Porzucony (?) polski projekt ustawy o fundacjach rodzinnych.

Zagadnienia wstępne

Jakiś czas temu, z inicjatywy Rządu RP został przygotowany projekt ustawy o fundacjach rodzinnych. Ustawa reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie i likwidację fundacji rodzinnej oraz prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta. Ustawa o fundacji rodzinnej, zgodnie z założeniem legislacyjnym, jest sposobem na wielopokoleniowe gromadzenie i zachowanie dorobku rodzinnego. Trudna historia Rzeczpospolitej, uwarunkowana okolicznościami geopolitycznymi, niestety nie dawała dotychczas podstaw do rozwoju i zachowania wielopokoleniowych fortun rodzinnych. Latyfundia magnackie doby Pierwszej Rzeczypospolitej (ostatecznie zlikwidowanej w 1795 roku przez Rosję, Prusy i Austrię) znacznie straciły na ekonomicznym znaczeniu w okresie rozbiorowym. Lata 1918 – 1939 były za krótkie na zbudowanie trwałych podstaw gospodarczych. Po roku 1945 Polska była krajem niesuwerennym, zależnym od ZSRR, w którym dominantę była „własność uspołeczniona”. Zniszczenia wojenne, zmiany granic państwowych, konfiskaty, nacjonalizacja mienia prywatnego nie pozwalały na budowanie stabilnych majątków. Zasadniczą zmianę otworzył, jak się wydaje, rok 1989, czy już może nawet ustawa z 28 grudnia 1988 roku (zwana ustawą „Wilczka”), która wprowadzała zasadę wolności gospodarczej. Później, kierunek tych zmian przypieczętowało członkostwo Polski w elitarnym klubie - Unii Europejskiej. Zatem dopiero pierwsze pokolenie polskiego biznesu, które zaczynało w latach 90 XX wieku obecnie dokonuje sukcesji dorobku do rąk drugiego pokolenia. W wielu europejskich państwach wprowadzono specjalne ustawodawstwo mając na celu ułatwienia w gromadzeniu i w zarządzie majątkiem rodzinnym. Niemniej należy ocenić, że stabilne majątki wielopokoleniowe, w polskim krajobrazie gospodarczym, należą jeszcze do rzadkości.

Funkcje fundacji rodzinnych

Fundacja rodzinna w perspektywie czasu może stać się instrumentem akumulacji kapitału w Rzeczypospolitej Polskiej. Zapobiegnięciu odpływowi kapitału za granicę niewątpliwie jest zjawiskiem korzystnym dla rodzimej gospodarki. Może konkurować z innymi instytucjami zagranicznymi, w szczególności poprzez ułatwienia podatkowe - o ile takie ustawodawca takie wprowadzi i utrzyma, czy poprzez przystępność (elastyczność) regulacji normatywnej.

Fundacja rodzina może zapobiegać rozdrobnieniu zgromadzonego majątku pomiędzy licznych spadkobierców. Duży zespół majątkowy może być bardziej efektywnie zarządzany niż majątek podzielony na wiele części.

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mogą skorzystać z instrumentu fundacji rodzinnej jako metody na „parkowanie” własnego majątku, w celu ochrony dorobku życiowego, przed przyszłym ryzykiem gospodarczym. Ustawa wprowadza bardzo łatwy sposób rozwiązania fundacji rodzinnej przez żyjącego fundatora. Fundator może rozwiązać fundację rodzinną bez podania przyczyny. Co do zasady żyjący fundator ma pierwszeństwo przejęcia majątku zlikwidowanej fundacji rodzinnej (o ile statut nie stanowi inaczej). Z kolei wprowadzenie majątku osoby fizycznej do fundacji rodzinnej uniemożliwia jego zajęcie egzekucyjne w postępowaniu przeciwko fundatorowi czy objęcie tego majątku masą sanacyjną albo masą upadłości fundatora. Należy bronić poglądu, że syndyk masy upadłości fundatora nie może złożyć oświadczenia o rozwiązaniu fundacji rodzinnej. Nadto należy wyrazić zapatrywanie, że organ egzekucyjny nie może złożyć oświadczenia o rozwiązaniu fundacji rodzinnej. Możliwe jest natomiast dochodzenie – w ustawowych terminach – bezskuteczności czynności wniesienia składników majątkowych do fundacji czy dokonanych na jej rzecz darowizn. Fundacja rodzinna może z tych samych przyczyn być wykorzystywana jako swoisty fundusz emerytalny. Co istotne, fundator nie musi oddawać władzy fundacji rodzinnej „w obce ręce”. Sam może zostać członkiem zarządu. Statut fundacji rodzinnej nie musi wskazywać konkretnego beneficjenta, fundator może w każdym czasie dokonanie zmian w zakresie beneficjentów przysługujących im lub mienia po likwidacji fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna może być instrumentem w skonstruowanym w konkretnym przypadku pod potrzeby samego fundatora.

