PRZEJĘCIE UMOWY LEASINGU NA PRZEDPOLU UPADŁOŚCI

Czy dokonywana na przedpolu upadłości trójstronna czynność przejęcia od dłużnika, praw i obowiązków z umowy leasingu jest bezskuteczna względem masy upadłości?

Sens gospodarczy umowy leasingu (art. 709¹ k.c.) jest następujący. Z jednej strony korzystający używa cudzą rzecz (co upodabnia leasing do najmu), a względnie używa i pobiera pożytki (co upodabnia leasing do umowy dzierżawy). Korzystający jest jedynie posiadaczem zależnym rzeczy (art. 336 k.c.). Za czynienie użytku z cudzej rzeczy korzystający płaci finansującemu wynagrodzenie w ratach. Główny zamiar korzystającego nie obejmuje uzyskania tytułu własności rzeczy w trakcie trwania stosunku prawnego ani po jego zakończeniu, choć nie jest wykluczone nabycie własności tej rzeczy przez korzystającego. Z drugiej strony finansujący nabywa rzecz u osoby trzeciej celem jej przekazania do używania korzystającemu. Finansujący sam nie zamierza korzystać z rzeczy, niemniej zachowuje względem niej tytuł prawny w postaci prawa jej własności. Koszt nabycia rzeczy zwraca się finansującemu stopniowo, w ratach. W konsekwencji finansujący oczekuje od korzystającego wyższego wynagrodzenia, niż nominalny koszt nabycia rzeczy: finansującemu należy m.in. pokryć koszt zainwestowanego pieniądza. W tym kontekście umowa leasingu spełnia istotną funkcję kredytową. W istocie rzeczy finansujący spełnia pewnego rodzaju usługę finansową: nabywa rzecz potrzebną korzystającemu sam nie będąc w ogóle zainteresowanym korzystaniem z tej rzeczy. Finansujący dąży do odzyskania zainwestowanych środków i należnego mu z tego tytułu wynagrodzenia.

Na przedpolu upadłości dłużnik może nie mieć środków na zapłatę rat leasingowych. Tymczasem w razie wypowiedzenia umowy leasingu przez finansującego na skutek okoliczności za które korzystający ponosi odpowiedzialność, finansujący może żądać od korzystającego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie, a niezapłaconych rat pomniejszonych o korzyści, jakie uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązaniem umowy leasingu (art. 709¹⁵ k.c.).

Alternatywnie do tego korzystający może na podstawie trójstronnego porozumienia przenieść prawa i obowiązki z umowy na inną osobę. Na moment dokonywania trójstronnej czynności polegającej na przejęciu przez osobę trzecią od dłużnika (przyszłego upadłego) praw i obowiązków z umowy leasingu dłużnik nie pozbawia przyszłej masy upadłości ani aktywu w postaci prawa własności przedmiotu leasingu ani już istniejącej wierzytelności o nabycie przedmiotu leasingu. Przeniesienie praw i obowiązków z umowy leasingu nie jest jednoznaczne z przeniesieniem na osobę wstępującą do umowy leasingu prawa własności rzeczy, która stanowi przedmiot leasingu. W czasie trwania umowy leasingu przedmiot leasingu stanowi własność leasingodawcy, a korzystający (jak i jego następca prawny) jest tylko jej użytkownikiem.

Istotą umowy leasingu nie jest nabycie prawa własności przedmiotu leasingu po upływie okresu leasingowego, o ile umowa taką możliwość przewiduje, ale odpłatne korzystanie z przedmiotu leasingu. Raty leasingowe stanowią ekwiwalent za korzystanie z przedmiotu leasingu. Osoba wstępująca do umowy leasingu w miejsce dłużnika, w czasie trwania tej umowy, aby nabyć na własność przedmiot leasingu musi dopełnić warunków umowy, to znaczy musi uiszczać lat leasingowe zgodnie z harmonogramem płatności, a ponadto wpłacić kwotę sumy wykupu.

Czy zatem porozumienie polegające na przeniesieniu praw i obowiązków z umowy leasingu na inną osobę może być oceniane jako bezskuteczne wobec masy upadłości? Po pierwsze, umowa leasingu, której istotą jest korzystanie z rzeczy może zostać nieodwracalnie wykonana. Po drugie, nawet gdyby hipotetycznie przyjąć stan bezskuteczności trójstronnego porozumienia to okoliczność ta, ewidentnie nic nie wnosi. Trudno przyjąć, sens ekonomiczny opłacania przez syndyka masy upadłości harmonogram rat leasingowych, celem korzystania z przedmiotu leasingu na potrzeby masy upadłości i następnie wpłacania kwoty wykupu (przy założeniu że syndyk dysponowałby takimi środkami).. Upadłość leasingobiorcy nie oznacza automatycznego wygaśnięcia umowy leasingu z mocy prawa. Nieważna bezwzględnie byłaby klauzula umowna przewidująca rozwiązanie umowy leasingu na wypadek upadłości. Ustawodawca osobno reguluje wpływ upadłości na umowę leasingu. Zgodnie z art. 114 ust. 1 p.u. „w przypadku ogłoszenia upadłości korzystającego z rzeczy na podstawie umowy leasingu syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, odstąpić z dniem ogłoszenia upadłości od umowy leasingu”.

Przedmiotem ewentualnej korzyści osoby trzeciej w postaci wejścia w prawa i obowiązki umowy leasingu mogło być ekspektatywa wykupu przedmiotu leasingu. W grę może zatem wchodzić co najwyżej bezskuteczność zaniechania w postaci niepobrania przez dłużnika ekwiwalentu ekspektatywy nabycia przedmiotu leasingu. Aby oszacować ekonomiczną wartość tej ekspektatywy należałoby dokonać porównania pomiędzy wartością przedmiotu leasingu według kryterium jego szybkiej sprzedaży (w takiej sytuacji nie ma miejsca możliwość nieograniczonej czasowo ekspozycji rzeczy celem osiągnięcia ceny rynkowej), pomniejszonej o wartość kwoty wykupu i odpowiednio dobrany współczynnik pozostających do zapłacenia rat leasingowych przez podmiot przystępujący do umowy leasingu. W grę wchodzi również pomniejszenie wartości ekspektatywy z uwagi na szybką sprzedaż.

.

Blog