Przedmiotem poniższego omówienia jest pogląd prawny zawarty w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19.09.2000 r., sygn. akt IV CKN 92/00 [1]. Sąd Najwyższy uznał, iż przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, przysługującego wierzycielowi w razie utraty dla niego znaczenia pierwotnego świadczenia wskutek zwłoki dłużnika (art. 477 § 2 k.c.), biegnie od dnia wymagalności roszczenia o pierwotne świadczenie.

Sąd Najwyższy przytoczony powyżej pogląd prawny o jednoczesnym rozpoczęciu biegu przedawnienia roszczenia o świadczenie pierwotne i o dochodzone w miejsce świadczenia pierwotnego roszczenie odszkodowawcze uzasadnił trzema argumentami.

Po pierwsze – zdaniem Sądu Najwyższego – jeżeli celem regulacji art. 477 § 2 k.c. jest zastąpienie, nie odpowiadającego już potrzebom wierzyciela roszczenia o pierwotne świadczenie roszczeniem o naprawienie szkody spowodowanej niewykonaniem zobowiązania, to celowi temu znacznie bardziej odpowiada rozwiązanie według którego początek przedawnienia roszczenia o odszkodowanie („zastępującego”) pokrywa się z początkiem przedawnienia roszczenia o świadczenie pierwotne („zastępowane”). Przyjęcie, że roszczenie o odszkodowanie rozpoczyna swój bieg z chwilą złożenia przez wierzyciela oświadczenia woli, o którym mowa w art. 477 § 2 k.c. konsekwentnie – jak wywodził dalej Sąd – musiałoby powstać i być wymagalnym także po upływie terminu przedawnienia roszczenia o pierwotne świadczenie.

Drugim filarem uzasadnienia koncepcji prawnej Sądu Najwyższego jest argument, iż po zmianie pierwotnego obowiązku świadczenia w obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania roszczenie wierzyciela składa się z dwóch części. Jedna z nich miałaby obejmować szkodę wynikłą z niezrealizowania pierwotnego świadczenia, i drugiej, obejmującą szkodę wynikłą ze zwłoki. Na tą drugą część – zdaniem Sądu – zmiana przewidziana w art. 477 § 2 k.c. nie ma żadnego wpływu. Zatem odrzucenie poglądu o jednoczesności początku biegu przedawnienia o świadczenie pierwotne i o naprawienie szkody prowadziłoby do niezrozumiałego zróżnicowania przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niezrealizowania pierwotnego świadczenia i roszczenia o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Po trzecie, zdaniem Sądu Najwyższego, ponieważ wierzyciel może złożyć oświadczenie woli o którym mowa w art. 477 § 2 k.c. dopiero w jakiś czas po powstaniu przesłanek uzasadniających jego złożenie, za przyjętym przez Sąd Najwyższy zapatrywaniem prawnym miałyby przemawiać racje leżące u podstaw art. 120 § 1 zd. 2 k.c.

Stanowisko zajęte w tej materii przez Sąd Najwyższy może jednak wzbudzać pewne uwagi krytyczne.

Aby ograniczyć dalsze rozważania do jednego, głównego wątku w dalszej części glosy pominięte zostaną pozostałe zagadnienia prawne poruszane w uzasadnieniu omawianego wyroku Sądu Najwyższego. Poza dyskusją zostaną pozostawione także kwestie, które w odniesieniu do stanu faktycznego sprawy mogą nasuwać poważne wątpliwości. W szczególności dotyczy to zasadności orzekania przez Sąd Najwyższy w oparciu o art. 477 k.c., jako że umowa, która łączyła powódkę z pozwaną spółdzielnią była zobowiązaniem wzajemnym (synalagmatycznym), a zatem powinien znaleźć tu raczej zastosowanie art. 492 k.c. w związku z art. 487 k.c.

Zgodnie z art. 477 § 2 k.c. – przechodząc już do właściwej analizy problemu – jeżeli wskutek zwłoki dłużnika świadczenie straciło dla wierzyciela całkowicie, lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Regulacja ta rodzi wiele zagadnień problemowych. Dokładnej analizie powinny zostać poddane wszelkie elementy prawne składające się na tą normę.