Dzięki instrumentowi fundacji rodzinnej osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą może oddzielić swój majątek konsumpcyjny (na potrzeby własnej członków rodziny) od majątku produkcyjnego, służącego do prowadzenia działalności gospodarczej.

Fundacja rodzinna pozwala na zrównoważone majątkiem rodzinnym. Fundacja rodzinna została poddana szeregowi ograniczeń co do możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, a tym samym ogranicza się ryzyko gospodarcze dla majątku zdeponowanego w tej osobie prawnej.

Fundacja rodzinna może służyć różnym celom ekonomicznym. Możliwe jest korzystanie z majątku fundacji rodzinnej celem jego wyczerpania. Możliwej jest pomnażanie majątku fundacji rodzinnej.

Każde państwo może wprowadzić do swojego porządku prawnego instytucje na kształt fundacji rodzinnej. Kluczem do sukcesu tej instytucji jest zaufanie obywatela do państwa. innymi słowy gospodarcze powodzenie możliwe jest tylko w państwie prawa. obywatele nie powinni odczuwać obaw, że fundusze zgromadzone takiej instytucji będą podlegały nacjonalizacji czy wysokiemu opodatkowaniu.

Zakres regulacji ustawy o fundacjach rodzinnych

Fundacja rodzinna jest osobą prawną odrębną od fundatora i osoby beneficjenta, posiadającą własny majątek, odpowiadającą za zobowiązania. Ustawa ma określać zatem:

tworzenie fundacji rodzinnej, a w tym podmioty uprawnione do utworzenia fundacji rodzinnej, sposób jej utworzenia, wymogi majątkowe, wpis fundacji do rejestru

organizację fundacji rodzinnej, a w tym strukturę i kompetencje organów fundacji

funkcjonowanie fundacji rodzinnej, a w tym dopuszczalny zakres działania (ograniczenie w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej), reprezentowanie fundacji pro foro externo, prowadzenie spraw fundacji pro foro interno, zasady zarządu majątkiem fundacji, zasady odpowiedzialności za zobowiązania, zmiany w statucie fundacji

rozwiązywanie fundacji rodzinnej, a w tym przesłanki do rozwiązania fundacji

likwidację fundacji rodzinnej, a w tym zasady postępowania z majątkiem fundacji rodzinnej,

prawa i obowiązki fundatora

prawa i obowiązki beneficjenta

Z uwagi na okoliczność wnoszenia składników majątkowych do fundacji rodzinnej, osiągania przychodów przez fundację rodzinną, wypłatę świadczeń na rzecz beneficjentów, udział w dywidendzie likwidacyjnej kluczowe znaczenie z punktu widzenia popularności tej instytucji ma regulacja prawno-podatkowa. Z pewnością przesądzi ona o atrakcyjności tej konstrukcji prawnej dla obrotu prawnego.

Oparcie regulacji ustawy o fundacji rodzinnej o znane schematy

Ustawodawca przy tworzeniu konstrukcji fundacji rodzinnej w sposób wielokrotny nawiązywał do wcześniejszych rozwiązań legislacyjnych, od lat funkcjonujących w polskim prawie cywilnym i w prawie spółek. W konsekwencji projekt regulacji prawnej fundacji rodzinnych wykazuje daleko idące podobieństwo do wielu znanych instytucji prawa cywilnego i prawa handlowego (które jest wyspecjalizowanym działem prawa cywilnego). Regulacja fundacji rodzinnej jest głęboko osadzona w istniejącej tradycji prawnej.

Fundacja rodzinna jest osobą prawną, podmiotem prawa cywilnego. Nie jest to oczywiście nowy typ spółki, choć wykazuje ona pewne podobieństwo do konstrukcji spółek kapitałowych prawa handlowego. Ustawa o fundacjach rodzinnych nie reguluje wszystkich zagadnień odnoszących się do fundacji rodzinnej. Odesłanie do stosowania Kodeksu cywilnego jest kopią uregulowania artykułu 2 kodeksu spółek handlowych. Zatem do fundacji rodzinnej w zakresie nieuregulowanym w ustawie :

stosuje się wprost przepisy kodeksu cywilnego;

stosuje się przepisy kodeksu cywilnego odpowiednio, jeżeli wymaga tego natura stosunku prawnego fundacji rodzinnej; odpowiednie stosowanie przepisu prawa oznacza możliwość jego modyfikacji, pominięcia pewnych elementów Albo nawet pominięcia w całości.

nie stosuje się przepisów ustawy o fundacjach;

Do fundacji rodzinnej nie stosuje się przepisów kodeksu spółek handlowych. Niemniej nie jest wykluczone posługiwanie się metodą analogii iuris w konkretnych przypadkach. tytułem przykładu można podać możliwość powoływania się na zasadę business judgement rule w odniesieniu do decyzji podejmowanych przez zarząd fundacji rodzinnej przy inwestowaniu aktywów należących do fundacji rodzinnej.

