1. Zagadnienia ogólne dotyczące konkurencji

Jedną z podstawa gospodarki wolnorynkowej jest wolna konkurencja uczestników gry rynkowej; charakterystyczna dla gospodarki towarowo – pieniężnej. Konkurencja to współzawodnictwo, rywalizacja podmiotów występujących na rynku. Słowo „konkurencja: pochodzi ono od łacińskiego wyrazu „concurro”, które oznacza „zetknąć się", „walczyć", „zbiegać się razem".

Szczegółowa definicja zakłada, że konkurencja występuje, jeżeli a) na tym samym rynku geograficznym oraz (koniunkcja) b) na tym samym rynku asortymentowym (na który składają się towary oraz usługi identyczne, oraz takie, które są uważane za substytuty występuje po stronie : a) podaży lub (alternatywa zwykła) b) popytu przynajmniej dwóch przedsiębiorców.

Wolna konkurencja służy nie tylko interesom uczestników gry rynkowej ale przede wszystkim interesom konsumentów. Wolna konkurencja jest gwarantem rozwoju gospodarczego

Jednym z zagrożeń dla wolnej konkurencji jest zjawisko tzw. monopolizacji (koncentracji) gospodarki.Monopol prowadzi do ograniczenia konkurencji. Z kolei brak czy ograniczenie konkurencji powoduje negatywne efekty, ograniczenie jakości, podnoszenie cen, itp. Monopol przybiera różne postaci: monopolu pełnego (całkowita wyłączność na rynku), duopolu (podział rynku pomiędzy dwóch przedsiębiorców) czy oligopolu (podziału rynku pomiędzy kilku przedsiębiorców).

Ze względu na sposób powstania monopol może być faktyczny lub prawny (ustawowy lub administracyjny – w związku z wydawanymi decyzjami administracyjnymi – koncesjami, zezwoleniami, zgodami, licencjami, itp.). Ze względu na sfery działalności gospodarczej, w której występują monopole mogą one być: handlowe, towarowe, produkcyjne i dystrybucyjne, finansowe. Szczególnym rodzajem monopolu są tzw. monopsony, tzn. monopole w sferze skupu (tylko jeden nabywca reprezentujący cały popyt).

Destrukcyjny wpływ monopolu na gospodarkę wolnorynkową powoduje, że systemy prawne wprowadzają zbiór norm prawnych przeciwdziałających tworzeniu się monopoli na rynku.

Konkurencja spełnia wiele funkcji. Po pierwsze, funkcja sterownicza polega na sterowaniu podziałem i przepływem towarów i usług. Po drugie funkcja dostosowawcza polega na zapewnieniu płynnego dostosowywania towarów i usług do zmieniających się potrzeb rynkowych. Po trzecie, funkcja alokacyjna sprzyja alokacji zasobów towarów i usług zapewniając ich celowe wykorzystywanie. Po czwarte, funkcja regulacyjna polega na zapewnieniu podziału dochodów między uczestnikami gry rynkowej według kryterium wydajności.

2. Miejsce publicznego prawa konkurencji w systemie prawa

Zbiór norm prawa składa się na system prawa obowiązujący w danym miejscu i czasie. System prawa składa się z norm powiązanych wewnętrznie z uwagi na treść regulowanych stosunków społecznych, co skłania do dokonywania podziałów czy dokonywania typologii norm prawnych. Do najstarszych podziałów prawa w Europie należy podział na prawo publiczne i na prawo prywatne. Rzymski jurysta Ulpian kwestię tą podsumował następująco. Ius publicum est quod ad statum rei Romane spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem (prawem publicznym jest to które dotyczy rzeczypospolitej, prawem prywatnym to, które dotyczy korzyści jednostek). Taki podział oparty jest na tzw. kryterium interesu.

Prawo publiczne organizuje relacje państwa ze społeczeństwem natomiast prawo prywatne organizuje wzajemne relacje pomiędzy ludźmi i ich organizacjami.

