Uwagi ogólne o prawie żywnościowym

W Polsce, w ujęciu doktrynalnym, przez prawo żywnościowe rozumie się ogół przepisów, które regulują stosunki społeczne związane ze wszystkimi etapami produkcji, przetwarzania, dystrybucji żywności oraz pasz produkowanych dla zwierząt przeznaczonych na żywność – ze względu na ochronę życia i zdrowia człowieka, ochronę interesów konsumenta, zasady uczciwego obrotu, przy uwzględnieniu ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt. Czynnikiem wyróżniającym prawo żywnościowe jako osobną dziedzinę prawa jest jego szczególny przedmiot regulacji, jakim jest żywność. M. Korzycka – Iwanow, Prawo żywnościowe, Zarys prawa polskiego i wspólnotowego, Warszawa 2007, s. 81. R. Adamus, B. Kus, Lebensmittelrecht, w: Leitfaden fur den sicheren Im- Und Export, Hamburg 2009.

Prawo żywnościowe w sposób szczególny chronić interes konsumenta, nawet kosztem ekonomicznym przedsiębiorcy zajmującego się obrotem żywnością.

Pojęcie „prawo żywnościowe” ma również swój wymiar legislacyjny. Zgodnie przepisami ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia „prawo żywnościowe” to „prawo żywnościowe w rozumieniu art. 3 pkt 1 rozporządzenia nr 178/2002” .

Zasadniczy rozwój prawa żywnościowego w Polsce nastąpił w związku z akcesją do Polski do Unii Europejskie, co miało miejsce w dniu 1 maja 2004r.

Na prawo żywnościowe składają się normy prawne różnego szczebla prawnego. Wiodący wpływ na kształt i rozwój prawa żywnościowego w Polsce mają przepisy prawa europejskiego. Przepisy prawa polskiego wykonują przepisy prawa europejskiego (w zakresie rozporządzeń) ale także dokonują jego implementacji (w zakresie dyrektyw).

Obowiązek prawny zachowania tzw. łańcucha chłodniczego wynikający z przepisów prawa europejskiego i polskiego

Jednym z ważniejszych aktów prawnych w dziedzinie tzw. prawa żywnościowego jest rozporządzenie WE nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (L 139/1, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 30.4.2004r.).

Wspomniane rozporządzenie (cyt. dalej jako „rozp. 852/2004) ma moc bezpośredniego obowiązywania w stosunku do podmiotów prawa prywatnego państw UE, w tym Polski.

Rozporządzenie to ustanawia ogólne zasady dla przedsiębiorstw sektora spożywczego w zakresie higieny środków spożywczych, uwzględniając w szczególności taką zasadę jak ta, według której w odniesieniu do żywności, która nie może być bezpiecznie przechowywana w temperaturze otoczenia, w szczególności żywności zamrożonej, niezbędne jest utrzymanie tzw. łańcucha chłodniczego (art. 1 rozp. 852/2004). Jest to innymi słowy zasada utrzymania tzw. łańcucha chłodniczego.

Obowiązek przestrzegania tej zasady, w szczególności w kontekście także innych przepisów funkcjonujących w systemie prawa, obwarowany jest różnego rodzaju sankcjami, wśród których wskazać należy na:

1. sankcje o charakterze administracyjnoprawnym
2. sankcje o charakterze prawno karnym
3. sankcje o charakterze cywilnoprawnym

Sankcje te mogą być w praktyce łączone w odniesieniu do danego zdarzenia faktycznego.

Samo tzw. prawo żywnościowe jest bowiem konglomeratem norm prawnych, o bardzo różnym charakterze jurydycznym.

Zgodnie z art. 4 ust. 3 lit. „c” i „d” rozp. 852/2004 Artykuł 4 tzw. przedsiębiorstwo sektora spożywczego, są obowiązane do przyjęcia następujących szczególnych środków higieny:

Po pierwsze, w zakresie zgodności z wymogami kontroli temperatury dla środków spożywczych.

Po drugie, w zakresie utrzymywania tzw. łańcucha chłodniczego.

W nawiązaniu do postanowień rozporządzenia 852/2004 przepis art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (t.j. Dz.U.2010, nr 136, poz. 914 ze zm.) stanowi, iż podmioty działające na rynku spożywczym są obowiązane przestrzegać w zakładach wymagań higienicznych określonych w rozporządzeniu nr 852/2004.

