Prawo handlowe, Prawo cywilne, Upadłość. Restrukturyzacja.

W komunikacie Komisji „Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw”, publ. Dz. Urz. Unii Europejskiej C 244/2 z 1.10.2004r. (zwane dalej „Wytycznymi”) umieszczono definicję „przedsiębiorstwa zagrożonego.” Dla celów Wytycznych „z zasady i niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, jest ono w szczególności uznane za zagrożone w następujących okolicznościach: (…) niezależnie od rodzaju spółki, jeżeli spełnia ona kryteria podlegania zbiorowej procedurze upadłościowej.” (2.1. pkt 10 „c” Wytycznych).

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że postępowanie upadłościowe zarówno z możliwością zawarcia układu i postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego było „zbiorową procedurą upadłościową” w rozumieniu Wytycznych. Rozporządzenie Rady NR 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego publ. Dz. Urz. Unii Europejskiej L 160/1 z 30.06.2000r. (zwane dalej rozp. 1346/2000) ma zastosowanie do zbiorowych postępowań przewidujących niewypłacalność dłużnika, które obejmują całkowite lub częściowe zajęcie majątku dłużnika oraz powołanie zarządcy (art. 1 ust. 1 rozp. 1346/2000). Zgodnie z art. 2 lit. a rozp. - obecnie uchylonego - 1346/2000 dla celów rozporządzenia „postępowania upadłościowe” oznaczają postępowania zbiorowe określone w art. 1 ust. 1. Wykaz tych postępowań znajduje się w załączniku A. Wspomniany załącznik A wymienia zarówno postępowanie upadłościowe zarówno z możliwością zawarcia układu i postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego.

Zgodnie z treścią art. 293 ust. 1 zd. 1 p.u.n. po uprawomocnieniu się postanowienia zatwierdzającego układ sąd wydaje postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego. Regulacja powyższa odnosi się do układu restrukturyzacyjnego.

Już z semantycznego punktu widzenia nie można postawić znaku równości pomiędzy stwierdzeniem „zakończenie postępowania upadłościowego” w rozumieniu art. 293 ust. 1 zd. 1 p.u.n. a „niepodleganiem zbiorowej procedurze upadłościowej” w rozumieniu Wytycznych. Powyższa teza wsparta jest ponadto argumentami merytorycznymi, o których jest mowa poniżej.

Wydanie przez sąd postanowienia w przedmiocie zakończenia postępowania upadłościowego nie oznacza, że spółka przestaje podlegać zbiorowej procedurze upadłościowej.

Należy pamiętać, że zgodnie z polską procedurą po wykonaniu układu lub po wyegzekwowaniu należności stwierdzonych układem sąd na wniosek upadłego, zarządcy lub innej osoby, która jest odpowiedzialna za wykonanie układu, wydaje postanowienie o wykonaniu układu. Na postanowienie sądu w przedmiocie wykonania układu przysługuje zażalenie (art. 297 ust. 1 p.u.n.). Rozwiązanie przewidziane w art. 297 ust. 1 p.u.n. jest co do zasady trafne: w przypadku prawomocnego zatwierdzenia układu nie ma sensu „utrzymywanie” niektórych instytucji postępowania upadłościowego: nadzorcy sądowego względnie zarządcy, sędziego-komisarza. W związku z prawomocnym zatwierdzeniem układu zachodzą pewne skutki w sferze materialnoprawnej jak i proceduralnej, których nie ma sensu powstrzymywać wobec przyjęcia i zatwierdzenia układu, itp. Nie oznacza to jednak, że zakończenie postępowania upadłościowego oznacza całkowite zerwanie upadłego z postępowaniem upadłościowym. Innymi słowy „zakończenie” postępowania z możliwością zawarcia układu (art. 293 ust.1 zd. 1 p.u.n.) oznacza, że zamknięciu uległa ta część procedury, która miała prowadzić do przyjęcia i zatwierdzenia układu. Po wydaniu postanowienia z art. 293 ust. 1 zd. 1 p.u.n. następuje etap wykonywania układu mający immanentny związek z procedurą prowadzącą do jego zawarcia. Z kolei Wytyczne przy formułowaniu wymogu podlegania zbiorowej procedurze upadłościowej nie wprowadzają jakiegoś minimalnego stopnia intensywności podlegania zbiorowej procedurze upadłościowej.

