Roszczenia Polskie wobec Niemiec.

Pan Piotr Morawiecki w rozmowie z Krzysztofem Skowrońskim (Radio Wnet) przedstawił interesującą koncepcję przedstawienia stronie niemieckiej pewnego fragmentu roszczeń Polski z tytułu IIWŚ.

W dniu 2 X 1944 został zawarty w Ożarowie układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie (zwany dalej „dokumentem”) pomiędzy walczącymi stronami. Upełnomocnionym sygnatariuszem ze strony niemieckiej był dowodzący w obszarze Warszawy SS-obergruppenführer und General der Polizei von dem Bach. Upełnomocnionymi kontrahentami ze strony AK byli upoważnieni na podstawie pisemnego pełnomocnictwa dowódcy AK generała dyw. Komorowskiego (Bora): pułkownik dyplomowany Kazimierz Iranek–Osmecki (Jarecki), podpułkownik dyplomowany Zygmunt Dobrowolski (Zyndram).

Układ brzmiał: „I.1. W dniu 2 X 1944 o godzinie 20 cz. n. 21:00 cz. p. ustają działania wojenne między polskimi oddziałami wojskowymi walczącymi na obszarze miasta Warszawy a oddziałami niemieckimi. Za polskie oddziały wojskowe uważa się wszystkie polskie formacje podległe taktycznie dowódcy AK w okresie walk od 1 VIII 1944 do dnia podpisania układu. Oddziały te zwane będą poniżej >oddziałami AK.2.< Żołnierze powyższych polskich oddziałów składają broń w terminach ustalonych w rozdziale II niniejszego układu i udają się w zwartych formacjach ze swymi dowódcami na punkty zborne. Miejsca składania broni i punktów zbornych zostaną określone w szczegółach dodatkowo. Oficerowie mają prawo zachowania białej broni bocznej. 3. Równocześnie AK wydaje władzom wojskowym niemieckim wziętych do niewoli niemieckich żołnierzy i internowane przez polskie władze osoby narodowości niemieckiej. 4. Dla zapewnienia ładu i bezpieczeństwa na terenie miasta Warszawy zostaną wyznaczone przez dowództwo AK specjalne jednostki. Jednostki te zostają zwolnione od obowiązku natychmiastowego złożenia broni i pozostają w mieście aż do czasu zakończenia swoich zadań. Dowództwo niemieckie ma prawo kontroli stanu liczebnego tych jednostek. 5. Z chwilą złożenia broni żołnierze AK korzystają z wszystkich praw Konwencji Genewskiej z dnia 27 VII 1929, dotyczącej traktowania jeńców wojennych. Z takich samych uprawnień korzystają żołnierze AK, którzy dostali się do niewoli na terenie miasta Warszawy w toku walk od 1 VIII 1944. 6. Prawa jeńców wojennych przysługują również osobom nie walczącym, towarzyszącym AK w rozumieniu art. 81 Konwencji Genewskiej o traktowaniu jeńców wojennych bez różnicy płci. W szczególności dotyczy to: pracowniczek sztabów i łączności, zaopatrzenia i pomocy żołnierzowi, służby informacyjno–prasowej, korespondentów wojennych itp. 7. Przy stosowaniu postanowień Konwencji Genewskiej o traktowaniu jeńców wojennych miarodajne będą stopnie oficerskie uznane przez dowództwo AK.Legitymacje opiewające na pseudonimy są wystarczającymi dowodami przynależności do AK. Prawdziwe nazwiska będą podane do wiadomości niemieckich władz wojskowych. Członkowie AK, którym zaginęły legitymacje, będą identyfikowani przez Komisje AK, które zostaną ustanowione. Komisje takie powoływane będą w miarę potrzeby przez dowódcę AK. Postanowienia niniejszego artykułu stosują się również do osób wymienionych w art. 6. 8. Osoby będące, w myśl poprzednich artykułów, jeńcami wojennymi nie będą ścigane za swoją działalność wojskową ani polityczną tak w czasie walk w Warszawie, jak i w okresie poprzednim, nawet w wypadku zwolnienia ich z obozu jeńców. Nie będą również ścigane przekroczenia niemieckich przepisów prawnych, a w szczególności nierejestrowanie się oficerów, uprzednia ucieczka z obozu jeńców, nielegalne przybycie do Polski itp. 9. W stosunku do ludności cywilnej znajdującej się w okresie walk w mieście Warszawie nie będzie stosowana odpowiedzialność zbiorowa. Żadna z osób znajdujących się w okresie walk w Warszawie nie będzie ścigana za wykonywanie w czasie walk działalności w organach władz i administracji (sprawiedliwości, służby bezpieczeństwa, opieki publicznej, instytucji społecznych i charytatywnych) ani za współudział w walkach, propagandzie wojennej. Członkowie wyżej wymienionych władz i organizacji nie będą ścigani również za działalność polityczną przed powstaniem. 