Potrącenie wierzytelności deliktowej w związku z postępowaniem upadłościowym

Potrącenie w związku z postępowaniem upadłościowym jest drogą ucieczki dla wierzyciela ze „wspólnoty strat”. Powstaje pytanie, czy można dokonać potrącenia w postępowaniu upadłościowym jeżeli jedna z wierzytelności pochodzi z deliktu?

Zgodnie z ogólnym przepisem art. 505 pkt 3 k.c. nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 października 2014 r. VI ACa 21/14 podniesiono, że „celem przepisu art. 505 pkt 3 KC jest ochrona interesów poszkodowanego czynem niedozwolonym. Zakaz potrącenia wierzytelności z czynów niedozwolonych jest uzasadniony funkcjami, które powinna pełnić odpowiedzialność cywilna, zwłaszcza funkcją prewencyjną i represyjną”. Podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2015 r. II PK 93/14, wskazano, że „artykuł 505 pkt 3 KC zapewnia ochronę interesów poszkodowanego czynem niedozwolonym. W szczególności zakaz potrącenia wierzytelności z czynów niedozwolonych zwiększa, przez wprowadzenie wymagania realnego spełnienia świadczenia odszkodowawczego, efektywność świadczenia odszkodowawczego należnego poszkodowanemu na skutek popełnienia czynu niedozwolonego”. W przywołanym orzecznictwie podkreśla się, że wyłączenie tzw. potrącalności jest uwarunkowane szczególnym przeznaczeniem środków na naprawienie szkody z deliktu.

Niemniej niekiedy kwestia : (a) realnego spełnienia świadczenia odszkodowawczego, (b) zachowania funkcji prewencyjnej, (c) zachowania funkcji represyjnej nie ma znaczenia. Warto jest powołać się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach I Wydział Cywilny z dnia 23 września 2014 r. I ACa 560/14 „Ratio legis przepisu art. 505 pkt 3 KC jest zapewnienie realnej możliwości uzyskania odszkodowania przez osobę pokrzywdzoną czynem niedozwolonym i zapobieganie sytuacjom, kiedy sprawca czynu niedozwolonego unika tej odpowiedzialności kreując wzajemne wierzytelności w celu umorzenia zobowiązania wzajemnego. Sytuacja taka nie zachodzi w niniejszej sprawie, gdyż obie wierzytelności będące przedmiotem potrącenia były przedmiotem badania w postępowaniach sądowych i wynikają z prawomocnych orzeczeń sądów co oznacza, że zasługują na ochronę prawną.” Sąd Apelacyjny w istocie rzeczy pominął zakaz z art. 505 pkt 3 k.c. Zatem sens art. 505 pkt 3 k.c. jest taki, że nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych, o ile niezbędne byłoby dopełnienie ratio legis tej regulacji.

Tymczasem w okolicznościach postępowania upadłościowego nie ma znaczenia realne spełnienie świadczenia odszkodowawczego, czy zachowanie funkcji prewencyjnej lub zachowanie funkcji represyjnej. W myśl art. 331 ust. 1 p.u. likwidacja wierzytelności upadłego – lege non distinguente - także wierzytelności z tytułu deliktu następuje przez ich zbycie albo ściągnięcie. Zbycie przez syndyka spornej wierzytelności deliktowej, wymagającej żmudnego procesu zapewne nastąpi z bardzo dużym dyskontem. Zatem zupełnie inna jest nominalna wartość wierzytelność, a zupełnie inna jest jej realna wartość ekonomiczna, uwzględniająca dodatkowo czynniki istotnego ryzyka. Syndyk masy upadłości ma obowiązek zmonetyzować wierzytelność deliktową w jak najkorzystniejszy sposób. Także jeżeli jest ona sporna. Zgodnie z art. 331 ust. 2 p.u. wybór sposobu likwidacji należy poprzedzić oceną, który z nich umożliwia zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu. Przy uwzględnieniu kosztów i ryzyka niepowodzenia ściągnięcia wierzytelności upadłego oraz konieczności zaspokojenia zobowiązań, o których mowa w art. 230 p.u., związanych z przedłużeniem postępowania upadłościowego. Z uwagi na długi czas trwania procesu o zapłatę ze spornego deliktu i brak możliwości przedłużania postępowania upadłościowego jest wysoce prawdopodobnym, że likwidacja spornej wierzytelności nastąpi przez jej sprzedaż. Dla wierzytelności z gruntu rzeczy „cesyjnej” ograniczenia wynikające z art. 505 pkt 3 k.c. nie odnoszą mocy prawnej.

Blog