Generalnie nie ma zakazu dokonywania czynności pomiędzy podmiotami powiązanymi. Jest to przy tym zjawisko naturalne i typowe na rynku w przypadku struktur holdingowych. Do współpracy dochodzi w ramach podziału kompetencji, dążenia do efektu synergii, itp

Sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka uzna za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości odpłatną czynność prawną dokonaną przez upadłego w terminie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. (art. 128 ust. 1 p.u.).

Poprzednia konstrukcja prawna art. 128 p.u. zakładała, że każda czynność prawna – nawet w pełni racjonalna gospodarczo i ekwiwalentna – jeżeli była dokonana pomiędzy podmiotami powiązanymi w okresie ochronnym była bezskuteczna. Przy czym była to bezskuteczność ex lege. De lege lata ustawodawca trafnie pozwala uwolnić się od odpowiedzialności podmiotowi powiązanemu poprzez wykazanie zaistnienia przesłanki egzoneracyjnej. „Druga strona czynności” może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli własnym kosztem dowodowym wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Ciężar dowodowy (i związane z tym ryzyko) spoczywa zatem na kontrahencie upadłego.

Przy wykładni pojęcia „pokrzywdzenie wierzycieli” może być pomocne posłużenie się dorobkiem orzecznictwa na gruncie art. 527 k.c.[1] W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 listopada 2014 r.[2] przyjęto, że „Skarga z art. 527 § 1 k.c. nie może mieć zastosowania do czynności prawnej dłużnika, polegającej na spełnieniu świadczenia wobec wierzyciela, nawet gdyby ta czynność prowadziła do pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli. Dłużnik ma bowiem obowiązek spełnić świadczenie i nie można czynić mu zarzutu z wypełnienia tego obowiązku. Dotyczy to jednak tylko takiej spłaty długu, która ściśle odpowiada zobowiązaniu zarówno pod względem rodzaju świadczenia, jak i sposobu oraz terminu spłaty. Jeżeli natomiast dłużnik na podstawie porozumienia z wierzycielem zaspokaja go w inny sposób, niż przewidywała to pierwotna umowa, nie ma przeszkód do objęcia takiej czynności skargą z art. 527 § 1 k.c., jeżeli doprowadziła ona do pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli. Jeżeli zatem dłużnik, który nie dysponuje gotówką umożliwiającą spłatę zobowiązania pieniężnego, zawiera z wierzycielem umowę cesji swoich wierzytelności, która prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania, to nie jest to zwykłe spełnienie świadczenia, jest to zmiana pierwotnego świadczenia, która, jeśli usuwa z majątku dłużnika aktywa w postaci jego wierzytelności i uniemożliwia innym wierzycielom zaspokojenie się z nich, może być przedmiotem skargi z art. 527 k.c.” Zatem zawieranie i wykonywanie przez spółki powiązane umów na zasadach rynkowych, dotyczących ich normalnej, typowej działalności nie może zostać uznane za pokrzywdzenie wierzycieli.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2014 r.[3] przyjęto, że „co do zasady czynność prawna dłużnika będąca wykonaniem zobowiązania nie jest objęta zakresem skargi pauliańskiej, nie ma zatem co do zasady podstaw do zaskarżenia takiej czynności dokonanej przed dłużnika z jednym tylko z wierzycieli. Dłużnik ma bowiem obowiązek spełnić świadczenie, a w razie wielości wierzycieli ma prawo dokonać swobodnego wyboru wierzyciela, którego spłaci i z tego tytułu nie można czynić mu zarzutu, że pokrzywdził pozostałych. W niektórych jednak sytuacjach należy uznać, że spełnienie świadczenia i zaspokojenie tylko jednego z wierzycieli odpowiada przesłankom z art. 527 k.c. Ma to miejsce m.in. wtedy, gdy dłużnik, zamiast spełnienia świadczenia w sposób odpowiadający treści zobowiązania, spełnia inne świadczenie, w szczególności gdy przenosi na wierzyciela własność rzeczy lub prawa zamiast zapłaty sumy pieniężnej. W takim wypadku pozbawia pozostałych wierzycieli możliwości zaspokojenia się ze składnika majątkowego, który byłby dla nich dostępny, gdyby nie takie zaspokojenie jednego z wierzycieli, co stanowi niewątpliwie jego uprzywilejowanie kosztem pozostałych.”

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 listopada 2013 r.[4] wyraził pogląd, że „spełnienie świadczenia pieniężnego w wykonaniu zobowiązania należy uznać za czynność prawną w rozumieniu także art. 128 p.u.n.”

Przepis art. 128 p.u. nie służy do kwestionowania rynkowych transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi.

Ustawodawca nie precyzuje bliżej w jaki sposób należy badać brak pokrzywdzenia wierzycieli. Badanie powinno nastąpić w oparciu o zobiektywizowane, a nie subiektywne kryteria (chodzi o wartość transakcji wg praetium commune). Przy dokonywaniu ocen należy kierować się kryterium proporcjonalności. Metodyka wykazania braku pokrzywdzenia wierzycieli może sprowadzić się do wykonania następującego testu dla konkretnej transakcji:

Metodyką badania rynkowego charakteru ceny może być metodyka porównawcza (tzw. comperative analisys). Jest to analiza różnych obiektów z uwagi na wyróżnione cechy. Porównania należą do podstawowych czynności poznawczych[5]. Pozwalają one na stwierdzenie istnienia lub braku określonych cech jakościowych, takich samych albo różnych odmian cech jakościowych, a także takiego samego, różnego lub podobnego nasilenia cech jakościowych[6].