10. Żądana przez dowództwo niemieckie ewakuacja ludności cywilnej miasta Warszawy zostanie przeprowadzona w czasie i w sposób oszczędzający ludności zbędnych cierpień. Umożliwi się ewakuowanie przedmiotów posiadających wartość artystyczną, kulturalną i kościelną. Dowództwo niemieckie dołoży starań, by zabezpieczyć pozostałe w mieście mienie publiczne i prywatne. Szczegóły ewakuacji uregulowane będą osobnym porozumieniem. II. 1. Dowództwo AK zobowiązuje się w dniu 3 X 1944, począwszy od godziny 7 czasu niemieckiego (godz. 8 czasu polskiego), usuwać barykady – przede wszystkim leżące najbliżej linii niemieckich. 2. Dowództwo AK wyda jeszcze w dniu 2 X 1944 najpóźniej do godziny 24 czasu niemieckiego: (godz. 1 dnia 3 X 1944 czasu polskiego), na liniach niemieckich wszystkich jeńców niemieckich, jak również według możności niemieckie internowane osoby cywilne przedstawicielom Niemieckich Sił Zbrojnych. 3. Gdyby usuwanie barykad nie zostało rozpoczęte na czas, niemieckie dowództwo zastrzega sobie prawo wypowiedzenia niniejszego układu w dniu 3 X 1944, począwszy od godziny 12 czasu niemieckiego (godzina 13 czasu polskiego), przy czym wypowiedzenie staje się skuteczne w dwie godziny od chwili doręczenia pisma wypowiadającego układ na polskich liniach. 4. Dowództwo AK zobowiązuje się wyprowadzić z Warszawy dla złożenia broni w dniu 4 X 1944 jeden pułk względnie 3 baony z różnych pułków. Przekroczenie linii niemieckich przez czoła tych oddziałów musi nastąpić dnia 4 X 1944 o godzinie 9 czasu niemieckiego (godzina 10 czasu polskiego). 5. Pozostałe oddziały AK, z wyjątkiem jednostek wymienionych w rozdziale I punkt 4 niniejszego układu, opuszczą Warszawę dla złożenia broni w dniu 5 X 1944. 6. Oddziały AK wychodzą poza polskie linie z bronią, ale bez amunicji następującymi trasami: (…) 7. W mieście pozostają następujące siły AK: a) Dla czynności porządkowych – trzy kompanie uzbrojone w pistolety, pistolety maszynowe i karabiny ręczne. b) Dla ochrony i przekazania trzech magazynów pułkowych z amunicją i sprzętem – trzydziestu ludzi uzbrojonych jak wyżej. c) Jednostki sanitarne dla opieki i transportu rannych oraz ewakuacji szpitali, nieuzbrojone. 8. Ewakuację rannych i chorych żołnierzy AK, jak też materiału sanitarnego ustali szef sanitarny wojsk niemieckich z szefem sanitarnym AK. W ten sam sposób nastąpi uregulowanie ewakuacji rodzin personelu sanitarnego. 9. Żołnierzy AK poznaje się po biało–czerwonej opasce naramiennej lub proporczykach względnie orzełku polskim, niezależnie od tego, czy noszą jakiekolwiek mundur lub też ubrania cywilne. 10. Układające się strony stwierdzają, że transport, pomieszczenie, straż i opieka nad jeńcami wojennymi pozostają wyłącznie w kompetencji Niemieckich Sił Zbrojnych (der Deutschen Wehrmacht). Strona niemiecka zapewnia, że zadania te w stosunku do żołnierzy AK nie będą powierzone formacjom obcych narodowości.11. Kobiety, które w rozumieniu rozdziału I punkt 6 są jeńcami wojennymi, będą umieszczone w obozach odpowiadających oflagom względnie stalagom. Za kobiece stopnie oficerskie uważa się:(…) Kobiety–jeńcy wojenni mogą na własne życzenie być traktowane jak pozostała ludność cywilna Warszawy. 12. Władze wojskowe niemieckie powiadomią bezzwłocznie Kriegsgefangenenhilfe der YMCA w m. Sagan o miejscu i ilości umieszczonych w obozach żołnierzy AK i osób towarzyszących.  13. Dla pomocy technicznej w wykonaniu niniejszego układu dysponuje SS-obergruppenführer und General der Polizei von dem Bach trzema polskimi oficerami. III. Przy wykroczeniach przeciw postanowieniom niniejszego układu pociągani będą do odpowiedzialności sprawcy, którym wykazano winę.” Źródło: Wikipedia.