Statut fundacji rodzinnej jako źródło stosunku prawnego

W przypadku fundacji rodzinnej istotne znaczenie - w zakresie kształtowania treści stosunku prawnego fundacji rodzinnej - należy przypisać statutowi fundacji rodzinnej. Statut podlega zasadzie swobody umów z art. 3531 KC. Ustawodawca dążył do stworzenia elastycznych ram dla wypełnienie ich dowolną treścią przyjętą przez fundatora w granicach wzorca kompetencji generalnej. Materią obligatoryjną statutu jest określenie: nazwy, siedziby, celów, czasu trwania (jeśli jest ograniczony) fundacji rodzinnej. Statut określa sposób wyznaczenia beneficjenta i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień (w tym zrzeczenie się uprawnień przez beneficjenta). W treści statutu rozstrzyga się o wysokości funduszu założycielskiego i mieniu wniesionemu na jego pokrycie, a wreszcie sposób przeznaczenia mienia związku z likwidacją fundacji rodzinnej. Statut określa zasady powoływania organów, ich kompetencje. W statucie powinny znaleźć się zasady służące do przeprowadzenia jego zmiany. Przy czym, o ile fundator jest twórcą statutu to kompetencje do wprowadzenia zmian w statucie może zostać przyznana komu innemu, na przykład zgromadzeniu beneficjentów. Do fakultatywnych postanowień statutu może należeć między innymi: określenie zasad likwidacji fundacji rodzinnej, kierunek i wytyczne doinwestowanie majątku fundacji rodzinnej.

Fundator i beneficjent mogą kierować do organów fundacji rodzinnej list intencyjny, w którym zawarte są rekomendacje co do określonego działania. list intencyjny może wskazywać paradygmat postępowania przy zarządzaniu majątkiem fundacji rodzinnej, kreowaniu świadczeń na rzecz beneficjentów, itp. List intencyjny nie jest wiążący dla organów fundacji rodzinnej.

Elementem kształtowania stosunku prawnego fundacji rodzinnej będą również regulaminy, którymi posługują się organy fundacji rodzinnej.

Ustawa pozwala w sposób stosunkowo elastyczny na ukształtowanie ustrój wewnętrznego fundacji. Wiele norm prawnych ma charakter dyspozytywny, np. w odniesieniu do możliwości przeniesienia praw i obowiązków fundatora, sposobu wykonywania praw i obowiązków przez fundatorów. przepisami bezwzględnie obowiązującymi są normy prawne dotyczące zasad reprezentacji i stosunku do osób trzecich, w tym odpowiedzialności cywilnej za zobowiązania.

Cele fundacji rodzinnej

Zgodnie z projektowaną regulacją fundacja rodzinna zarządza posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę oraz spełnia świadczenia na rzecz beneficjenta, w szczególności pokrywa koszty jego utrzymania lub kształcenia albo, w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową prowadzącą działalność pożytku publicznego, wspiera realizację przez niego celów społecznie lub gospodarczo użytecznych.

Fundacja rodzinna ma dwa podstawowe zadania: zarządzanie majątkiem w który został do niej wniesiony, jak również wypłacanie świadczeń na rzecz beneficjentów. Ustawodawca przyjął bardzo szeroką formułę fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna może mieć cel całkowicie „prywatny”. w takim wypadku beneficjentami fundacji mogą być osoby bliskie fundatorowi, jego małżonek, krewni, powinowaci. Fundacja rodzinna może mieć również cel ogólnospołeczny. W takim wypadku beneficjentami będą organizacje pozarządowe. beneficjentem fundacji rodzinnej może być „zwykła” fundacja. Wreszcie może być to cel zróżnicowany: prywatny jak i ogólnospołeczny.

