Kontradyktoryjność czy inkwizycyjność postępowania o ogłoszenie upadłości?
Ogłoszenie upadłości to największy „game changer” w życiu przedsiębiorcy. To niewątpliwie katastrofa inwestycyjna dla jego udziałowców czy akcjonariuszy, perturbacje dla pracowników. Wniosek o upadłość dłużnika może złożyć także jego wierzyciel osobisty (kwestia czy kompetencje w tym zakresie ma także prokurator jest wysoce sporna). Problem może polegać na tym, że przedsiębiorca może nie chcieć przeżyć tego doświadczenia i może oponować przeciwko swojej upadłości. Wyrazem tego może być złożenie przez przedsiębiorcę konkurencyjnego wniosku o otwarcie restrukturyzacji. Przedsiębiorca może się także ograniczyć tylko do żądania oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Powstaje pytanie, bardzo ważne dla praktyki, czy postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest postępowaniem kontradyktoryjnym czy inkwizycyjnym? W tak doniosłej gospodarczo sprawie jak ogłoszenie upadłości standardy postępowania przed sądem upadłościowym są niezwykle ważne. Tymczasem w praktyce różnie z tym bywa.
Jedną z zasad postępowania cywilnego, jest zasada wysłuchania drugiej strony (audiatur et altera pars). Dotyczy ona także tych postępowań, które nie mają „dwubiegunowego” charakteru. Zasada ta jest powiązana z takimi wartościami konstytucyjnymi jak zasada równości wobec prawa, prawo do sprawiedliwego sądu, zasada ochrony prawa własności. W przypadku postępowania cywilnego zasada ta jest realizowana zarówno w procesie jak i w postępowaniu nieprocesowym, jak również w postępowaniu wykonawczym. Jej sens jest wyrażony w samej konstrukcji postępowania cywilnego. Zasada audiatur et altera pars powinna mieć zastosowanie także w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Postępowanie to ma charakter głównie rozpoznawczy: ocena przesłanek ogłoszenia upadłości. Przepisy o postępowaniu w sprawie ogłoszenia upadłości mają charakter kadłubowy i w zakresie przez te przepisy nieuregulowanym następuje odesłanie kodeksu postępowania cywilnego.
W nauce dominuje zapatrywanie, że pozbawienia strony możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC (co jest jedną z przesłanek nieważności postępowania) nie należy wiązać jedynie ze stanem całkowitego wyłączenia strony z udziału w postępowaniu cywilnym. Pojęcie to obejmuje sytuacje, w których strona z powodu naruszenia przepisów postępowania cywilnego przez sąd, wbrew swej woli, została faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji.
Jak to przełożyć na język praktyki w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości?
Dłużnik w postępowaniu o ogłoszenie upadłości zachowuje wszystkie prawa uczestnika postępowania cywilnego. Jeżeli dłużnik w postępowaniu o ogłoszenie jego upadłości chce być aktywny, to wola jego aktywności powinna zostać uszanowana. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest ograniczonym postępowaniem kontradyktoryjnym, uwzględniającym zdobycze cywilizacyjne prawa w XXI wieku. Należy pamiętać, że postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania, a zatem wywołuje daleko idące i wielowymiarowe skutki prawne jeszcze przed jego uprawomocnieniem się. Jednym z tych skutków jest znaczące ograniczenie prawa dłużnika w wykonywaniu przez niego prawa własności.
Sąd upadłościowy powinien rzeczywiście zagwarantować dłużnikowi możliwość zapoznania się z wnioskiem o ogłoszenie upadłości i umożliwić dłużnikowi zajęcie merytorycznego stanowiska w tej sprawie. Dłużnik może złożyć w sprawie o ogłoszenie upadłości tzw. opinię prywatną na temat oceny jego sytuacji ekonomicznej.
Sąd upadłościowy powinien rzeczywiście zapewnić dłużnikowi możliwość zapoznania się ze sprawozdaniem tymczasowego nadzorcy sądowego albo zarządcy przymusowego, jeżeli takie zostało przygotowane. Powinien umożliwić dłużnikowi odniesienie się do jego treści w rozsądnym terminie. Sprawozdanie to powinno być przedmiotem stanowiska dłużnika, zwłaszcza w sytuacji, gdy zostały złożone w danym przypadku dwa przeciwstawne wnioski: o ogłoszenie upadłości i o otwarcie restrukturyzacji, a dłużnik sprzeciwia się wnioskowi o ogłoszenie upadłości i wnosi o oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
Jeżeli sąd upadłościowy w swoim merytorycznym orzeczeniu zamierza oprzeć się na jakiejś okoliczności, zwłaszcza jeżeli chodzi o ocenę sytuacji ekonomicznej dłużnika, powinien umożliwić dłużnikowi zajęcie stanowiska w tej sprawie. Jeżeli sąd upadłościowy skłania się do wyboru ścieżki upadłościowej dla dłużnika, to powinien ustalić jakie jest w tej sprawie stanowisko dłużnika.
Blog