowej wierzytelności - odsetek za zwłokę oraz koszty związane z dochodzeniem roszczenia, do którego powód miał prawo, ponieważ pozwany spóźnił się z wywiązaniem się ze strony powoda. Sąd postanowił ustalić, że wierzyciel ma tytuł do konkretnego roszczenia. Jednocześnie powód złożył wniosek, aby ustalić, że roszczenie powoda było bezsporne i zgodne z prawem. Jednakże sąd nie orzeka w części merytorycznej, że roszczenie jest niekwestionowane, bezsporne, legalne, ponieważ niesporność i ustalenie roszczenia jest prawną konsekwencją orzeczenia sądu w rozumieniu § 124 ust. 6 ZoKR.

Krajský súd Trenčín w wyroku z 15.10.2013 r. 16CoKR/13/2011[16] podniósł że postępowanie o ustalenie nieuznanej wierzytelności jest postępowaniem wywołanym restrukturyzacją. Podstawą prawną tego postępowania jest § 124 ods. 4 ZoKR. Prawomocne rozstrzygnięcie sądu o potwierdzeniu planu restrukturyzacji i o zakończeniu restrukturyzacji nie jest przeszkodą rzeczy osądzonej (res iudicata) dla rozpoznania i orzeczenia w tej sprawie.[17] Przywołany judykat podkreśla samodzielność postępowania incydentalnego. W orzeczeniu Ústavného súdu Slovenskej republiky z 25.1.2018r. II. ÚS 66/2018-29 wskazano, że jeżeli wierzyciele przyjmą plan restrukturyzacji, sąd ma prawo potwierdzić plan pomimo faktu, że trwające postępowanie incydentalne nie zostało zakończone. Ponadto można wnioskować, że jeżeli postępowanie incydentalne zakończy się sukcesem wierzyciela, to wówczas dłużnik będzie odpowiedzialny za zaspokojenie jego wierzytelności

Okresný súd Trenčín w wyroku z 5.12.2011, 39Cbi/76/2010^[18] wyraził pogląd, według którego wierzyciele w postępowaniu upadłościowym, których wierzytelności są sporne co do ich autentyczności, wysokości lub kolejności, mogą żądać określenia swoich praw w terminie określonym przez ZoKR. Termin ten nie podlega ogólnym zasadom Kodeksu postępowania cywilnego, ponieważ ZoKR ustanawia i reguluje upływ terminu innego niż przepisy ogólne. Zatem termin do wytoczenia powództwa ma charakter materialnoprawny^[19].

Krajský súd Trenčín w wyroku z 20.08.2014 8CoKR/5/2013^[20] wskazał, że spory incydentalne podlegają zasadzie koncentracji. Zasada koncentracji oznacza, że określone działania uczestników muszą być skoncentrowane na określonym etapie proceduralnym. Jeśli zatem uczestnik, w określonym czasie lub do końca etapu proceduralnego nie spełnia swojego obowiązku proceduralnego, to później nie będzie mógł korzystać z tego prawa.

Okresný súd Trenčín w wyroku z 26.09.2014 37Cbi/35/2014^[21] podkreślił, że postępowanie incydentalne jest równoważne postępowaniu spornemu. Postępowanie to jest prowadzone w oparciu o te same zasady, co inne postępowania sądowe, w których strona domaga się rozstrzygnięcia w oparciu o przedstawione fakty.

Krajský súd Bratislava w wyroku z 13.11.2014, 2CoKR/104/2014^[22] uznał, że postępowanie incydentalne w celu określenia podstawy prawnej, wymagalności jest standardowym postępowaniem kontradyktoryjnym, w którym ciężar prowadzenia sporu spoczywa na jego uczestnikach, co oznacza, że nie jest powinnością sądu prowadzenie postępowania dowodowego z urzędu.