Wniosek, że transakcje dokonywane z podmiotami powiązanymi były dokonywane na warunkach tożsamych albo zbliżonych jak z podmiotami obcymi prowadzi do wniosku o braku pokrzywdzenia wierzycieli.

Ponieważ czynności dotyczące sprzedaży opodatkowanej VAT były dokonywane w rzeczywistości hipotetycznemu ubezskutecznieniu nie może podlegać c a ł a czynność ale w istocie rzeczy tylko część marży.

Z ekonomicznego punktu widzenia, w przypadku hipotetycznego uznania czynności upadłego za bezskuteczną z mocy postanowienia sędziego-komisarza nie jest tak, że syndyk uzyska do masy upadłości zwrot wartości całości obrotu. Osoba trzecia może bowiem dokonać potrącenia wierzytelności wynikającej z bezskuteczności czynności prawnej istniejącej z mocy postanowienia sędziego-komisarza z wierzytelnością osoby trzeciej o zwrot świadczenia wzajemnego. Roszczenie osoby trzeciej o zwrot świadczenia wzajemnego jest bezpośrednim i automatycznym następstwem bezskuteczności czynności upadłego.

Zgodnie z art. 134 ust. 1 p.u. (który reguluje niektóre skutki bezskuteczności czynności) jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna z mocy prawa lub została uznana za bezskuteczną, to, co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a jeżeli przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości wpłaca się równowartość w pieniądzu. W myśl art. 134 ust. 2 p.u. świadczenie wzajemne osoby trzeciej zwraca się tej osobie, jeżeli znajduje się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku lub o ile masa upadłości jest nim wzbogacona. Jeżeli świadczenie nie podlega zwrotowi, osoba trzecia może dochodzić wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Z cywilistycznego punktu widzenia wszystkie czynności prawne pomiędzy upadłym a kontrahentem były:

1. wzajemne
2. dwustronnie zobowiązujące
3. odpłatne
4. przysparzające
5. kauzalne z wykluczeniem causae donandi
6. nieadhezyjne

W konsekwencji były to czynności typowe dla obrotu gospodarczego

Wszystkie transakcje odbyły się zgodnie z ujawnionym w umowie spółki przedmiotem działalności PKD. Co zatem istotne, w tzw. okresie krytycznym nie dokonywano transakcji atypowych czy gatunkowo innych niż poprzednio.

Wszystkie transakcje pomiędzy były typowymi operacjami gospodarczymi zarówno w skali rynku ogólnego (czynności powtarzalne także z innymi podmiotami) jak i w skali działalności podmiotów powiązanych.

Umowa spółki upadłego nie wymagała zgód korporacyjnych na zawarcie umów sprzedaży towarów. Umowa spółki kontrahenta upadłego nie wymagała zgód korporacyjnych na nabycie tych towarów. W konsekwencji wszystkie transakcje były zgodne także z wewnętrznym prawem korporacyjnym.

Żadna z transakcji nie została zakwestionowana przez organy administracji i kontroli skarbowej z uwagi na zasady dot. cen transferowych, podania nierzetelnej wysokości ceny transakcji.

Żadna z transakcji nie była przedmiotem ani wezwania ani pozwu pauliańskiego ze strony któregokolwiek z wierzycieli.

Ceny transakcyjne dla konkretnej transakcji były ustalane w drodze indywidualnych negocjacji. Nie istniały ogólne cenniki towarów.

Transakcje pomiędzy stronami nie miały na celu ukrytego przekazywania dywidendy .

Sprzedaż była dokonywana za wartości analogiczne jak dla innych podmiotów.

W umowach nie stosowano klauzul najwyższego czy innego uprzywilejowania ani klauzul ograniczających konkurencję. Nie stosowano żadnych klauzul atypowych, w tym m.in. co rękojmi, gwarancji.

W umowach nie zastrzegano długich terminów płatności z funkcją kredytowania kontrahenta.

Zapłata następowała albo przelewem na rachunek bankowy albo przez potrącenie/kompensatę. Nie dokonywano nabycia wierzytelności celem przedstawienia przez cesjonariusza zarzutu potrącenia.

Umowy zawierano w typowej dla obrotu formie. Miały one substrat pisemny i/lub elektroniczny. W związku ze sprzedażą opodatkowaną VAT wystawiono kompletne i poprawne dokumenty fiskalno-księgowe.

Wszystkie umowy zostały uwzględnione w rachunku podatkowym CIT i VAT.

Środki z tytułu zapłaty uzyskane w ramach były zużywane w ramach prawidłowej gospodarki. Nie było żadnego nieuzasadnionego transferu środków do wspólników czy jakiegokolwiek innego podmiotu.

Blog