Udziały w spółce z o.o. są zbywalne i nie można wyłączyć dopuszczalności ich zbycia.^[1] Niemniej przepis art. 182 § 1 k.s.h. stanowi, iż zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć (por. art. 57 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.). Co ważne ograniczenie w obrocie udziałami stanowi wyjątek od zasady zbywalności tego prawa i jako taki nie podlega wykładni rozszerzającej.^[2] Problematyce związanej ograniczeniami w obrocie udziałami poświęcone są także inne przepisy - art. 183, 183¹, 184, 185 k.s.h.

Czynność prawna zbycia udziałów dokonana wbrew ograniczeniom umownym, bez względu na konkretny rodzaj ich źródła (umowa spółki z o.o., umowa winkulacyjna) czy rodzaj tych ograniczeń, z zasady nie nosi cech czynności bezwzględnie nieważnej. Nie jest to bowiem czynność prawna sprzeczna z ustawą czy mająca na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.).^[3] Niemniej Sąd Najwyższy uznał, iż "sprzeciwianie się ustawie" (art. 58 § 1 k.c.) należy odnosić nie tylko do literalnie odczytywanych przepisów Kodeksu cywilnego, lecz także do zasad ogólnych, które leżą u podstaw systemu prawnego oraz norm prawnych, które można wywieść z ustawy (wyrok z 29 marca 2006r., IV CK 411/05).

Nieważna będzie czynność prawna zbycia udziałów w spółce z o.o. naruszająca przepisy ustawy, np. dotyczące zakazu koncentracji udziałów albo zakazujące, w pewnych sytuacjach, obrotu udziałami przez określone kategorie osób. Z drugiej jednak strony nie można wykluczyć możliwości potraktowania czynności zmierzającej do obejścia umowy spółki jako umowy sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, a tym samym bezwzględnie nieważnej (art. 58 § 2 k.c.). Oceny tej nie zmienia okoliczność, iż w praktyce skuteczne zaskarżenie takiej czynności z powołaniem się na podstawę z art. 58 § 2 k.c. może być bardzo trudne.^[4]

W piśmiennictwie wyrażono jednak opinię, że w przypadku gdy umowa spółki z o.o. przewiduje ograniczenia w zbywaniu udziałów o charakterze obiektywnym zbycie udziału wbrew takiemu zastrzeżeniu będzie nieważne. Takie zastrzeżenie umowy stanowi ograniczenie zbywalności prawa, w konsekwencji w przypadku sprzecznego z umową spółki zbycia udziału będzie to równoznaczne z próbą zbycia prawa niezbywalnego.^[5] Z kolei w przypadku ograniczeń o charakterze subiektywnym, np. w przypadku zgody spółki czynność prawna dokonana bez takiej zgody będzie dotknięta wadliwością bezskuteczności zawieszonej.^[6] Na wadliwość czynności w postaci bezskuteczności zawieszonej wskazują także inni autorzy.^[7]

Zdaniem S. Sołtysińskiego przeniesienie praw w spółce kapitałowej wbrew umownemu zobowiązaniu powoduje tylko skutki pomiędzy stronami umowy, a jest skuteczne wobec spółki i osób trzecich. Natomiast w przypadku wprowadzenia ograniczeń w rozporządzeniu takimi prawami „także w interesie spółki” spółce służyłyby roszczenia odszkodowawcze i skarga z art. 59 k.c.^[8]

Z kolei w opinii J. Góreckiego, w odniesieniu do jednego z możliwych rodzajów ograniczeń w obrocie udziałami, umowy zastrzegające prawo pierwokupu są wiążące jedynie między jej stronami i nie wywołują skutków prawnych względem spółki. Dokonanie sprzedaży udziałów wbrew zastrzeżonemu prawu pierwokupu nie powoduje ani nieważności umowy, ani jej bezskuteczności względem spółki.^[9]

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 9 listopada 2006r., I ACa 392/06, bazując na wcześniejszym dorobku judykatury^[10], uznał, że jeżeli umowa sprzedaży udziałów ma charakter umowy bezwarunkowej i zdziałana została pomiędzy osobami, którym znane było roszczenie powodów wynikające z prawa pierwokupu, to umowa taka winna być uznana za bezskuteczną wobec powodów z mocy art. 59 k.c., w celu zadośćuczynienia ich prawu pierwokupu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przepis art. 59 k.c. dotyczy wszelkich roszczeń, tak obligacyjnych, jak i rzeczowych dlatego nie ma podstaw do wyłączenia odpowiedniego stosowania go także do swoistego "roszczenia", jakie wypływa dla uprawnionego z prawa pierwokupu w wypadku zawarcia przez zobowiązanego bezwarunkowej umowy sprzedaży, tym bardziej, że przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu, w tym art. 599 i 600 k.c., nie regulują w sposób wyczerpujący wszystkich sytuacji sprzedaży bezwarunkowej, w tym sytuacji, gdy obie strony umowy sprzedaży wiedziały o prawie pierwokupu uprawnionego. Sąd Apelacyjny uznał zatem za uzasadnione odpowiednie stosowanie art. 59 k.c. do umowy zbycia udziałów w spółce z o.o. zawartej bezwarunkowo, mimo zastrzeżonego dla wspólników prawa pierwszeństwa nabycia udziałów. W literaturze głosy w tej mierze nie są spójne. Za dopuszczalnością skargi z art. 59 k.c. dla uprawnionego z tytułu prawa pierwokupu (innego prawa pierwszeństwa) opowiedział się S. Sołtysiński.^[11] Przeciwko stosowaniu do prawa pierwokupu (innego prawa pierwszeństwa) art. 59 k.c. opowiedzieli się R. Kwaśnicki i K. Oplustil obszernie i bardzo starannie uzasadniając swoje stanowisko.^[12] Jak się jednak wyłączenie odpowiedniego stosowania art. 59 k.c. do omawianego przypadku nie jest jednak zabiegiem właściwym.

Blog