Sytuacja dłużnika rzeczowego, który spłacił dług za upadłego
W praktyce gospodarczej niekiedy powstaje pytanie, co w sytuacji, gdy zastawnika bądź hipotekariusza, będącego zarazem wierzycielem upadłego, spłaci osoba trzecia ponosząca odpowiedzialność cywilną wyłącznie z rzeczy, której jest właścicielem? Dzieje się tak np. dlatego, że na należących do osoby trzeciej składnikach majątku może zostać ustanowiony zastaw bądź hipoteka na zabezpieczenie cudzej wierzytelności.
Jeżeli w takiej sytuacji osoba trzecia spłaci dług upadłego, to znajdzie wówczas zastosowanie regulacja ogólna z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. (tzw. subrogacja, podstawienie, cesja ustawowa, cessio legis). Zgodnie z tym przepisem osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi. Podstawową przesłanką subrogacji jest spłata przez osobę trzecią cudzego dług, a nie długu własnego. Podstawienie opisane w art. 518 § 1 pkt 1 k.c., a innymi słowy „zamiana” osoby wierzyciela, następuje z mocy samego prawa. Działa na zasadzie automatyzmu prawnego.
Prawo upadłościowe ani nie zakazuje podstawienia po ogłoszeniu upadłości ani nie reguluje jego mechanizmu w sposób odmienny od regulacji przyjętej w Kodeksie cywilnym. Szczególny przypadek podstawienia ustawowego w postępowaniu upadłościowym określa art. 342 ust. 3 p.u. zgodnie z którym, przepisy dotyczące zaspokojenia należności ze stosunku pracy stosuje się odpowiednio do roszczeń Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych o zwrot z masy upadłości świadczeń wypłaconych przez Fundusz pracownikom upadłego.
Dzięki instytucji podstawienia, osoba trzecia, która spłaca wierzyciela upadłego, równolegle nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty. Wobec upadłości dłużnika podstawienie ma dwa wymiary: a) materialnoprawny i b) proceduralny.
Co ważne, podstawienie nie skutkuje wygaśnięciem stosunku zobowiązaniowego. Dochodzi natomiast do zmiany podmiotu będącego w tym stosunku wierzycielem. Stosunek zobowiązaniowy jest kontynuowany, oczywiście z uwzględnieniem zmiany podmiotowej po stronie wierzycielskiej. Zatem okoliczność, że spłata długu upadłego ma miejsce po ogłoszeniu upadłości nie czyni roszczenia osoby trzeciej uprzywilejowanym roszczeniem w stosunku do masy upadłości, podlegającym zaspokojeniu z bieżących wpływów do masy upadłości. Osoba trzecia, z mocy ustawy, jedynie „zamienia” się pozycją prawną z wierzycielem upadłego.
Zwrot stanowiący, że osoba trzecia „spłaca wierzyciela” obejmuje sytuację, w której płatność ma miejsce (argument lege non distingente): w drodze dokonania przez osobę trzecią zapłaty w pieniądzu; w drodze potrącenia, przy zastosowaniu instytucji przekazu, przy wykorzystaniu akredytywy, itp. Spłata wierzyciela upadłego może nastąpić w sposób przymusowy: w sądowym postępowaniu egzekucyjnym, w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, w postępowaniu upadłościowym, w postępowaniu sanacyjnym. „Dobrowolność” czy „przymusowość” spłaty nie ma takiej doniosłości aby wpływać na stosowanie bądź niestosowanie art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518 § 1 pkt 1 k.c.), następuje tylko w takim zakresie, w jakim osoba trzecia spłaciła dług (za który ponosi odpowiedzialność rzeczową), który w stosunku podstawowym był wymagalny. W przypadku odpowiedzialności rzeczowej, w związku z ustanowioną hipoteką czy zastawem, o „wartości” podstawienia decyduje wysokość efektywnie dokonanej spłaty wierzyciela. O wartości podstawienia nie decyduje wartość rynkowa rzeczy na której ustanowiono zastaw bądź hipotekę. Tymczasem w praktyce wartość rynkowa może w znaczny sposób odbiegać od wartości likwidacyjnej danej rzeczy. Nie ma znaczenia okoliczność, że w toku postępowania egzekucyjnego doszło do ustawowej przeceny licytowanej nieruchomości, wysokość kosztów egzekucyjnych, a w tym kosztów zastępstwa egzekucyjnego wierzycieli prowadzących egzekucję czy administratora hipoteki czy wartość ewentualnie zaspakajanych w danym przypadku „przywilejów egzekucyjnych”.
Zgodnie z art. 254 ust. 2 p.u. nieuwzględnienie zmian po stronie wierzyciela w treści listy wierzytelności, jakie zaszły po jej zatwierdzeniu, n i e p o z b a w i a nabywcy wierzytelności możliwości realizacji jego uprawnień na podstawie ustawy w toku dalszego postępowania. Innymi słowy to osoba trzecia powinna zostać uwzględniona w treści planu podziału (art. 347 ust. 1 pkt 2 p.u.), pomimo, że w treści listy wierzytelności uwidoczniony jest pierwotny wierzyciel.
Blog