Artykuł 477 § 2 k.c. dotyczy sytuacji, w której dłużnik z powodu okoliczności za które ponosi odpowiedzialność nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela (art. 476 k.c.). Nadto wskutek zwłoki dłużnika świadczenie musi utracić dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie. Obojętne jest przy tym z jakiej przyczyny następuje utrata znaczenia otrzymania świadczenia od dłużnika. Może wchodzić tu w grę właściwość zobowiązania czy zamierzony cel umowy. Bez doniosłości prawnej dla powstania uprawnienia wierzyciela do złożenia oświadczenia woli, o którym mowa w art. 477 § 2 k.c., jest też to, czy dłużnik wiedział, że zwłoka w spełnieniu świadczenia skutkować będzie utratą znaczenia tego świadczenia dla wierzyciela. Przepis art. 477 § 2 k.c. nie zawiera bliższych wskazówek co do oceny utraty znaczenia wykonania zobowiązania i jej stopnia. W piśmiennictwie przyjmuje się na ogół, że o tym czy nastąpiła utrata znaczenia świadczenia dla wierzyciela decydują kryteria obiektywne, jednak nie bez uwzględnienia subiektywnego punktu widzenia wierzyciela. [2] Wyrażony został pogląd, iż odmowa przyjęcia świadczenia nie może prowadzić do szykanowania i nieuzasadnionego pokrzywdzenia dłużnika. [3] Można bronić tezy, że przepis art. 477 k.c. § 2 k.c. nie będzie miał zastosowania w sytuacji gdy, świadczenie utraciło dla wierzyciela znaczenie przed terminem wymagalności roszczenia o spełnienia świadczenie. Zwłoka dłużnika i utrata znaczenia świadczenia jako podstawa do przekształcenia roszczenia o świadczenie pierwotne w świadczenie odszkodowawcze pozostają ze sobą w funkcjonalnym związku.

W oparciu o art. 477 § 2 k.c. wierzyciel może złożyć dwojakiego rodzaju oświadczenia woli. Po pierwsze może to być oświadczenie woli o odmowie przyjęcia świadczenia. Ma to znaczenie w szczególności z punktu widzenia problematyki zwłoki wierzyciela (art. 486 § 1 k.c.). Wierzyciel może na tym poprzestać. Możliwa jest bowiem sytuacja w której wierzyciel nie będzie chciał przyjąć niepotrzebnego mu już świadczenia i nie będzie chciał dochodzić od dłużnika odszkodowania z tytułu niewykonania zobowiązania (art. 353 k.c.). Po drugie wierzyciel może złożyć oświadczenie woli, w którym żąda naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Rzecz jasna warunkiem dochodzenia roszczenia odszkodowawczego jest rezygnacja z roszczenia o świadczenie pierwotne, zatem oświadczenie woli o przekształceniu roszczenia o świadczenie pierwotne w roszczenie odszkodowawcze ze swej istoty będzie zawierało w sobie odmowę przyjęcia świadczenia pierwotnego. Oświadczenie to, co stanowi opinio communis w piśmiennictwie, ma charakter prawo kształtujący. [4] Może ono być złożone przez wierzyciela gdy dłużnik zaofiaruje spełnienie świadczenia, bądź wcześniej.

Jeżeli zatem – zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. – wierzyciel nie zdoła wykazać, że nie ma już interesu w odebraniu przeterminowanego świadczenia to w zasadzie nie może powoływać się wobec dłużnika na niewykonanie zobowiązania i domagać się roszczenia odszkodowawczego. Zgodnie z koncepcją realnego wykonywania zobowiązań (art. 450 k.c.) [5] wierzyciel powinien dążyć do uzyskania świadczenia zgodnie z treścią ustalonego między stronami stosunku zobowiązaniowego przez wykorzystanie roszczenia o przymusowe spełnienie świadczenia. Roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki ma dla wierzyciela jedynie znaczenie uboczne.[6]

W wypadku gdy dłużnik pozostaje w zwłoce co do części świadczenia wierzycielowi przysługuje uprawnienie, o którym mowa w art. 477 § 2 k.c., w stosunku do niewykonanej jeszcze części zobowiązania.[7]

85201009353673. wreszcie należy, że art. 477 k.c. ma charakter przepisu dyspozytywnego.

Do terminu a quo biegu przedawnienia roszczenia z art. 477 § 2 k.c. o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania należy stosować przepis art. 120 § 1 k.c. Artykuł 477 § 2 k.c. nie zawiera w sobie treści, która by pozwalała na potraktowanie go jako wyjątku od ogólnej zasady wyrażonej w art. 120 § 1 k.c., tak jak to ma miejsce w przypadku art. 442 k.c. [8] W tym miejscu można powołać się na judykat Sądu Najwyższego [9], w którym dano wyraz zapatrywaniu, iż „wymagalność i przedawnienie roszczenia odszkodowawczego dochodzonego na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) ustalane są przy zastosowaniu reguł określonych w art. 455 k.c. w zw. z art. 120 § 1 k.c.”