Prawo prywatne reguluje autonomiczną i swobodną aktywność społeczeństwa w sferze społecznej i gospodarczej; prawo prywatne powstaje aby pomóc w nawiązywaniu, przekształcaniu i rozwiązywaniu wzajemnych relacji. Cywilnoprawna metoda regulacji polega na tym, że pozycja stron w stosunku prawnym jest równorzędna; żadna ze stron nie może w sposób władczy zmieniać pozycji drugiej strony; w prawie prywatnym dominują przepisy dyspozytywne (ius dispositivum).

Prawo publiczne normuje ustrój władzy publicznej i relacje państwo – społeczeństwo; prawo publiczne służy przede wszystkim ochronie interesów zbiorowych, ogólnych. Prawo publiczne posługuje się normami bezwzględnie obowiązującymi (ius cogens), do prawa publicznego zalicza się: prawo konstytucyjne, prawo międzynarodowe publiczne, prawo finansowe, prawo administracyjne, prawo karne, prawo postępowania karnego, prawo postępowania cywilnego, prawo publiczne gospodarcze.

Prawo publiczne gospodarcze jest młodą dziedziną (gałęzią) prawa; koncepcje związane z prawem gospodarczym pojawiały się na przełomie XIX i XX w związku z przeobrażeniem kapitalizmu liberalnego w kapitalizm wiązany i powstającymi konfliktami klasowymi, kryzysami ekonomicznymi, itp.

Prawo publiczne gospodarcze to prawo interwencji państwa w sferę gospodarczą. Prawo gospodarcze publiczne określa ustrój gospodarczy państwa, zasady funkcjonowania ustroju gospodarczego państwa, zasady ochrony tego ustroju.

Istotną częścią prawa publicznego gospodarczego są normy prawne dotyczące zakresu i form ingerencji państwa w funkcjonowanie rynku.

W krajach gospodarki wolnorynkowej od prawa publicznego gospodarczego oczekuje się aby był gwarancją, że interwencjonizm państwowy w gospodarkę nie będę inne niż określone prawem.

Prawo publiczne gospodarcze reguluje jedynie część stosunków społecznych związanych z działalnością gospodarczą; w jego skład wchodzi m.in. regulacja dotycząca zakresu i formy państwowej ochrony mechanizmów gospodarczych i praw ekonomicznych. Elementem składowym prawa publicznego gospodarczego jest prawo publicznej konkurencji. Prawo publicznej konkurencji występuje obok innych reguł konkurencji.

Prawo publicznej konkurencji składa się z następujących segmentów:

a) prawa antymonopolowego

b) prawa subwencyjnego (prawa pomocy publicznej)

c) ochrony konsumenta .

Prawo antymonopolowe to : (a) reguły zakazujące zawierania porozumień ograniczających konkurencję (b) reguły zabraniające nadużycia pozycji dominującej, (c) przeciwdziałanie nadmiernej (antykonkurencyjnej) koncentracji przedsiębiorców.

3. Źródła prawa

Źródła prawa z zakresu publicznego prawa konkurencji można podzielić na: (a) źródła prawa krajowego (co oznacza istnienie krajowych reguł konkurencji) i (b) źródła prawa europejskiego (co oznacza istnienie wspólnotowych reguł konkurencji). Źródła prawa publicznej ochrony konkurencji mają charakter skoncentrowany i dualistyczny.

Wśród źródeł prawa krajowego wymienić należy po pierwsze Konstytucję. Konstytucja nie wskazuje wprost na nakaz ochrony konkurencji, niemniej ów nakaz może być wywiedziony z innych przepisów, np. art. 76 Konstytucji nakazującego ochronę konsumentów, czy z art. 20 i 22 Konstytucji regulujących zasady gospodarki wolnorynkowej. Ochrona konkurencji i konsumentów ma rangę konstytucyjną; zgodnie z art. 76 Konstytucji; władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Przepis ten określa kierunki polityki państwa. Nie rodzi on praw podmiotowych.

