Zgodnie z art. 532 k.c., który reguluje skutki bezskuteczności czynności zdziałanych przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli, wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Innymi słowy, z mocy przywołanego przepisu prawa, wierzyciel uzyskuje tytuł do dochodzenia zaspokojenia z tzw. przedmiotu ubytku „z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej.” Przedmiotem niniejszego wpisu na blogu będzie analiza zagadnienia wspomnianego prawa pierwszeństwa wierzyciela (zasada priorytetu, zasada preferencji).[1] Przepis art. 532 k.c. należy do szerszej grupy przepisów regulujących zagadnienie tzw. ustawowego prawa pierwszeństwa.[2] Z kolei pojęcie „ustawowego pierwszeństwa” znajduje odzwierciedlenie w przepisach egzekucyjnych o zasadach podziału[3] sum uzyskanych w drodze egzekucji.

W ramach regulacji art. 532 k.c. występuje trzech pierwszoplanowych aktorów: „wierzyciel”, „dłużnik” i „osoba trzecia”. W roli drugoplanowej występują „wierzyciele osoby trzeciej” ale także „wierzyciele dłużnika” i „osoba na rzecz której osoba trzecia dokonała rozporządzenia”. Podstawowym rekwizytem jest natomiast tzw. „przedmiot ubytku” rozumiany jako to, co wskutek bezskutecznej czynności wyszło z majątku dłużnika albo do niego nie weszło. Zasada pierwszeństwa odnosi się do przedmiotu ubytku.

Przepis art. 532 k.c. określa konsekwencje bezskuteczności czynności dłużnika zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzyciela. Można w nim upatrywać gwarancji ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością (w rozumieniu tego pojęcia na gruncie Kodeksu cywilnego) dłużnika. Przepis art. 532 k.c. nawiązuje swoim brzmieniem do poprzednio obowiązującej regulacji art. 292 Kodeksu zobowiązań, zgodnie z którą „w razie uznania czynności dłużnika za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, korzystającego z prawa zaskarżenia, wierzyciel ten z wyłączeniem innych wierzycieli może poszukiwać zaspokojenia na tem, co skutkiem zaskarżonej czynności wyszło z majątku dłużnika lub do niego nie weszło.”

Można postawić tezę, że komentowany art. 532 k.c. wprowadza tzw. szczególny przywilej egzekucyjny, wyrażający się w tym, że należność mająca ów szczególny przywilej na rzeczy może być zaspokojona z pierwszeństwem przed innymi należnościami tylko z tej rzeczy.[4]

Jeżeli chodzi o teorie odpowiedzialności osoby trzeciej, to w literaturze przedmiotu, na gruncie prawa polskiego, w zasadzie odrzucono uzasadnienie odpowiedzialności teorią egzekucyjną[5] i teorią prawa quasi - zastawowego[6]. Jak podnosi M. Pyziak – Szafnicka „większość teorii wyjaśniających istotę akcji paulińskiej zakłada, że w rezultacie zaskarżenia powstaje zobowiązanie osoby trzeciej. Teorie te skupiają się na wskazaniu jego źródła.”[7] Wśród teorii uznających istnienie zobowiązania osoby trzeciej wymienia się teorię deliktu, teorię nadużycia prawa podmiotowego, teorię bezpodstawnego wzbogacenia, wreszcie zdaje się, że najpopularniejszą, teorię zobowiązania wynikającego z ustawy.[8] Dla potrzeb niniejszego wywodu wystarczające będzie postawienie tezy, o powstaniu zobowiązania osoby trzeciej. Wyrok sądu w sprawie skargi paulińskiej, uwzględniający powództwo, ma charakter konstytutywny.[9]

Odpowiedzialność osoby trzeciej, o której mowa w art. 532 k.c., ma – co do zasady – charakter ograniczonej odpowiedzialności osobistej cum viribus patrimoni, albowiem osoba trzecia odpowiada określoną częścią swojego majątku (będzie nim tzw. „przedmiot ubytku” z majątku dłużnika), wyodrębnioną według kryteriów wskazanych w art. 532 k.c. Jeżeli jednak przedmiotem ubytku są pieniądze albo rzeczy zamienne, których nie da się zidentyfikować z uwagi na ich przemieszanie z takimi samymi składnikami majątkowymi osoby trzeciej, to wierzyciel uprawniony jest do prowadzenia egzekucji z całego majątku osoby trzeciej, z którym przedmiot ubytku uległ zespoleniu, jednakże do wartości przedmiotu ubytku.[10]

Blog