Osobowość prawna fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna jest osobą prawną. Osobowość prawną nabywa z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych. Wpis do rejestru ma charakter prawotwórczy (konstytutywny). Jak każda osoba prawna fundacja rodzinna może mieć kilka form stadialnych. Ustawodawca zdecydował się utworzyć specjalny rejestr fundacji rodzinnych, który spełnia funkcję kreacyjną jak i funkcję informacyjną

Fundacja rodzinna powinna zostać zgłoszona do sądu rejestrowego w terminie 6 miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego fundacji albo od dnia otwarcia testamentu powołującego fundację rodzinną. Niedopełnienie tego obowiązku skutkuje rozwiązaniem z mocy samego prawa fundacji rodzinnej w organizacji

Do czasu wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, a od momentu sporządzenia aktu notarialnego będącego aktem założycielskim fundacji rodzinnej albo od otwarcia testamentu powołującego fundacji rodzinną istnieje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja rodzinna w organizacji posiada status tzw. osoby ustawowej, ou jest jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej ale posiadające zdolność prawną, którą nadaje jej ustawa (art. 33 1 KC). Fundacja rodziną w organizacji może we własnym imieniu zarządzać majątkiem, a także nabywać prawa własności, zaciągać zobowiązania, itp.

Fundacja rodzinna może zostać powołana na czas oznaczony albo na czas nieoznaczony. Na uwagę zasługuje bardzo szeroka możliwość rozwiązania fundacji rodzinnej. Fundacja rodzina może być tak skonstruowana, że cały jej majątek ma zostać zużyty na wypłaty świadczeń dla beneficjentów. Zatem z chwilą ekonomicznego wyczerpania tego majątku dalszy byt prawny fundacji rodzinnej będzie bez większego znaczenia.

Fundacja rodzinna jako osoba prawna działa poprzez swoje organy (art. 38 KC). Struktura organów fundacji rodzinnej może być dwu albo trójdzielna:

obligatoryjny zarząd, który prowadzi sprawy fundacji rodzinnej i reprezentuje ją na zewnątrz

radę protektorów, która jest organem nieobligatoryjnym (wyjąwszy przypadek, w którym liczba beneficjentów przekracza 25 osób), pełniącym funkcje nadzorcze względem zarządu

obligatoryjne zgromadzenie beneficjentów, do zadań którego należy m.in. ustalanie składu zarządu (gdy nie jest to kompetencją innych organów), podjęcie uchwały o rozwiązaniu fundacji rodzinnej.

Ustawodawca przewiduje możliwości minut płatnego pełnienia funkcji w organach fundacji rodzinnej, poza tym koszt administracyjny fundację rodzinnej może być niektórych przypadkach bardzo minimalizowany. Fundacje rodzinne nie podlegają procesom łączenia, podziału, przekształcenia. Ewidentnie jednak brakuje w projekcie trybu łączenia fundacji rodzinnych i trybu podziału fundacji rodzinnych.

Nazwa fundacji rodzinnej

Nazwa fundacji rodzinnej może być obrana dowolnie i zawiera dodatkowe oznaczenie „Fundacja Rodzinna”. Dla dodatkowego oznaczenia jest dopuszczalne używanie w obrocie skrótu „F.R.”.

Semantyczna postać formy prawnej tej instytucji spotkała się z poważną krytyką. Podnoszono argument, że użycie określenia „fundacja” dla osoby prawnej, która może realizować bardzo egoistyczne, rodzinne interesy, może prowadzić do uszczerbku w wizerunku fundacji realizującej wyłącznie cele publiczne.

Fundacja rodzinna nie powinna zabierać nieprawdziwej nazwy, w szczególności sugerującej pomoc w interesie publicznym, sytuacji gdy ma ona na celu zaspakajanie głównie prywatnego (rodzinnego) interesu beneficjentów.

Ustawodawca stanowi, że fundacja rodzinna występuje w obrocie prawnym pod „nazwą” a nie pod „firmą”. Firma jest oznaczeniem przewidzianym dla przedsiębiorcy. Niemniej fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, choć w ograniczonym zakresie. Ustawodawca założył, że nazwa fundacji może być obrana dowolnie. W nazwie fundacji rodzinnej nie musi widnieć nazwisko fundatora czy jego rozpoznawalny pseudonim. Nazwa fundacji rodzinnej może być całkowicie fantazyjna. Nazwa fundacji rodzinnej może być tożsama z firmą przedsiębiorcy, powiązanego z fundatorem. Obligatoryjnym dodatkiem nazwy fundacji rodzinnej jest oznaczenie jej formy prawnej. W obrocie prawnym dopuszczalne jest stosowanie skrótu formy prawnej „F.R.”. Nazwa fundacji rodzinnej podlega ochronie prawnej.

