Pojęcie pomocy publicznej (pomoc państwa, state aid) nie jest określone normatywnie. Traktat nie zawiera definicji pomocy publicznej, lecz jedynie określa sytuacje, w których udzielanie pomocy jest zakazane.[1] W literaturze uważa się, że pomoc publiczna obejmuje „wszelkie świadczenie na rzecz przedsiębiorstwa pochodzące od państwa lub ze źródeł państwowych (zwiększające przy tym wydatki lub zmniejszające przychody państwa), które przynosi temu przedsiębiorstwu korzyść, jakiej nie mógłby uzyskać w ramach normalnej działalności gospodarczej.[2]

Do istotnych elementów pojęcia pomocy publicznej przynależą następujące wymienione poniżej cechy.

Po pierwsze, pochodzenie pomocy od „państwa” lub z „zasobów państwowych” zgodnie z Traktatem.[3] Stosunkowo lakoniczne uregulowanie dotyczące dawcy pomocy w prawie traktatowym zostało doprecyzowane w orzecznictwie ETS, z którego wynika, iż pomoc nie musi być zawsze udzielana przez władze państwowe, ale również przez instytucje prywatne, którym państwo powierza administrowanie środkami publicznymi[4].

23. konsekwencji, w postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu problematyka pomocy publicznej może dotyczyć należności publiczno i cywilnoprawnych organów administracji publicznej, które są dochodami publicznymi w rozumieniu ustawy o finansach publicznych i wierzytelności przedsiębiorców publicznych.

Po drugie, pomoc winna mieć charakter majątkowy, tzn. wiązać się z obciążającą dochody publiczne korzyścią, jaką otrzymuje beneficjent w postaci świadczenia pozytywnego, lub poprzez zaoszczędzenie wydatków, które w normalnej sytuacji musiałby zostać przez niego poniesione.[5] W piśmiennictwie – zgodnie ze stwierdzeniem Traktatu, uważa się, że chodzi o „jakąkolwiek formę” pomocy - podnosi się, iż katalog form pomocy jest otwarty. Tytułem przykładu można tu wymienić: dotacje, ulgi, zwolnienia podatkowe, pożyczki, kredyty, poręczenia, gwarancje, umorzenie należności, rozłożenie należności na raty, itp.[6] Jednakże dla każdej z form pomocy powinna istnieć możliwość wyrażenia jej w wartości pieniężnej. W polskim systemie prawnym warunek ten jest spełniony dzięki rozporządzeniu w sprawie szczegółowego sposobu obliczania wartości pomocy publicznej[7], które określa dla poszczególnych form pomocy, sposób ustalania ekwiwalentu dotacji brutto (EDB) tj. kwoty pomocy, jaką otrzymałby beneficjent, gdyby otrzymywał wsparcie w formie dotacji, bez uwzględnienia opodatkowania podatkiem dochodowym. Z przepisów rozporządzenia wynika, iż dla uznania przysporzenia za pomoc publiczną konieczne jest, aby EDB wyliczony dla danego przypadku osiągnął wartość dodatnią. Owa pomoc winna mieć charakter nieodpłatny.[8] W orzeczeniu w sprawie Deufil GmbH&Co. KG v. Commision (310/85) podniesiono, iż bez znaczenie są powody i cel udzielenia pomocy. Podnieść należy, iż restrukturyzacja zobowiązań w postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu ma w zasadzie charakter majątkowy i bezekwiwalentny.