Po drugie, ustawę z 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Ochrona konkurencji w polskim obszarze prawnym realizowana jest również poprzez system norm prawa gospodarczego prywatnego. Po pierwsze wskazać należy na ustawę z 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji; zgodnie z art. 1 tej ustawy reguluje ona zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności w produkcji przemysłowej, rolnej, budownictwie, handlu i usługach, w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów, a zwłaszcza konsumentów. Po drugie wskazać należy, że zwalczanie nieuczciwej konkurencji traktowane jest jako część prawa własności przemysłowej, ochrona konkurencji w oparciu o ustawę z 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ma charakter subsydiarny w stosunku do ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej. Po trzecie, wymienić należy ustawę o nieuczciwych praktykach rynkowych.

Wśród źródeł prawa europejskiego wymienić należy normy prawa pierwotnego. Będzie to przede wszystkim art. 81, 82 (a także 83-86) Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej obecnie art. 101/102 TFUE (z dniem wejścia w życie Traktatu z Lizbony 1.XII.2009), tzn. Rozdział I. Reguły konkurencji/sekcja I Reguły mające zastosowanie do przedsiębiorstw.

Wspólnotowe i traktatowe reguły konkurencji obejmują: (a) względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję) pod rygorem ich nieważności (b) wyjątki od zakazu porozumień ograniczających konkurencję, w przypadku porozumień służących postępowi technologicznemu i gospodarczemu, (c) zakaz nadużywania pozycji dominującej.

Postanowienia Traktatu nie są wystarczające dla ochrony niezakłóconej konkurencji: brak przede wszystkim przepisów w traktacie o zakazie antykonkurencyjnej koncentracji przedsiębiorców.

Istotne znaczenie mają źródła prawa pochodnego. Wymienić tu należy rozporządzenie Rady nr 1/2003/WE z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu WE (Dz. Urz. UE L 1 z 04.01.2003, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 08, t. 02, str. 205); rozporządzenie Rady nr 139/2004/WE z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorców (Dz. Urz. UE L 024 z 29.01.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 08, t. 03, str. 40); rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/2004/WE z dnia 27 października 2004 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów ("Rozporządzenie w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów") (Dz. Urz. UE L 364 z 9.12.2004).

4. Historyczny rozwój publicznego prawa ochrony konkurencji w Polsce.

Prawodawstwo antymonopolowe ściśle związane jest z modelem gospodarki wolnorynkowej. Pierwszym polskim uporządkowanym zbiorem przepisów antymonopolowych była ustawa z 28 marca 1933r. o kartelach (Dz. U. Nr 31, poz. 270 ze zm.). Ustawa ta powstała na fali negatywnych zjawisk związanych z funkcjonowaniem karteli w szczególności w kontekście kryzysu światowego końca lat 20-tych XXw. Ustawa poddawała kartele kontroli państwa. Jej następczyni, ustawa z 13 lipca 1939r. o porozumieniach kartelowych nie weszła w życie z uwagi na II wojnę światową.

W ustroju gospodarki centralnie planowej przy monopolistycznej strukturze gospodarki, w której wiodącą rolę wiódł sektor państwowy regulacja antymonopolowa nie miała racji bytu. Dopiero u schyłku PRL wprowadzono ustawę z 28 stycznia 1987r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz. U. Nr 3 poz. 18 ze zm.).

Pierwszą nowoczesną regulacją antymonopolową była ustawa z 24 lutego 1990r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów. Kolejną ustawą, wprowadzoną w celu uszczelnienia systemu ochrony antymonopolowej była ustawa z 15 grudnia 2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów. (VI) Obecna ustawa antymonopolowa została wprowadzona w związku z potrzebą integracji ustawodawstwa antymonopolowego z przepisami unijnymi.

6. Relacja wspólnotowych reguł konkurencji do krajowych reguł konkurencji

Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego. Prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo stosowania przed prawem krajowym

Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego. Traktat ma zastosowanie bezpośrednio w stosunku do przedsiębiorstw, konkretyzacja postanowień traktatu następuje także poprzez rozporządzenie Rady nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu. Podstawą do wydania aktów prawa wtórnego są normy traktatowe.