Co istotne, dopiero prawomocne postanowienie o wykonaniu układu stanowi podstawę do wykreślenia z urzędu wpisów dotyczących upadłości w księgach wieczystych i rejestrach (art. 297 ust. 2 p.u.n.). Niewątpliwie chodzi w tym przypadku o wpisy dotyczące wykonania układu, nie zaś o wpisy dokonane w związku z ogłoszeniem upadłości. Tak S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. 7, Warszawa 2010, s. 906. Niemniej użyty przez polskiego ustawodawcę zwrot „wpisów dotyczących upadłości” potwierdza tezę o podleganiu przez upadłego „zbiorowej procedurze upadłościowej” do czasu wydania prawomocnego postanowienia o wykonaniu układu. W kontraście z art. 297 ust. 2 p.u.n. pozostaje przepis art. 294 ust. 1 p.u.n. zgodnie z którym, układ wraz z odpisem prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu stanowi jedynie podstawę wpisu informacji o zatwierdzeniu układu w księgach wieczystych i rejestrach. Dalej, przepis art. 297 ust. 2 p.u.n. można zestawić z treścią art. 363 p.u.n. w brzmieniu: „prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego stanowi podstawę do wykreślenia wpisów dotyczących upadłości w księdze wieczystej i w rejestrach.” Umorzenie postępowania upadłościowego, w obu trybach, niesie za sobą skutki takie jak określone m.in. w art. 363 p.u.n. Niewątpliwie umorzenie postępowania upadłościowego oznacza jego proceduralny kres. Z mocy art. 368 ust. 3 p.u.n. regulacja art. 363 p.u.n. ma odpowiednie zastosowanie w sprawach, w których postępowanie upadłościowe obejmowało likwidację majątku, a sąd upadłościowy stwierdzi zakończenie postępowania upadłościowego. Umieszczenie art. 297 ust. 2 p.u.n., korespondującego w swej treści z art. 363 p.u.n. jako skutku prawomocnego postanowienia o wykonaniu układu, a nie jako skutku prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu prowadzi do wniosku, że dopiero prawomocne postanowienie w przedmiocie stwierdzenia wykonania układu kończy związki upadłego z postępowaniem upadłościowym.

Dalej wskazać należy, że w czasie wykonywania układu upadły może podlegać dalej ograniczeniom w zakresie zarządu swoim majątkiem. Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 293 ust. 2 p.u.n. po zakończeniu postępowania upadły odzyskuje prawo do władania i zarządzania swoim majątkiem w takim zakresie, w jakim wynika to z treści układu. Dopiero zgodnie z art. 297 ust. 3 p.u.n. po uprawomocnieniu się postanowienia stwierdzającego wykonanie układu, upadły odzyskuje prawo swobodnego zarządzania majątkiem i rozporządzania jego składnikami.

Pewne wnioski należałoby również wyciągnąć z treści przepisów o uchyleniu układu. Zgodnie z art. 302 ust. 1 p.u.n. sąd na wniosek wierzyciela lub upadłego albo osoby, która z mocy układu uprawniona jest do wykonania lub nadzorowania wykonania układu, uchyla układ, jeżeli upadły nie wykonuje postanowień układu albo jest oczywiste, że układ nie będzie wykonany. Zasadnicze znaczenie ma tu art. 304 ust. 1 p.u.n., zgodnie z którym uchylając układ, sąd upadłościowy otwiera zakończone postępowanie i zmienia sposób prowadzenia postępowania z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego i ustanawia sędziego-komisarza oraz syndyka albo umarza postępowanie. Otóż w przypadku uchylenia układu Sąd upadłościowy nie orzeka „na nowo” o ogłoszeniu upadłości dłużnika. Sąd upadłościowy jedynie „zmienia sposób prowadzenia postępowania”, tzn. z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego. Na etapie wykonywania układu nie składa się zatem wniosku o ogłoszenie upadłości, a jedynie wniosek o uchylenie układu, czyli wniosek odnoszący się do już wcześniej uzyskanego efektu finalnego pewnego stadium postępowania. Ergo jeżeli:

nie można względem spółki – posiadającej, z istoty rzeczy, zdolność upadłościową - złożyć wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem formalnego wystąpienia przewidzianego przez prawo dla wszczęcia postępowania upadłościowego,
sąd uchylając układ otwiera zakończone postępowanie upadłościowe i zmienia sposób postępowania

to uprawniony jest wniosek, że upadły – na etapie wykonywania układu restrukturyzacyjnego - nadal podlega „zbiorowej procedurze upadłościowej”.

Nie bez znaczenia są również przepisy o zmianie układu. Zgodnie z art. 298 p.u.n. jeżeli po zatwierdzeniu układu nastąpiła nadzwyczajna zmiana stosunków gospodarczych, która w sposób istotny wpływa na trwały wzrost lub zmniejszenie dochodu z przedsiębiorstwa upadłego, upadły oraz każdy z wierzycieli może wystąpić o zmianę układu. Stosownie do art. 300 p.u.n. w zgromadzeniu wierzycieli zwołanym w celu zmiany układu uczestniczą wierzyciele, którzy mieli prawo uczestniczyć w zgromadzeniu, na którym doszło do zawarcia układu. Głosują oni z sumą swoich wierzytelności, z jaką głosowali na zgromadzeniu, na którym doszło do zawarcia układu. W zgromadzeniu tym mogą także uczestniczyć ci wierzyciele, których wierzytelności były sporne, a które po zawarciu układu zostały stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub ostateczną decyzją administracyjną. Natomiast w zgromadzeniu nie mają prawa uczestniczyć wierzyciele, których wierzytelności zostały w całości zaspokojone. Postępowanie w przedmiocie zmiany układu niewątpliwie jest „zbiorową procedurą upadłościową”. Owo postępowanie prowadzone jest pomimo zakończenia postępowania upadłościowego w oparciu o dorobek (lista wierzytelności, układ itp.) tegoż postępowania upadłościowego.

Odwołując się do sensu Wytycznych jako dokumentu odnoszącego się do pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw podnieść należy, że samo zawarcie i prawomocne zatwierdzenie układu jeszcze nie spełnia celu postępowania upadłościowego jakim jest zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu (art. 2 p.u.n.). Dopiero w fazie wykonania układu dochodzi do zmaterializowania celów postępowania upadłościowego. Trudno przyjąć założenie, że pryncypialne cele postępowania upadłościowego realizują się bez podlegania przez spółkę „zbiorowej procedurze upadłościowej.”

Wreszcie, mając na względzie charakter Wytycznych, stwierdzić wypada, że dopóty dopóki istnieje możliwość reaktywacji wierzytelności upadłego objętych postępowanie upadłościowym trudno przyjąć, że dłużnik jest zrestrukturyzowany. Zgodnie z art. 305 ust. 1 p.u.n. w razie uchylenia układu w podjętym postępowaniu upadłościowym dotychczasowi wierzyciele dochodzą swych roszczeń w ich pierwotnej wysokości; odsetki nalicza się do dnia uprawomocnienia się postanowienia o uchyleniu układu. Wypłacone na podstawie układu sumy zalicza się na poczet dochodzonych wierzytelności. Innymi słowy do czasu prawomocnego stwierdzenia wykonania układu, wierzytelności objęte postępowaniem upadłościowym mogą odżyć.