Po trzecie, charakter wsparcia winien być selektywny, w tym znaczeniu, iż będzie prowadził do uprzywilejowania niektórych przedsiębiorstw lub niektórych gałęzi produkcji. Zgodnie z Traktatem owo uprzywilejowanie ma miejsce wtedy, gdy „zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów.” Taka konstrukcja powoduje, iż zakazowi wsparcia nie podlegają ogólne instrumenty polityki gospodarczej państwa (general measures), odnoszące się w równym stopniu do wszystkich przedsiębiorców i wszystkich sektorów gospodarki, takie jak np. zmiany stóp procentowych, wysokość opodatkowania całego przemysłu, dewaluacja pieniądza.[9] W orzecznictwie europejskim przyjął się pogląd, iż te formy wsparcia publicznego, które odpowiadają tzw. kryterium racjonalnego wierzyciela, inwestora (reasonable investor’s test) nie stanowią pomocy publicznej. Istnieją bowiem szczególne sytuacje, w których państwo dokonując wsparcia ze środków publicznych na rzecz prywatnego przedsiębiorstwa postępuje tak, jak w porównywalnych warunkach postąpiłby podmiot prywatny, kierujący się w swym postępowaniu wyłącznie kryteriami gospodarczymi.[10] Należy w tym miejscu powołać się na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-342/96 Spain v. Commision. W judykacie tym Trybunał uznał, iż jeżeli ocena finansowa dłużnika wskazuje na brak możliwości pozyskiwania przez niego na rynku środków niezbędnych do pokrycia zobowiązań, to można oczekiwać od prywatnego wierzyciela ustępstw wobec takiego dłużnika, tak aby poniesione przez wierzyciela straty były jak najmniejsze. Świadczenie udzielone w podobnych warunkach ze środków państwowych nie jest uznawane za pomoc publiczną.[11] Zagadnienie kryterium racjonalnego wierzyciela ma istotne znaczenie z punktu widzenia problemu prawnego poruszanego w tym artykule.

Po czwarte, pomoc publiczna musi zakłócać konkurencję lub przynajmniej grozić jej zakłóceniem. Dotyczy to nie tylko naruszenia rzeczywistej (aktualnie istniejącej) konkurencji, lecz także konkurencji potencjalnej, gdy udzielane wsparcie może spowodować skuteczne bariery dostępu do danego rynku dla potencjalnych przedsiębiorców, zamierzających dopiero wejść na ten rynek.[12] W orzecznictwie ETS ten element pojęcia pomocy publicznej jest interpretowany szeroko. Naruszenie konkurencji na rynku wspólnotowym może, bowiem wystąpić także wtedy, gdy beneficjent wsparcia eksportuje jedynie swoje produkty poza obszar Wspólnoty bez wprowadzania ich na rynek żadnego z państw członkowskich (orzeczenie ETS C-142/87, Belgium v. Commision). Należy jednak zaznaczyć, iż nie każda pomoc państwa w sposób automatyczny powoduje zakłócenie konkurencji lub grozi jej zakłóceniem. Można bowiem wskazać sytuacje, gdzie beneficjent wsparcia wytwarza specyficzne produkty lub świadczy usługi i równocześnie nie istnieje żaden inny przedsiębiorca, który oferowałby, byłby zainteresowany[13] lub miał możliwości wejścia na dany rynek (tzw. monopole naturalne świadczące usługi np. w zakresie dostarczania wody, ciepła). Nie można wykluczyć sytuacji, iż redukcja wierzytelności układowych w postępowaniu upadłościowym, niektórych przedsiębiorców, może mieć negatywny skutek dla konkurencji.

Po piąte, cechą pomocy publicznej jest naruszenie przez środek pomocowy wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi. Ten element definicji pomocy publicznej jest funkcjonalnie związany z przesłanką zakłócenia konkurencji, ponieważ w sytuacji gdy pomoc wzmacnia pozycję przedsiębiorstwa konkurującego z innymi w ramach wspólnego rynku, powoduje to niejako automatycznie zakłócenie konkurencji.[14] Przesłanka naruszenia wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi również podlegała rozszerzającej interpretacji Trybunału, poprzez uznanie, iż jest ona spełniona nie tylko wtedy, gdy beneficjent prowadzi działalność w zakresie importu lub eksportu, lecz także gdy pomoc odnosi się do wyłącznie do działalności produkcyjnej na obszarze jednego państwa.[15] Efektem udzielania wsparcia na rzecz takiego przedsiębiorcy będzie możliwość utrzymania produkcji na dotychczasowym poziomie, z jednoczesnym ograniczeniem możliwości eksportu, na rynek tego państwa, towarów z innych państw członkowskich (orzeczenie ETS w sprawie 102/87, France v. Commision).

Po szóste, pomoc publiczna musi być udzielona przedsiębiorcy.

Blog