Majątek fundacji

Fundacja rodzinna jest osobą prawną. Majątek fundacji rodzinnej jest majątkiem odrębnym od majątku fundatora i beneficjentów. Fundacji rodzinnej przysługuje tytuł własności do majątku w jaki została wyposażona lub jaki wypracowała w trakcie swojej działalności. Na rzecz fundacji mogą być ustanowione ograniczone prawa rzeczowe na przykład służebność, użytkowanie.

Mieniem fundacji rodzinnej może być prawo własności i inne prawa majątkowe. Mieniem fundacji rodzinnej mogą być wszelkie rzeczy dopuszczone do obrotu prawnego (res in commercio). W aktywach fundacji może znaleźć się posiadanie a zatem pewien stan faktyczny, którego zniszczenie się jest potrzebny do nabycia nieruchomości do zasiedzenia. Fundacja rodzinna może być uprawniona tytułu praw niezbywalnych, np. służebności, użytkowania. Mieniem fundacji rodzinnej mogą być prawa własności intelektualnej, własności przemysłowej, wierzytelności. Przedsiębiorstwo w ujęciu przedmiotowym (art. 551 KC) także może stanowić majątek fundacji, bez kolizji ograniczeniami co do prowadzenia działalności gospodarczej. Po pierwsze, możliwa jest dzierżawa albo leasing przedsiębiorstwa. Po drugie, przedsiębiorstwo może być tego rodzaju, że w celu jego wykorzystania może być prowadzona działalność gospodarcza dozwolona dla fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna może gromadzić majątek z kilku źródeł: poprzez mienie wniesione do fundacji przez fundatora lub fundatorów; poprzez darowizny wniesione przez darczyńców; w wyniku własnej działalności prowadzącej do powstania przychodów. Fundacja rodzinna może przejąć majątek osoby fizycznej na zasadzie powiernictwa. Statut fundacji rodzinnej powinien przewidywać przeznaczenie majątku fundacji rodzinnej po jej likwidacji.

Fundator wnosi do fundacji rodzinnej fundusz założycielski, w skład którego wchodzi mienie przeznaczone na realizację jej celów o wartości co najmniej 100 000 złotych. 2. Jeżeli wskutek poniesionej przez fundację rodzinną straty wartość funduszu założycielskiego wyniesie mniej niż 100 000 złotych, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie funduszu założycielskiego. Fundusz założycielski jest zapisem po stronie pasywów w bilansie fundacji rodzinnej. Minimalny fundusz założycielski wynosi 100 000 złotych. Na pokrycie funduszu założycielskiego fundatorzy wnoszą mienie: w postaci pieniężnej i niepieniężnej; tylko w postaci pieniężnej; tylko w postaci niepieniężnej. Wartość wnoszonego mienia powinna być oszacowana według kryteriów wyceny rynkowej. Ustawodawca nie wprowadza zakazu wypłat z majątku fundacji kwot potrzebnych dla pokrycia funduszu założycielskiego. Majątek fundacji może być wyczerpany w czasie jej działalności.

Jeżeli wskutek poniesionej przez fundację rodzinną straty wartość funduszu założycielskiego wyniesie mniej niż 100 000 złotych, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie funduszu założycielskiego.

Darowizny na rzecz fundacji rodzinnej może dokonać: 1) fundator; 2) osoba, która jest albo byłaby powołana do spadku jako spadkobierca ustawowy po fundatorze albo jego małżonku, wstępnym lub zstępnym; 3) trust, rozumiany jako regulowany przepisami prawa obcego stosunek prawny wynikający ze zdarzenia prawnego, umowy lub porozumienia, w tym zespołu takich zdarzeń lub czynności prawnych, na podstawie którego dokonuje się przeniesienia własności lub posiadania wartości majątkowych na powiernika w celu sprawowania zarządu powierniczego oraz udostępniania tych wartości beneficjentom tego stosunku. Przez dokonanie darowizny przez osobę inną niż fundator darczyńca nie staje się fundatorem.

Należy bronić poglądu, że osoby uprawnione do darowizny dokonywanej inter vivos mogą przekazać świadczenie fundacji rodzinnej na wypadek swojej śmierci w postaci powołanie do dziedziczenia, zapisu, zapisu windykacyjnego.

Majątek fundacji podlega zmianom wraz z upływem czasu. może się zmienić jego wartość. Może być pomnożony. Może zostać pomniejszony w wyniku świadczeń udzielanych beneficjentom. Projekt ustawy zakłada, że fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed utworzeniem fundacji. Odpowiedzialność ta ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanem chwili nabycia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela. Intencją tego przepisu jest ochrona wierzycieli fundatora gdyby fundator chciał wykorzystać instytucji fundacji rodzinnej jako ucieczkę przed wierzycielami.