W myśl art. 120 § 1 zd. 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Pojęcie wymagalności nie jest zdefiniowane w ustawie. W nauce i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że wymagalność to stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Wymagalność jest stanem obiektywnym, potencjalnym, którego początek ma miejsce wraz z uaktywnieniem się wierzytelności. [10] Doniosłość terminu wymagalności spełnienia świadczenia wiąże się z jego nadejściem. [11] Roszczenie może uzyskać przymiot wymagalności w dniu oznaczonym przez ustawę lub przez czynność prawną albo w dniu wynikającym z właściwości zobowiązania. Roszczenie może być wymagalne niezwłocznie po jego powstaniu.[12]

Jeżeli natomiast wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego (np. odmowy przyjęcia świadczenia pierwotnego dla powstania i wymagalności roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania), bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zd. 2 k.c.). To szczegółowe rozwiązanie ma na celu zapobieganie sytuacji, w której wierzyciel mógłby dowolnie przedłużać termin spełnienia świadczenia przez nadmierne odwlekanie dokonania odpowiedniej czynności.

Sąd Najwyższy w przytaczanym powyżej orzeczeniu z 29.11.1999r., sygn. akt III CRN 474/98 uznał, a pogląd ten należy odnotować, że dla roszczeń dochodzonych według reżimu ex contractu wymagalność i przedawnienie roszczenia ustala się przy zastosowaniu normy prawnej wyrażonej w art. 455 k.c. Jeżeli bowiem termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Sąd wywiódł dalej, że „gdy wezwanie nie następuje dochodzi do swoistego wymuszenia początku wymagalności na zasadach określonych w art. 120 § 1 zd. 2 k.c., poprzez odniesienie się do dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie”.

Kilka słów uwagi należy także poświęcić terminowi a quo biegu przedawnienia o świadczenie pierwotne („zastępowane”). Za ogólną zasadę należy przyjąć normę wyrażoną w art. 120 k.c. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują jednak szereg wyjątków dla roszczeń wynikających ze szczególnych typów stosunków cywilnoprawnych.[13] Na przykład roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta (art. 390 § 3 k.c.).

W oparciu o powyższe przepisy możliwe jest przyjęcie poglądu według którego, bieg terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody rozpoczyna się w dniu, w którym wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie. Za koncepcję powyższą – stojącą w opozycji do poglądów Sądu Najwyższego wyrażonych w uzasadnieniu komentowanego wyroku – przemawiają następujące argumenty.

Przede wszystkim należy podkreślić, że bieg przedawnienia wtórnego roszczenia o odszkodowanie z tytułu niewykonania zobowiązania nie może się rozpocząć, zanim będą miały szansę ziścić się przesłanki decydujące o powstaniu takiego roszczenia i w konsekwencji o jego wymagalności. Z chwilą wymagalności roszczenia o świadczenie pierwotne nie wiadomo bowiem jeszcze, czy roszczenie odszkodowawcze w ogóle powstanie. Dla wykonania przez wierzyciela uprawnienia kształtującego przewidzianego w art. 477 § 2 k.c. w wyniku którego, w drodze jednostronnego oświadczenia woli skutecznego wobec drugiej strony, pojawia się w miejsce roszczenia o świadczenie pierwotne wtórne roszczenie odszkodowawcze, dłużnik musi popaść w zwłokę, która będzie skutkować utratą znaczenia wykonania zobowiązania dla wierzyciela.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się, że bieg przedawnienia nie może się rozpocząć zanim uprawniony mógłby zażądać zaspokojenia roszczenia.[14] W judykacie wydanym na tle art. 161 § 2 k.z. Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie, iż roszczeniu małoletniego poszkodowanego o rentę nie zagraża upływ terminu przedawnienia, zanim uzyska on możność wniesienia powództwa, w tym przypadku bowiem renta może być przyznana dopiero od czasu, w którym człowiek normalnie staje się zdolny do pracy. [15] W orzeczeniu z dnia 17.02.1972r., sygn. akt III PRN 2/72 [16] Sąd Najwyższy zawarł myśl, że na skutek uprawomocnienia się wyroku ustalającego odpowiedzialność za przyszłe szkody bieg terminu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych wynikłych po wydaniu tego wyroku nie rozpoczyna się w świetle art. 120 § 1 k.c. przed wystąpieniem określonej szkody.

Ponieważ w zasadzie nigdy roszczenie o odszkodowanie z art. 477 § 2 k.c. nie powstanie równocześnie z roszczeniem o świadczenie pierwotne, ergo roszczenie o świadczenie pierwotne i wtórne roszczenie o odszkodowanie zawsze będą miały inny początek biegu terminu przedawnienia.