Zasada powszechności prawa europejskiego i zasada eksterytorialności prawa europejskiego. Wspólnotowe reguły konkurencji ograniczone są do terytorium Wspólnoty, krajowe reguły konkurencji podlegają natomiast zasadzie eksterytorialności – ograniczają się do skutków występujących albo mogących wystąpić na obszarze danego Państwa Członkowskiego. Traktat upoważnia Radę do określenia roli Komisji i Trybunału Sprawiedliwości w zakresie stosowania przepisów o europejskich regułach konkurencji

Zasada stosowania prawa europejskiego przez organy krajowe. W preambule rozporz. 1/2003 wskazano, że w celu zagwarantowania, że wspólnotowe reguły konkurencji są skutecznie stosowane, organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich powinny w znacznym stopniu uczestniczyć w ich stosowaniu. W tym celu organy te powinny być uprawnione do stosowania prawa wspólnotowego. Sądy krajowe państw członkowskich są uprawnione do pełnego stosowania norm traktatowych z zakresu konkurencji. Zatem wspólnotowe reguły konkurencji są stosowane przez krajowe organy ochrony konkurencji. Daje temu wyraz także polska ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, która np. w art. 10, 11 stanowi, że Prezes UOKiK wydaje decyzję w sprawie tzw. praktyk ograniczających konkurencję, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 6 i 9 u.o.k.i.k lub art. 81 i 82 u.o.k.ik.

Zasada dopuszczalności szerszej regulacji zasad konkurencji przez prawo krajowe. Prawo europejskie, a w tym rozporządzenie 1/2003 nie ogranicza Państw Członkowskich w przyjmowaniu i stosowaniu na swoim terytorium bardziej rygorystycznych krajowych przepisów prawa konkurencji, które zakazują lub nakładają sankcje na jednostronne praktyki stosowane przez przedsiębiorstwa. Te bardziej rygorystyczne krajowe przepisy prawne mogą zawierać przepisy, które zakazują lub nakładają sankcje za zachowania antykonkurencyjne stosowane wobec przedsiębiorstw uzależnionych ekonomicznie. Krajowe prawo konkurencji może rozwijać się obok prawa wspólnotowego.

Zasada bezpośredniej skuteczności decyzji Komisji. Komisja (wspólnotowy organ ochrony konkurencji) ma możliwość wydawania decyzji skierowanych do przedsiębiorstw lub związków przedsiębiorstw w celu doprowadzenia do zaprzestania naruszeń norm traktatowych z zakresu ochrony konkurencji.

Zasada prymatu wspólnotowych organów konkurencji. Organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich są automatycznie pozbawione swych kompetencji, jeżeli Komisja rozpocznie własne postępowanie w sprawie. Jeżeli organ ochrony konkurencji Państwa Członkowskiego prowadzi już postępowanie w sprawie, a Komisja zamierza wszcząć postępowanie, Komisja powinna dołożyć wszelkiej staranności, aby wszcząć postępowanie tak szybko jak to możliwe. Przed wszczęciem postępowania Komisja powinna zasięgnąć opinii zainteresowanych organów krajowych. Zgodnie z art. 87 u.oi.k.k. Prezes Urzędu, zgodnie z art. 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003/WE, nie wszczyna postępowania antymonopolowego, w przypadku gdy: (a) Komisja Europejska prowadzi postępowanie w tej samej sprawie; (b) sprawa została rozstrzygnięta przez Komisję Europejską.

7. Zakres terytorialny (przestrzenny) obowiązywania krajowych przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów

Ustawa reguluje zasady i tryb przeciwdziałania: (a) praktykom ograniczającym konkurencję oraz (b) praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów, (c) a także antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców i ich związków, jeżeli te praktyki lub koncentracje wywołują lub mogą wywoływać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1 ust. 2 u.o.k.i.k.).

Powyższa norm wyraża tzw. zasadę eksterytorialności. Wobec istnienia wspólnego rynku, krajowe normy są zbyt słabe aby w sposób skuteczny zapobiegać negatywnym sytuacjom rynku europejskim w wymiarze transgranicznym. Zasada eksterytorialności polega na tym, że ustawa znajduje zastosowanie bez względu na to : (a) jacy przedsiębiorcy i (b) gdzie podejmują zachowania, które wywołują lub mogą wywoływać skutki na terytorium RP. Innymi słowy dowolne jest źródło i miejsce naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Blog