Dysponowanie majątkiem fundacji podlega ustawowemu paradygmatowi. Projekt ustawy określa zasady wykonywania zobowiązań finansowanych z majątku fundacji rodzinnej.

W pierwszej kolejności podlegają zaspokojeniu roszczenie osób wobec których na fundatorzy ciążył obowiązek alimentacyjny,

Spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta mimo że zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej. Podobna zasada obowiązuje w czasie likwidacji fundacji rodzinnej.

W przypadku niemożliwości zaspokojenia wszystkich beneficjentów świadczenia podlegają miarkowaniu.

Fundacja rodzinna jako hybrydalny przedsiębiorca

Prawodawca zakłada że fundacja rodzina, co do zasady, nie może wykonywać działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców z wyjątkiem obszarów działalności wyraźnie wskazanych w ustawie. Działalność gospodarcza, którą może wykonywać fundacja rodzinna objęta jest tzw. numerus clausus (zamkniętą listą) działalności gospodarczej. W zamyśle ustawodawcy fundacja rodzinna nie może bezpośrednio prowadzić działalności przemysłowej, produkcyjnej, budowlanej, usługowej, handlowej. Fundacja rodzinna powinna działać jak rentier, inwestor. Fundacja rodzinną może zatem nabywać i obejmować udziały i akcje spółkach prawa handlowego prowadzących działalność przemysłową, produkcyjną, budowlaną, handlową. Ustawodawca ogranicza w ten sposób ponoszenie przez fundację rodzinną ryzyka gospodarczego. W konsekwencji odseparowanie fundacji rodzinnej od działalności gospodarczej obarczonej ryzykiem rynkowym teoretycznie pozwala na bezpieczeństwo rodzinnego majątku. Niemniej nie oznacza to całkowitego bezpieczeństwa ekonomicznego. Działalność inwestycyjna również wiąże się z ryzykiem gospodarczym. Ponadto fundacja rodzinna może prowadzić gospodarstwo rolne, które również może wiązać się poważnym ryzykiem gospodarczym. Ustawowy katalog dopuszczalnej aktywności gospodarczej fundacji rodzinnej powoduje, że podjęcie którejkolwiek z nich odpowiada aktywności przedsiębiorcy rozumieniu art. 431 KC.

Fundacja rodzinna może dokonywać następujących czynności gospodarczych:

zbywać mienie o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;

wynajmować, wydzierżawiać lub udostępniać na innej podstawie mieniae, którego jest posiadaczem lub właścicielem;

przystępować i uczestniczyć w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą;

nabywać i zbywać papiery wartościowe, instrumenty pochodne i prawa o podobnym charakterze;

udzielać pożyczek: a) spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje, b) spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, c) beneficjentom.

obracać zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej

prowadzić gospodarstwo rolne.

Fundacja rodzinna może także zakładać nowe spółki prawa handlowego. Może być leasingodawcą

W przypadku gdy fundacja rodzinna dokonała czynności prawnej w zakresie niedozwolonej działalności gospodarczej, czynność ta będzie czynnością prawną ważną. Ustawodawca nie wprowadza konstrukcji specjalnej zdolności do czynności prawnych osób prawnych. Celem tej regulacji prawnej jest ograniczenie aktywności fundacji, do aktywności z jak najmniejszym ryzykiem gospodarczym. W przypadku dokonania czynności prawnej w ramach niedopuszczalnej działalności gospodarczej będzie to podstawa do odpowiedzialności członków organów fundacji. Może to być przyczyna do rozwiązania fundacji rodzinnej.

Odpowiedzialność cywilna fundacji rodzinnej

Fundacja rodzina jako osoba prawna sam odpowiada za swoje zobowiązania. Fundator nie odpowiada z mocy prawa za zobowiązania fundacji rodzinnej.

Zgodnie z projektem fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej utworzeniem. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Fundacja rodzinna ponosi ustawą odpowiedzialność gwarancyjną za zobowiązania fundatora powstałe przed utworzeniem fundacji, to jest za zobowiązania powstałe przed jej wpisem do rejestru fundacji rodzinnych. Jeżeli fundator wnosi do fundacji rodzinnej swój majątek, wówczas wierzyciele fundatora mogą mieć zmniejszone perspektywy zaspokojenia swoich wierzytelności. Utworzenie fundacji rodzinnej nie powinno być ucieczką fundatora przed zobowiązaniami. Dla tej przyczyny ustawodawca prowadził ustawową odpowiedzialność gwarancyjną fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora do fundacji rodzinnej. Chodzi tu o mienie rzeczywiście wniesione. Dla wyznaczenia granicy odpowiedzialności cywilnej fundacji rodzinnej miarodajny jest stan mienia w chwili jego wniesienia do fundacji (np. stopień zużycia narzędzia, stan ukompletowania narzędzia, itp.. Natomiast jeżeli chodzi o konkretną wartość mienia, to jest ona wyznaczana według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela. Nie jest to odosobniona konstrukcja prawna w polskim prawie cywilnym. Kodeks cywilny wprowadza podobną regulację prawną jeżeli chodzi o odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa za zobowiązania zbywcy przedsiębiorstwa (art. 554 KC). W przypadku gdyby przedmiotem wkładu do fundacji rodzinnej było przedsiębiorstwo, wówczas fundacja rodzinna równolegle ponosiłaby odpowiedzialność w stosunku do wierzycieli zbywcy przedsiębiorstwa (fundatora), na zasadach ogólnych dotyczących odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa.