Do początku biegu przedawnienia wtórnego roszczenia odszkodowawczego („zastępującego”) – jak już to było sygnalizowane – znajdzie zastosowanie art. 120 § 1 zd. 2 k.c. Rozwiązanie takie w pełni chroni interesy dłużnika przed skutkami zwlekania przez wierzyciela ze złożeniem oświadczenia o przekształceniu przysługującego mu roszczenia w roszczenie odszkodowawcze. Podjęcie czynności w „najwcześniejszym możliwym terminie” należy oceniać według kryteriów obiektywnych. Jeżeli proces utraty znaczenia pełnienia świadczenia dla wierzyciela ma charakter ciągły, wówczas roszczenie odszkodowawcze stanie się wymagalne z chwilą gdy utrata znaczenia nastąpiła przynajmniej w „przeważającym stopniu”.

W świetle powyższego racje leżące u podstaw regulacji art. 120 § 1 zd. 2 k.c. – wbrew ocenie Sądu Najwyższego zawartej w uzasadnieniu komentowanego wyroku – nie sięgają tak daleko, aby początek biegu przedawnienia wtórnego roszczenia odszkodowawczego rozpoczynał się wraz biegiem terminu przedawnienia roszczenia o świadczenie pierwotne („zastępowane”).

W dalszej kolejności – w szczególności z uwagi na argumentację Sądu Najwyższego i stan faktyczny sprawy – należy przeanalizować sytuację, w której wykonanie zobowiązania utraciło dla wierzyciela znaczenie dopiero po przedawnieniu roszczenia o świadczenie pierwotne. Aby rozwiać wszelkie wątpliwości, które mogą nagromadzić się przy rozpatrywaniu tego zagadnieniu należy sięgnąć do konstrukcji prawnej zobowiązania niezupełnego (zobowiązania naturalnego, obligatio naturalis). [17]

Otóż po upływie terminu przedawnienia zobowiązanie staje się zobowiązaniem niezupełnym, co oznacza, że jest ono „niezaskarżalne” ale w tym znaczeniu, że dłużnik może uchylić się od jego zaspokojenia (art. 117 § 2 k.c.) [18], a w przypadku spełnienia świadczenia z takiego zobowiązania nie można żądać jego zwrotu (art. 411 pkt 3 k.c.). Wierzytelność z zobowiązania niezupełnego może być potrącona (art. 502 k.c.). Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką lub zastawem nie wyłącza możliwości zaspokojenia z rzeczy obciążonej (art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, art. 317 k.c.). Nie ma przeszkód ku temu, aby zobowiązanie niezupełne stało się przedmiotem uznania właściwego, odnowienia (nowacji), ugody, wierzyciel może zrzec się zarzutu przedawnienia, itp. Zobowiązanie niezupełne może zatem za zgodą stron stać się ponownie zobowiązaniem pełnym.

Należy uznać, że również w przypadku przedawnienia zobowiązania powstanie dla wierzyciela uprawnienie kształtujące o którym mowa w art. 477 § 2 k.c. (por. art. 117 § 1 k.c. a contrario).

Można bronić poglądu, że w przypadku wykonywania przez wierzyciela uprawnienia kształtującego, w warunkach art. 477 § 2 k.c., już po przedawnieniu roszczenia o świadczenie pierwotne, to z uwagi na to, że roszczenie o świadczenie pierwotne stało się „niezaskarżalne”, roszczenie wtórne również będzie obciążone cechą „niezaskarżalności”. Uzasadniając takie oto zapatrywanie można powołać się na odpadnięcie w takim przypadku potrzeby dalszej ochrony wierzyciela, który nie podjął w terminie odpowiednich kroków w celu realizacji swych praw. Stanowisko takie chroni przed obchodzeniem przepisów o skutkach przedawnienia roszczenia. Posiłkowo można się tu także wesprzeć także innymi argumentami, które tradycyjnie leżą u podstaw instytucji przedawnienia, a przede wszystkim dyrektywą zapewnienia stabilizacji stronom stosunków prawnych czy dyrektywą skracania, a nie wydłużania terminów przedawnienia w przypadkach wątpliwych. [19] Z pewnością zjawiskiem społecznie niepożądanym byłoby, aby dłużnik pozostawał w niepewności co do swojej sytuacji prawnej już po przedawnieniu zobowiązania.[20]

Nie bez znaczenia dla mogących się tu rodzić wątpliwości jest istniejąca w orzecznictwie tendencja do zawężania uprawnień wierzyciela z przedawnionego zobowiązania. W drodze bardzo dalekiej analogii można przytoczyć tu argument, że sądy odmawiają zasądzania odsetek od przedawnionej wierzytelności. [21]

Powracając do głównego nurtu wywodów należy wskazać, że można bronić odmiennego niż Sąd Najwyższy poglądu, który w komentowanym judykacie uznał, że roszczenie odszkodowawcze z art. 477 § 2 k.c. jest, na tle całego art. 477 k.c., dwuelementowe. Miałoby się ono składać z roszczenia o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki i roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Taka dywersyfikacja roszczenia odszkodowawczego jest jednak sztuczna i nie znajduje potwierdzenia w treści art. 477 § 2 k.c. [22] Tym bardziej można poddać krytyce wnioski jakie Sąd Najwyższy zbudował na tych założeniach.

Roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki obejmuje – zgodnie z art. 361 § 2 k.c. – stratę (damnum emergens) i utracony zysk (lucrum cessans) wierzyciela wywołane nieuzyskaniem przez wierzyciela świadczenia w terminie [23], w granicach adekwatnego związku przyczynowego (art. 361 § 1 k.c.) i występuje obok roszczenia o świadczenie pierwotne. [24] Roszczenie takie nie ma na celu zaspokojenia głównego interesu wierzyciela. Przy ocenie szkody wynikłej ze zwłoki należy mieć bowiem na względzie fakt, że świadczenie zostało jednak spełnione. Roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki z istoty rzeczy jeszcze nie powstanie i nie będzie wymagalne w dniu wymagalności roszczenia o świadczenie pierwotne.

W przypadku wykonania przez wierzyciela uprawnienia kształtującego przewidzianego w art. 477 § 2 k.c. powstaje roszczenie, które obejmuje stratę i utracony zysk wierzyciela wywołane niewykonaniem zobowiązania w ogóle (niewykonaniem definitywnym). Nie ma tutaj potrzeby dokonywać specyfikacji szkody polegającej na tym, że w określonym terminie świadczenie nie zostało spełnione na rzecz wierzyciela. Roszczenie odszkodowawcze z art. 477 § 2 kompleksowo, z uwagi na wszelkie możliwe okoliczności, zmierza do kompensaty poniesionej przez wierzyciela szkody. W sytuacji, gdy z uwagi na powstanie przesłanek do przekształcenia roszczenia o świadczenie pierwotne w roszczenie odszkodowawcze wierzyciel składa prawo kształtujące oświadczenie woli dezaktualizuje się poprzednia sytuacja prawna stron. Stosunek prawny między stronami istnieje w zasadzie nadal, z tym, że różnica przejawiać się będzie w innym – odszkodowawczym – charakterze świadczenia dłużnika.

Nie wchodzi zatem w grę różnicowanie przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niezrealizowania pierwotnego świadczenia i roszczenia o naprawienie szkody wynikłej ze szkody.

Niepowodzeniem muszą się skończyć także inne próby uzasadniania koncepcji jednoczesnego rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o świadczenie pierwotne i wtórnego roszczenia odszkodowawczego. Niewątpliwie zaletą stanowiska prawnego Sądu Najwyższego z komentowanego wyroku jest stworzenie – w zasadzie – pewnego i łatwego kryterium dla określenia terminu a quo biegu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody z art. 477 § 2 k.c. Jednakże, poza racjami wynikającymi z przepisów prawa, analiza orzecznictwa sądowego pokazuje, że kryterium łatwości oznaczenia początku biegu przedawnienia roszczenia nie może nawet współdecydować o przyjęciu terminu początkowego dla biegu przedawnienia. Tytułem przykładu można wskazać tutaj na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.07.1971 r., sygn. akt II CR 202/71[25], w którym Sąd uznał, że przypadku fiducjarnego nabycia nieruchomości termin przedawnienia roszczenia mandanta o zobowiązanie mandatariusza do wydania tego, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, rozpoczyna bieg nie od daty zawarcia umowy kupna – sprzedaży nieruchomości, ale „od chwili, w której zobowiązany przejawi wolę traktowania siebie, jako właściciela nabytej nieruchomości”. W innej sprawie [26] Sąd Najwyższy uznał, że roszczenie o zwrot świadczeń wzajemnych z nieważnej umowy przedwstępnej nie jest wymagalne dopóty strony wyrażały wolę zachowania stanu posiadania wynikłego ze spełnionych świadczeń wzajemnych.[27]

Z powyższych względów można kwestionować pogląd prawny co do początku biegu przedawnienia roszczenia o odszkodowanie z tytułu niewykonania zobowiązania wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.09.2000 r., sygn. akt IV CKN 92/00. Niemniej jednak, na gruncie stanu faktycznego sprawy nie istniała możliwość – z uwagi na podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia – uznania racji powódki.

Blog