Stan wojny to stan, który angażuje całe suwerenne państwo jako podmiot prawa międzynarodowego. Od 1 września 1939r., w następstwie niemieckiej inwazji na Polskę, opartej o pretekst tzw. prowokacji gliwickiej, Polska – aż do przyjęcia bezwarunkowej kapitulacji Niemiec w maju 1945r. przez koalicję antyniemiecką była w stanie wojny z Niemcami. Obywatele polscy po 3 października 1944 byli – w różnych formach – czynni w walce z państwem niemieckim zarówno na obszarach nadal okupowanych przez Niemcy (walka partyzancka, ruch oporu) jak i m.in. w ramach PSZ na Zachodzie. Po tej dacie, na obszarze lewobrzeżnej Warszawy dalej władzę sprawowały niemieckie władze okupacyjne, stacjonowali tam niemieccy żołnierze. Nie przywrócono tak polskiej administracji, polskiego porządku prawnego, itp. Co więcej obywatele Polscy zostali, niezależnie od swej woli, przymusowo wysiedleni (wypędzeni) z lewobrzeżnej Warszawy. Układ w Ożarowie został podpisany przez władze wojskowe z obu stron, wcześniej czynne w prowadzeniu walki zbrojnej.

Nadmienić należy, że po 3 października 1944 trwał okres swoistej rywalizacji o legitymację władzy państwa polskiego pomiędzy londyńskim rządem emigracyjnym a PKWN. PKWN sprawował polityczne kierownictwo nad siłami zbrojnymi tworzonymi z obywateli polskich przez komunistów.

Zaprzestanie działań wojennych jedynie na wydzielonym obszarze terytorialnym nie prowadzi do alternatywy: albo pokój albo wojna. Układ w Ożarowie był lokalnym aktem kapitulacji części wojska polskiego. Po 3 października 1944 r. Polska i Niemcy pozostawały nadal w stanie wojny. Przedmiotowy dokument kończył Powstanie Warszawskie, a nie wojnę polsko – niemiecką.

Część miasta Warszawa (jakkolwiek wytyczając granice administracyjne miasta i część Warszawy, której dotyczył przedmiotowy dokument) nie mogło być podmiotem prowadzącym samoistnie wojnę ani decydującym o pokoju.

Zniszczenia lewobrzeżnej Warszawy po 3 października 1944r. oficjalnie nie były oddzielane od ogółu polskich roszczeń z tytułu IIWŚ jako samodzielna podstawa polskich roszczeń.

Systemowe, podjęte w zamiarze bezpośrednim (umyślne i celowe) zniszczenie substancji znacznej części miasta stołecznego w świetle zasad prawa narodów nie powinno ulegać przedawnieniu.

Okoliczność, że analizowany dokument mógłby być podstawą jakiejś argumentacji dla roszczeń czy to strony Państwa Polskiego czy to roszczeń indywidualnych, nie dezawuuje innych podstaw prawnych dla polskich roszczeń za IIWŚ.

Przedmiotowy dokument może w zasadzie dotyczyć roszczeń związanych z systematycznym niszczeniem substancji materialnej części miasta Warszawy (z uwzględnieniem stanu po wojnie obronnej 1939 roku, niemieckich grabieżach okupacyjnych, Powstaniu w Getcie Warszawskim, radzieckich bombardowaniach Warszawy, Powstaniu Warszawskim); tymczasem tzw. raport Mularczyka opierał się na wyliczeniu strat osobowych i materialnych. Zatem analizowany dokument ma ograniczenia wynikające z okresu czasu, którego dotyczy, miejsca którego dotyczy, rodzaju szkód, których dotyczy.