Naruszenie wymagań higienicznych, w tym w zakresie utrzymywania tzw. łańcucha chłodniczego rodzi surową odpowiedzialność cywilną. Zgodnie z art. 95 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia w przypadku szkody wyrządzonej przez środki spożywcze odpowiedzialność za tę szkodę ponosi podmiot działający na rynku spożywczym na zasadach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego dotyczących odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Odpowiedzialność według reżimu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny jest bardziej surowa niż w przypadku ogólnych zasad odpowiedzialności cywilnej.

W zakresie sankcji o charakterze karnym należy zwrócić uwagę w szczególności na art. 97 ust. 1 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, w myśl którego, kto produkuje lub wprowadza do obrotu środek spożywczy zepsuty lub zafałszowany, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Wreszcie w zakresie sankcji o charakterze administracyjnoprawnym, przepis art. 103 ust. 1 pkt 3 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia stanowi, że kto nie wycofuje z obrotu środka spożywczego szkodliwego dla zdrowia lub życia człowieka, środka spożywczego zepsutego podlega karze pieniężnej w wysokości do trzydziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Karę pieniężną wymierza, w drodze decyzji administracyjnej, właściwy państwowy wojewódzki inspektor sanitarny.

Niewątpliwie naruszenie zasad dotyczących łańcucha chłodniczego może wywoływać skutek w postaci zepsucia żywności.

Dalej, w kontekście problemu rozważanego w niniejszej opinii, należy wskazać na przepisy ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. 2005, nr 187, poz. 1577 ze zm.).

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wprowadzane do obrotu artykuły rolno-spożywcze powinny spełniać wymagania w zakresie jakości handlowej, jeżeli w przepisach o jakości handlowej zostały określone takie wymagania, oraz dodatkowe wymagania dotyczące tych artykułów, jeżeli ich spełnienie zostało zadeklarowane przez producenta.

Jakość handlowa produktów (która winna być spełniona przy wprowadzaniu produktów do obrotu) może mieć podstawę:

1. normatywną
2. woluntatywną, jeżeli została zadeklarowana przez producenta.

W kontekście obowiązku utrzymywania łańcucha chłodniczego wypada wspomnieć, że art. 9 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych wskazuje, iż artykuły rolno-spożywcze należy składować i transportować w sposób zapewniający utrzymanie ich właściwej jakości handlowej.

Szczególne obowiązki w tym zakresie dotyczą tzw. produktów głęboko mrożonych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 września 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie składowania i transportu głęboko mrożonych artykułów rolno-spożywczych (Dz.U.2003, nr 177, poz. 1733 ze zm.) na podstawie art. 15 pkt 3 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych podczas transportu i składowania mrożonki przechowuje się w stałej temperaturze nie wyższej niż -18 °C (§ 3 ust. 1 rozporządzenia). Przy czym dopuszcza się podwyższenie temperatury mrożonek, nie więcej niż o 3 °C:

1) podczas wykonywania czynności załadunku i wyładunku w transporcie;

2) znajdujących się w urządzeniach chłodniczych w sprzedaży detalicznej (§ 3 ust. 2 rozporządzenia).

Jakość handlowa artykułów rolno-spożywczych oraz warunki składowania i transportu tych artykułów podlegają kontroli, która ma na celu sprawdzenie, czy artykuły rolno-spożywcze są składowane lub transportowane w sposób zapewniający zachowanie ich właściwej jakości handlowej (art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych) a także czy jakość składowanego artykułu rolno-spożywczego są zgodne z ustalonymi warunkami składowania (art. 23 ust. 2 pkt 3 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych).

Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 1 i 5 właściwy organ administracyjny może zakazać wprowadzania do obrotu artykułu rolno-spożywczego niespełniającego wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania albo nawet nakazać zniszczenie artykułu rolno-spożywczego na koszt jego posiadacza.

Nie oznacza to oczywiście, że podmiot odpowiedzialny nie może sam, z własnej inicjatywy dokonać zniszczenia (utylizacji) przegrzanej żywności bez oczekiwania na podjęcie kontroli przez właściwe organy admninistracyjne i związane z tym sankcje.

Ponadto z mocy art. 40 ust. 1 pkt 4 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych kto składuje lub transportuje artykuły rolno-spożywcze w sposób niezapewniający utrzymania ich właściwej jakości handlowej podlega karze grzywny.

Wnioski końcowe

Obowiązek utrzymywania odpowiedniego do rodzaju żywności łańcucha chłodniczego ma wymiar obowiązku prawnego. Obrót żywnością co do której nastąpiło naruszenie zasad utrzymywania właściwego łańcucha chłodniczego wiąże się z surowymi sankcjami prawnymi w wymiarze cywilnym, karnym jak i administracyjnym.

Blog