Papiery wartościowe podlegają różnym podziałom, typologiom i przekrojom. Papiery wartościowe należy podzielić na klasyczne (materialne) tzn. mające postać dokumentu materialnego (np. papier, plastik, stop metali) i zdematerializowane (elektroniczne). Kodeks cywilny zajmuje się wyłącznie problematyką klasycznych (tradycyjnych) papierów wartościowych. Z uwagi na treść papieru wartościowego można wyróżnić (a) papiery wartościowe opiewające na wierzytelności, (b) opiewające na prawa udziałowe (członkowskie, korporacyjne), (c) opiewające na ograniczone prawa rzeczowe. W oparciu o treść art. 921¹⁶ k.c. papiery wartościowe można podzielić na papiery inkorporujące wierzytelności i inkorporujące inne prawa (do których przepisy o papierach wartościowych opiewających na wierzytelności – art. 921⁶ k.c. i n. – stosuje się odpowiednio. Z punktu widzenia ogólnego podziału czynności prawnych na kauzalne jak i abstrakcyjne można wyróżnić papiery wartościowe abstrakcyjne, które odrywają się od swojej causa (np. weksle) jak i papiery wartościowe kauzalne (np. akcje).

Można wyróżnić a) publiczne i b) niepubliczne papiery wartościowe. Kryteria wyróżnienia są różne: a) po pierwsze, status prawny emitenta jako podmiotu sektora finansów publicznych, b) po drugie, standardy bezpieczeństwa emisji (np. publiczne listy zastawne, emitowane przez banki, zabezpieczone przez NBP, EBC, banki centralne państw UE). W literaturze przedmiotu do publicznych papierów wartościowych wyróżnionych z uwagi na status prawny emitenta zalicza się a) skarbowe papiery wartościowe, b) papiery wartościowe emitowane przez NBP, c) komunalne papiery wartościowe. Podział papierów wartościowych według pierwszego z wymienionych kryteriów jest o tyle istotny, że skarbowe papiery wartościowe (i papiery wartościowe emitowane przez NBP) nie są przedmiotem regulacji Kodeksu cywilnego. Możliwe jest wyróżnienie papierów wartościowych rynku kapitałowego : akcje, prawa poboru, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne.

Z uwagi na źródło regulacji można wyróżnić (a) nazwane papiery wartościowe, których typ został ukształtowany w przepisach normatywnych i (b) nienazwane papiery wartościowe, których źródłem kreacji jest czynność prawna emitenta dokonana w granicach zasady swobody umów (art. 353¹ k.c.).

Z uwagi na sposób określenia osoby uprawnionej można wyróżnić papiery wartościowe (a) imienne, które jako uprawnionego wskazują imiennie oznaczoną osobę, (b) na zlecenie, które jako uprawnionego wskazują imienne oznaczoną osobę bądź tego kto jest legitymowany nieprzerwanym ciągiem indosów, (c) na okaziciela (papiery wartościowe „publicznej wiary”), które jako uprawnionego wskazują osobę władającą dokumentem.

Tego samego typu papiery wartościowe mogą w różny sposób określać osobę uprawnioną. Np. akcje (art. 334 § 1 k.s.h.), warranty subskrypcyjne (art. 453 § 2 k.s.h.), świadectwa użytkowe (art. 361 k.s.h.), obligacje (art. 17 ust. 1 u. o oblig.) mogą być imienne albo na okaziciela. Z kolei czeki (art. 5 pr. czek.) konosamenty (art. 134 § 1 k.m.), polisy ubezpieczenia morskiego (art. 295 § 2 k.m.) mogą być imienne, na zlecenie albo na okaziciela. Niekiedy ustawodawca dozwala aby w obrębie tego samego papieru wartościowego zmienić sposób wskazania uprawnionego. Zgodnie z art. 334 § 2 k.s.h. zamiana akcji imiennych na akcje na okaziciela albo odwrotnie może być dokonana na żądanie akcjonariusza, jeżeli ustawa lub statut spółki akcyjnej nie stanowi inaczej.

Podobnie z uwagi na sposób przenoszenia praw inkorporowanych w dokumencie wyróżnić należy: (a) papiery wartościowe zbywane przez (a) przelew i wydanie dokumentu, (b) indos i wydanie dokumentu, (c) przez samo wydanie dokumentu.

Z uwagi na związek pomiędzy powstaniem prawa a wystawieniem dokumentu wyróżnia się (a) papiery wartościowe konstytutywne, tzn. takie z których wystawieniem związane jest powstanie prawa (np. weksle, czeki) i (b) deklaratywne, w przypadku których prawo istnieje niezależnie od wystawienia dokumentu (np. akcja). Zgodnie z art. 328 § 5 k.s.h. akcjonariusz nabywa roszczenie o wydanie dokumentu akcji w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki. Zarząd zobowiązany jest wydać dokumenty akcji w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia roszczenia przez akcjonariusza. Niemniej akcje wydawane w ramach trybu tzw. warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego mają charakter papierów wartościowych konstytutywnych (art. 452 § 1 k.s.h.).

Z uwagi na ilość jednorazowo wystawianych (emitowanych) papierów wartościowych można wyróżnić (a) papiery wartościowe indywidualne (weksle, czeki) i (b) masowe (emitowane w serii akcje czy obligacje). Emisja tych ostatnich może wiązać się ze szczególnymi rygorami prawnymi. Z uwagi na swoje funkcje w obrocie prawnym można wyróżnić papiery wartościowe (a) kapitałowe, (b) obrotu płatniczego i kredytowego, (c) obrotu towarowego, (d) udziałowe, (e) rzeczowe. Z uwagi na termin spełnienia świadczenia papiery wartościowe mogą być (a) krótkoterminowe, (b) długoterminowe. Z uwagi na to czy emisja jest zabezpieczona czy nie papiery mogą być (a) zabezpieczone bądź (b) niezabezpieczone. Ma to istotne znaczenie w przypadku niewypłacalności wystawcy, wszczęcia w stosunku do wystawcy postępowania egzekucyjnego, restrukturyzacyjnego czy upadłościowego. Można wyróżnić papiery wartościowe, w ramach których głównym dłużnikiem jest wystawca papieru wartościowego albo inna osoba (np. akceptant weksla). Papiery wartościowe mogą być (a) uprzywilejowane bądź (b) nieuprzywilejowane. Np. zgodnie z art. 351 § 1 k.s.h. spółka może wydawać akcje o szczególnych uprawnieniach, które powinny być określone w statucie (akcje uprzywilejowane). Akcje uprzywilejowane, z wyjątkiem akcji niemych, powinny być imienne. Szczególny charakter mają papiery wartościowe losowe, które polegają na tym, że wynikające z nich prawa są uzależnione od zajścia ściśle określonego zdarzenia (np. los loteryjny).

Blog