Krajský súd Trnava w wyroku z 15.12.2015 20S/2/2014^[23] przyjął, że postępowanie incydentalne ma prawną powagę postępowania ustalającego według § 80 lit. c) Obciansky sudny pariadok, przy czym wierzyciel nie musi wykazywać istnienia interesu prawnego gdyż taki istnieje ex lege aż do momentu w którym upadłość zostanie zakończona. § 80 lit. c) Obciansky sudny pariadok stanowi że można wnosić o otwarcie postępowania w celu ustalenia, czy istnieje stosunek prawny lub prawo, jeżeli istnieje naglący interes prawny.

W orzeczeniu Ústavného súdu Slovenskej republiky z 7.9.2011 II. ÚS 390/2011-9 wskazano, iż celem postępowania incydentalnego jest ustalenie podstawy prawnej (zasady), kwoty (wysokości) lub kolejności roszczenia. Od uznania wierzytelności w postępowaniu incydentalnym zależy czy będzie czy nie będzie zaspokojona w upadłości. Postępowania incydentalne – co bardzo ważne – nie jest postępowaniem o ustalenie na podstawie § 80 lit. c) Obciansky Sudny Poriadok, ale postępowaniem o osobne, samoistnej podstawie prawnej wynikającej z osobnej podstawy prawnej.

Sąd Najwyższy w wyroku z 30.1 2017 r., 3Obdo/70/2016 na gruncie przepisów o konkursie (upadłości), podniósł, że postępowanie incydentalne jest szczególnym rodzajem sporu, który regulują poszczególne przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Jednocześnie jednak procedura ta charakteryzuje się pewnymi cechami szczególnymi wynikającymi z poszczególnych przepisów ustawy o upadłości i restrukturyzacji. Sąd zwrócił uwagę, że obowiązkiem syndyka jest zbadanie zgłoszonych wierzytelności. Brak ich zaprzeczenia oznacza dopuszczenie do zaspokojenia w upadłości. Rola postępowania incydentalnego nie polega na ponownym rozpatrzeniu roszczenia w sądzie, ponieważ jest to zadnie syndyka. Celem postępowania incydentalnego jest w zasadzie tylko zdecydowanie, czy zaprzeczenie wierzytelności przez syndyka ostanie się czy nie, to znaczy, czy przyczyny zawarte w rozstrzygnięciu syndyka odpowiadają rzeczywistości i wykluczają zaspokojenie wierzytelności w upadłości. Postępowanie incydentalne w upadłości nie jest postępowaniem, w którym wierzyciel dochodzi swoich roszczeń względem dłużnika i w którym kognicją sądu miałby być objęty cały stosunek prawny pomiędzy nimi w całej jego – jak to plastycznie ujął sąd - szerokości i głębokości^[24].

W orzeczeniu Ústavného súdu Slovenskej republiky z 19.11.2013r., III. ÚS 572/2013-7 wskazano, że zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych procedura ustalania autentyczności roszczenia nie jest procedurą upadłościową, lecz cywilną procedurą sądową, w której postępowanie sądowe podlega regulacji Kodeksu postępowania cywilnego. Spory te są spowodowane postępowaniem upadłościowym, ale ich zakres jest ogólnie szerszy. Procedura ustalenia zasadności odmowy roszczenia jest odrębną procedurą sporną, w której zostaje wydane orzeczenie końcowe, a postępowanie – jak powtórzył Trybunał - odbywa się zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego.

W orzeczeniu Ústavného súdu Slovenskej republiky z 7.10.2004r. III. ÚS 294/04-16 podkreślono, że sporne roszczenia są przedmiotem postępowania incydentalnego. Ich rozstrzygnięcie jest warunkiem wstępnym dalszego procedowania w postępowaniu upadłościowym. Wynik postępowania incydentalnego będzie wpływał na podział dywidendy upadłościowej.

W orzeczeniu Ústavného súdu Slovenskej republiky z 8.3.2013, IV. ÚS 142/2013-13 wyjaśniono, ze postępowanie incydentalne ma charakter odrębnego sporu w toku postępowania egzekucyjnego. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego, to znaczy m.in. zasady zgodności i bezpośredniości, stosują się odpowiednio do postępowania. Charakter kontradyktoryjny procedury wymaga, aby strony zostały wysłuchane^[25].

Blog