Przepis art. 127 ust. 3 p.u. przewiduje bezskuteczność czynności z mocy samego prawa jako skutek ogłoszenia upadłości. Postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości dłużnika ma charakter konstytutywny. Orzeczenie o ogłoszeniu upadłości może zostać wydane tylko przez sąd pierwszej instancji (art. 54 ust. 2 p.u.).
Na podstawie art. 127 ust. 3 p.u. bezskuteczne względem masy jest, z mocy samego prawa, zabezpieczenie długu niewymagalnego, o ile zostało dokonane przez upadłego w terminie – obecnie - sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 127 ust. 3 zd. 1). Bezskuteczność dotyczy zabezpieczenia własnego długu upadłego.
Bezskuteczny jest, w zasadzie, każdy rodzaj zabezpieczenia długu niewymagalnego dokonany przez upadłego. Na przykład: hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy, hipoteka morska, przewłaszczenie/przelew na zabezpieczenie, indos zastawniczy, indos powierniczy, przekazanie środków pieniężnych tytułem kaucji, przekazanie w depozyt rzeczy, klauzula del credere w umowie komisu. W piśmiennictwie zwraca się jednak uwagę na okoliczność, iż niektóre rodzaje zabezpieczeń np. własny weksel in blanco nie mają znaczenia z punktu widzenia procedury upadłościowej. Należy zwrócić uwagę na problematykę zabezpieczeń dla powstania których, oprócz czynności upadłego potrzeba dodatkowego aktu (np. wpisu do rejestru), w sytuacji gdy czynność upadłego miała miejsce przed okresem ochronnym, natomiast ów dodatkowy akt już w czasie jego biegu. W piśmiennictwie wyrażono słuszną opinię, iż w świetle regulacji art. 127 ust. 3 skuteczne w stosunku do masy upadłości jest zabezpieczenie długu niepłatnego jeżeli sama czynność została dokonana przed rozpoczęciem okresu ochronnego (np. umowa zastawu rejestrowego) natomiast samo prawo wierzyciela powstało później. Podstawą takiego rozumowania jest powiązanie określonych skutków bezskuteczności względnej z czynnością upadłego, a nie z innymi zaszłościami prawnymi.
Wykładnia art. 127 ust. 3 p.u. jest jednak liberalna z punktu widzenia kontrahenta upadłego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jeszcze na tle art. 54 § 2 pr. upadł. z 1934r. wyrażono pogląd, iż nie jest bezskuteczna ex lege umowa przewłaszczenia ruchomości zawarta przez przyszłego upadłego w tzw. okresie ochronnym, jeżeli jej celem było zabezpieczenie wierzytelności powstającej jednocześnie z udzielonym zabezpieczenie. Uzasadniając to stanowisko Sąd Najwyższy trafnie stwierdził, iż zwrot „zabezpieczenie długu niepłatnego” dotyczy takiej sytuacji, w której doszło do ustanowienia późniejszego zabezpieczenia dla umocnienia uprzednio powstałego i niewymagalnego zadłużenia przyszłego upadłego. Pogląd ten zaakceptowali w piśmiennictwie liczni autorzy. W konsekwencji w piśmiennictwie przyjęto, iż zabezpieczenie udzielone wraz z powstaniem zobowiązania, nawet jeżeli powstało w okresie krótszym, niż wskazany w komentowanym przepisie jest skuteczne.
Warto zwrócić uwagę, że nie wszystkie zabezpieczenia uzyskane w tzw. okresie krytycznym będą podlegały ubezskutecznieniu. Skuteczne w stosunku do masy będą zabezpieczenia długu niepłatnego powstające z mocy ustawy (np. ustawowe prawo zastawu przewoźnika na przesyłce, z mocy art. 790 k.c.), gdyż sankcja bezskuteczności dotyka tylko c z y n n o ś c i upadłego. Skuteczne względem masy będą natomiast zabezpieczenia niepłatnego długu upadłego dokonane przez osoby trzeciej. Za skuteczne względem masy upadłości uznać należy zatem czynności upadłego dotyczące zabezpieczenia długu płatnego. Ograniczenia co do regulowania przeterminowanych zobowiązań powstają bowiem dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości. Skuteczne względem masy będzie także udzielenia zabezpieczenia w sytuacji, w której dług stał się płatny na skutek czynności wierzyciela dokonanej w bezpośrednim związku ze złą sytuacją finansową przyszłego upadłego (np. wypowiedzenie umowy kredytu bankowego na zasadzie art. 75 pr. bank.). Zabezpieczenie rzeczowe przez upadłego cudzego długu podlega regulacji art. 130 p.u.
Blog