Fundacja rodzinna ponosi odpowiedzialność cywilną także w przypadku gdy fundatorów było więcej niż jeden. w takim przypadku Fundacja ponosi odpowiedzialność zobowiązania każdego z fundatorów do wysokości mienia indywidualnie wniesionego przez każdego z fundatorów.

Utworzenie fundacji rodzinnej nie powinno uszczuplać praw wierzyciela alimentacyjnego w stosunku do fundatora. Fundacja rodzinna odpowiada z mocy prawa za wykonanie obowiązku alimentacyjnego przez fundatora powstałego po utworzeniu fundacji rodzinnej. Odpowiedzialność ta jest solidarna i subsydiarna. Uregulowanie to przypomina konstrukcję z art. 22 i 31 KSH (odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej za zobowiązania spółki jawnej”. Subsydiarność odpowiedzialności fundacji rodzinnej wyraża się w tym, że egzekucja do majątku fundacji rodzinnej może być prowadzona o ile bezskuteczna okaże się egzekucja do majątku fundatora. Nie stanowi to przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko fundacji rodzinnej, zanim egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna. Niemniej wierzyciel może uzyskać klauzulę wykonalności na wcześniej pozyskany tytuł egzekucyjny, o ile egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna. Bezskuteczność egzekucji może być wykazana każdym dowodem (np. oddaleniem wniosku o upadłość fundatora z uwagi na brak majątku, itp.).

Jak się wydaje, zasada solidarnej i gwarancyjnej odpowiedzialności cywilnej fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora nie wyłącza odpowiedzialności fundacji na zasadzie art. 527 KC czy art. 127 i n. PrUpad. Innymi słowy alternatywą dla wierzyciela fundacji rodzinnej może być wytoczenie powództwa pauliańskiego.

Członkowie zarządu fundacji rodzinnej mogą ponosić odpowiedzialność wobec wierzycieli na następujących zasadach:

odpowiedzialność deliktową za szkodę wyrządzoną przez niezachowanie pierwszeństwa wypłat dla wierzycieli i faworyzowanie beneficjentów fundacji (art. 415 KC)

odpowiedzialność deliktową za szkodę wyrządzoną przez niezłożenie w terminie ogłoszenie upadłości fundacji (art. 21 ust. 3 PrUpad).

Fundator

Co do zasady fundator jest założycielem fundacji. Założenie fundacji obejmuje przede wszystkim złożenie oświadczenia o utworzeniu fundacji i ustaleniu statutu jak i wniesienie funduszu założycielskiego. W oparciu o przepisy ustawy można wskazać następującą strukturę podmiotową po stronie założycielskiej: fundatora, fundatorów, tzw. współfundatorów, darczyńców nie stających się fundatorami.

Założycielem (fundatorem) fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna. Niezbędnym wymogiem jest posiadanie atrybutu pełnej zdolności do czynności prawnych. Nie ma znaczenia narodowość czy obywatelstwo fundatora. Fundacja rodzina może być utworzona przez wielu fundatorów. niemniej każdy z nich powinien mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Wyjątek stanowi fundacja rodzinna utworzona w testamencie. Fundatorzy mogą być w stosunku do siebie osobami obcymi, nie ma wymogu stosunku małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, itp.

W przypadku fundacji powoływanej w testamencie, o ile statut tak stanowi, fundatorem fundacji rodzinnej może stać się współmałżonek fundatora, wstępny lub zstępny fundatora, który w chwili otwarcia spadku był współwłaścicielem mienia wnoszonego na podstawie testamentu do fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna może być wspomagana przez darczyńców. Osoba wnosząca do fundacji darowizny nie staje się jej fundatorem

Fundator jest niezbędny na etapie tworzenia fundacji rodzinnej. Dla dalszego, w założeniu wielopokoleniowego, istnienia fundacji rodzinnej fundator nie jest niezbędny. Statut nadany przez fundatora może być zmienione w innym trybie przez inne osoby, w sposób określony w treści statutu.

