W przypadku, o którym mowa w art. 709⁵ § 1 k.c. (utrata rzeczy z powodu okoliczności, za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności), stosownie do treści art. 709⁵ § 3 k.c. od sumy wszystkich przewidzianych w umowie rat finansujący powinien odliczyć korzyści jakie odniósł z tytułu ubezpieczenia, a także z tytułu naprawienia szkody. Kolejnym przykładem korzyści jest zatem spełnienie świadczenia o charakterze rekompensacyjnym na rzecz właściciela rzeczy (czyli finansującego) przez osobę trzecią. Szkoda związana z utratą rzeczy jest uszczerbkiem majątkowym w majątku jej właściciela.

Korzyścią dla finansującego może być suma uzyskana z tytułu ubezpieczenia. Zgodnie z art. 709⁶ k.c., jeżeli w umowie leasingu zastrzeżono, że korzystający obowiązany jest ponosić koszty ubezpieczenia rzeczy od jej utraty w czasie trwania leasingu, w braku odmiennego postanowienia umownego, koszty te obejmują składkę z tytułu ubezpieczenia na ogólnie przyjętych warunkach. Ubezpieczenie przedmiotu leasingu należy zwykle do obowiązków korzystającego.[1] Jeżeli korzystający zaniecha dokonania tego obowiązku, wówczas w przypadku braku ubezpieczenia rzeczy, finansujący nie będzie mógł wartości świadczenia zakładu ubezpieczeń odliczyć od sumy rat przypadających do zapłaty. W takim zakresie w jakim wypłata świadczenia ubezpieczeniowego przez zakład ubezpieczeń nie pokryje równowartości pozostałych do zapłaty rat (np. z uwagi na tzw. udział własny ubezpieczonego w szkodzie, franszyzy redukcyjne, integralne, itp.), wówczas ciężar pokrycia niedoboru przypadnie korzystającemu.

Odpowiedzialność za szkodę może ponosić także osoba trzecia (art. 415 k.c.). Wartość odszkodowania uzyskana przez finansującego od osoby trzeciej niewątpliwie stanowi korzyść w rozumieniu komentowanego przepisu.

Na uwagę zasługuje okoliczność, że finansującemu przysługuje roszczenie o „n a t y c h m i a s t o w e zapłacenie wszystkich przewidzianych w umowie a niezapłaconych rat”. Tymczasem wypłata odszkodowania przez zakład ubezpieczeń albo przez osobę trzecią może nastąpić po dłuższym okresie czasu (np. związanego z możliwością przeprowadzenia długotrwałego procesu sądowego). Powstaje w związku z tym pytanie, czy finansujący może dochodzić od korzystającego także tych kwot, które są objęte roszczeniem finansującego do zakładu ubezpieczeń albo do sprawcy szkody, czy też może roszczenie finansującego względem korzystającego powinno być pomniejszone o wartość roszczeń dochodzonych od osób trzecich? Należy przy tym pamiętać, że utrata rzeczy może wiązać się z okolicznościami, za które nie ponosi odpowiedzialności korzystający. Niemniej wykładnia językowa przepisu art. 709⁵ § 3 przemawia za pierwszym ze wskazanych rozwiązań. Dlaczego? W treści komentowanej normy jest mowa o prawie żądania „natychmiastowego” zapłacenia wszystkich rat. Ponadto przy opisywaniu zaliczalnych korzyści finansującego ustawodawca użył czasownika w formie dokonanej posługując się słowem „uzyskał”. Ponadto należy odwołać się do wspomnianej równowagi interesów stron umowy leasingu: osobą czyniącą użytek z rzeczy jest korzystający, natomiast finansujący angażuje się wyłącznie finansowo. Jeżeli finansujący otrzymał od korzystającego zapłatę wszystkich rat leasingowych, a następnie uzyskał świadczenie od zakładu ubezpieczeń albo od osoby trzeciej, wówczas świadczenie spełnione przez korzystającego stanie się w odpowiedniej części świadczeniem nienależnym (art. 410 § 2 k.c.). Jak widać z przeprowadzonego wywodu konstrukcja ustawowa zakłada, że ryzyko związane z utratą przedmiotu leasingu obarcza przede wszystkim korzystającego (ponosi on np. ryzyko niewypłacalności sprawcy szkody).

Jeżeli umowa leasingu wygasła wskutek tego, że finansujący odstąpił od umowy zawartej ze zbywcą (będącą umową sprzedaży) wówczas pojawia się korzyść z tytułu wygaśnięcia umowy ze zbywcą (art. 709⁸ § 5 k.c.). Wyjaśnić należy, że zgodnie z art. 560 § § 2 k.c., jeżeli kupujący (w omawianym przypadku finansujący) odstępuje od umowy z powodu wady rzeczy sprzedanej, strony powinny sobie nawzajem zwrócić otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej. Ponadto w myśl uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2003 r. „odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej na podstawie art. 491 § 1 oraz art. 560 § 2 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na zbywcę.”[2] W konsekwencji zbywca dokonuje na rzecz finansującego zwrotu ceny sprzedaży. Przy czym jak wskazywano na to już wcześniej, wartość świadczenia korzystającego to wysokość ceny sprzedaży, jak również marża (zysk, zarobek) finansującego. Marża finansującego, według regulacji ustawy, stanowi zatem wyłączne ryzyko korzystającego.

W jednym z orzeczeń Sądu Najwyższego[3] wskazano, że „wygaśnięcie umowy sprzedaży i leasingu powoduje powstanie wierzytelności, którą finansujący może rozporządzać. Praktyka obrotu takimi prawami dopuszcza również możliwość uzyskania części lub całkowitej ceny (np. faktoring). Nie ma przeszkód do uznania, że jest to korzyść uzyskana wskutek wygaśnięcia umowy ze zbywcą (art. 709⁸ § 5 k.c.).” Judykat ten należy uzupełnić stwierdzeniem, że jeżeli wierzytelność została zbyta przez finansującego, to wartość dyskonta w zasadzie nie powinna obciążać interesów korzystającego.

W literaturze przedmiotu postawione zostało pytanie, czy w treści art. 709⁸ § 5 k.c. chodzi o korzyści „faktycznie osiągnięte, czy też wystarczające jest, iż będą one jemu należne.” Przyjęto pogląd, że „za uzyskaną korzyść uznać należy samo roszczenie przysługujące finansującemu.”[4] Przyjęcie takiej wykładni podyktowane jest potrzebą „przynajmniej częściowego przywrócenia równowagi stron” wobec wyraźnego uprzywilejowania finansującego w sytuacji, o której mowa w art. 709⁸ § 5 k.c.[5] Pogląd ten jest jednak dyskusyjny przy użyciu metod wykładni językowej komentowanego przepisu prawa.

Blog