Czy analizowany dokument miał walor międzypaństwowej umowy międzynarodowej o walorach traktatu pokojowego czy lokalnego zawieszenia broni i ustalenia warunków kapitulacji Powstania Warszawskiego? Inna jest procedura zawierania umów międzynarodowych czasu pokoju przez władze cywilne. Inaczej wygląda zawarcie porozumień lokalnych co do zakończenia lokalnych działań wojennych przez przedstawicielstwo lokalnych sił zbrojnych wojujących stron. Konstytucja kwietniowa stanowiła, że organami Państwa, pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta są Siły Zbrojne (art. 3 ust.1). Niemniej nie miały one kompetencji do zawierania klasycznych umów międzynarodowych. Artykuł 12 pkt g Konstytucji wskazywał, że Prezydent RP zawiera i ratyfikuje umowy z innymi państwami. Przy czym w 1939 roku zgodnie z art., 13 ust. 2 lit. b Konstytucji został wyznaczony następca Prezydenta. Co istotne, analizowany dokument wszedł w życie (abstrahując od stopnia jego późniejszego wykonywania).

Podstawą polskich roszczeń w stosunku do Niemiec (podstawą samoistną) jest fakt wyrządzenia szkody. Rzeź cywilów, zniszczenie obiektów cywilnych w czasie IIWŚ nie wymaga dodatkowego dyplomatycznego, prawno-umownego podbudowania aby wyprowadzić roszczenie prawne.

Należy zauważyć, że po IIWŚ nie sporządzono formalnego traktatu pokojowego na wzór Traktatu Wersalskiego (1919), Traktatu z Trianon (1920) po IWŚ czy tzw. pokój frankfurcki (1871) po wojnie francusko – pruskiej. Polski akt „zrzeczenia się roszczeń” względem – w sumie NRD – (będący bezwolnym powieleniem stanowiska dyplomatycznego ZSRR) też miał oczywiste uchybienia formalne, a w niemieckiej narracji jest podnoszony jako istotny fakt o znaczeniu prawnym. To samo dotyczy nawet „luźnych” oświadczeń polskich dyplomatów czy okoliczności „przemilczenia” polskich roszczeń. Analizowany argument to dodatkowa podstawa prawna do uzasadnienia roszczeń ograniczonych czasowo, terytorialnie, rodzajowo.

Dla realizacji polskich roszczeń z tytułu IIWŚ wobec Niemiec potrzebny jest odpowiedni klimat polityczny. Nie ma możliwości, w obecnym stanie prawnym, dla jakiejkolwiek egzekucji tych roszczeń.

Problem jest bardziej złożony niż w przypadku relacji Niemcy-Namibia w związku z różnymi okolicznościami, takimi jak:

fakt, że Polska i Niemcy mają wspólną granicę;

oba państwa należą do UE, NATO;

z uwagi na położenie geopolityczne Polski i agresywną postawę Federacji Rosyjskiej Polska nie może przedkładać relacji historycznych nad obecną rację stanu;

w Niemczech są środowiska kwestionujące (tzw. ziomkostwa, AFD- Alternatywa dla Niemiec) kwestionuje granice po IIWŚ, co używane jest m.in. jako kontrargument w odniesieniu do realizacji polskich roszczeń;

nieporównywalność skali roszczeń polskich i namibijskich;

specyficzne interesy Niemiec w Afryce.

Polska była w stanie wojny z Niemcami od 1 września 1939 r. do bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. Lokalne zawieszenie broni/poddanie się jednostek wojskowych nie decyduje o wojnie czy pokoju.

W świetle „prawa narodów” wszelkie zbrodnie przeciwko ludzkości i akty międzynarodowego bezprawia popełnione przez przedstawicieli państwa niemieckiego na obszarze lewobrzeżnej Warszawy w okresie 3/10/1944 – 15/01/1945 nie uległy przedawnieniu, a tym samym były i są nadal podstawą roszczeń Polski wobec Niemiec.

Roszczenia wskazane w powyższym zdaniu są sporne w stosunkach polsko-niemieckich. Nie były one wyodrębniane.

Specyfika rozliczeń polsko – niemieckich nie przypomina relacji Niemiec z Namibią.

Blog