Fundacja może być utworzona w testamencie. Sporządzenie testamentu nie oznacza jeszcze ani powstania fundacji ani wyposażenia jej w osobowość prawną. Dopiero otwarcie testamentu spowoduje powstanie fundacji rodzinnej w organizacji. Następnie fundacja rodzinna powinna zostać zgłoszona do rejestru sądowego fundacji rodzinnej. Utworzenie fundacji rodzinnej w testamencie wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Utworzenie fundacji drodze testamentu holograficznego będzie nieważne.

Możliwe jest przyjęcie różnych modeli fundacji rodzinnej. Źródłem regulacji powinien być statut fundacji rodzinnej. Po pierwsze, prawa i obowiązki fundatora mogą być niezbywalne. Jeżeli prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne wówczas wygasają one z chwilą jego śmierci. Jest to model założony przez ustawodawcę. Możliwe jest jednak przyjęcie modelu, w którym prawa i obowiązki mogą być zbywalne. Zbycie praw i obowiązków fundatora może być miejsce w ramach sukcesji syngularnej jak i w drodze sukcesji uniwersalnej.

Powstaje pytanie czy jest możliwe rozszczepienie praw i obowiązków fundatora. Generalnie w prawie spółek przyjmuje się teorię o nierozszczepialności uprawnień w spółce prawa handlowego. W zasadzie należałoby ją odtworzyć na gruncie regulacji fundacji rodzinnej.

Powstaje pytanie czy następcą prawnym fundatora (jeżeli taka zmiana jest dopuszczalna) może być inny podmiot prawa niż osoba fizyczna? Bliżej mi do poglądu, że tylko pierwotnym fundatorem musi być osoba fizyczna. Nabywcą praw i obowiązków fundatora może być osoba prawna. Niemniej ratio legis projektu ustawy składnia do sformułowania odmiennego zapatrywania.

Jeżeli fundatorów jest wielu wykonują oni prawa i obowiązki fundatora wspólnie. Statut może stanowić inaczej wskazując, że prawa przysługujące wspólnie powinny być wykonywane przez wspólnego reprezentanta.

Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej, która jest osobą prawną. Podobne uregulowanie dotyczy innych osób prawnych, np. spółek kapitałowych. W stosunku wewnętrznym fundator odpowiada wobec fundacji rodzinnej w zakresie przyjętego na siebie zobowiązania do wniesienia składników majątkowych.

Beneficjenci fundacji rodzinnej

Projekt ustawy wskazuje na dwie kategorie podmiotów, które mogą być beneficjentami fundacji rodzinnej. Są to osoby fizyczne i organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Jak się wydaje, można bronić poglądu że beneficjentem fundacji rodzinnej może być także nasciturus. W czasie życie prenatalnego może pojawić się na przykład potrzeba sfinansowania operacji płodu, itp.

Beneficjentami fundacji rodzinnej mogą być osoby nieznane fundatorowi, na przykład jego przyszli zstępni i małżonkowie zstępnych.

Beneficjenci nie muszą mieć równych uprawnień w ramach fundacji rodzinnej. Mogą być uprawnieni do otrzymywania różnych świadczeń.

Korzyści dla beneficjenta mogą polegać na :

otrzymywaniu świadczenia od fundacji rodzinnej, w pieniądzu albo in natura (na przykład w działkach gruntu, łatwo zamiennych na pieniądze złotych sztabkach lub złotych monetach bulionowych)

udziale w majątku likwidacyjnym fundacji rodzinnej.

Nie jest to przy tym zamknięta lista korzyści. Świadczenia dla beneficjentów mogą także polegać na udzielaniu pożyczek, użyczaniu nieruchomości należących do fundacji rodzinnej, użyczeniu do korzystania rzeczy ruchomych (luksusowych samochodów, jachtów, samolotów). Należałoby dopuścić możliwość częściowego podziału majątku fundacji rodzinnej. Możliwe jest przyznanie świadczeń uzależnionych od warunku lub od terminu.

Zakończenie

Projekt ustawy miał trafić na ścieżkę legislacyjną. Niemniej jeszcze przed tym faktem stał się przedmiotem żywego zainteresowania ze strony nauki prawa. O popularności tej konstrukcji prawnej w dużej części będą decydowały względy podatkowe. Niemniej jak na razie zaległa cisza nad tym projektem. Kryzys gospodarczy, energetyczny, inflacja, stagflacja pozornie nie jest dobrym klimatem dla przepisów o gromadzeniu majątku rodzinnego?

Blog