Zgodnie z art. 647¹ § 5 k.c. zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Z istoty solidarności biernej wynika, że kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Z kolei aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (art. 366 k.c.). Inwestor jest gwarantem za cudzy dług wynikający z umowy o roboty budowlane zawartej pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą.

Ogłoszenie upadłości układowej wykonawcy powoduje stan, w którym upadły współdłużnik solidarny nie może realizować swoich zobowiązań, o ile podlegają one układowi. Zgodnie z art. 272 ust. 1 p.u.n. układ obejmuje wierzytelności powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości dłużnika. Przy czym przepis art. 87 p.u.n. wprowadza zasadę, że od dnia ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu do dnia uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o umorzeniu postępowania, upadły albo zarządca nie mogą spełniać świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem. W płaszczyźnie egzekucyjnej, przepis art. 140 ust. 1 p.u.n. stanowi, że postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa układem, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Innymi słowy wierzyciel (podwykonawca) winien dokonać zgłoszenia wierzytelności do masy upadłości wykonawcy.

Upadłość układowa wykonawcy nie ogranicza podwykonawcy (występującego w roli wierzyciela) w dochodzeniu roszczeń od inwestora. Co więcej, inwestor może zostać skutecznie pozwany przez podwykonawcę. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 291 ust. 1 p.u.n. układ nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego i hipoteki morskiej, jeżeli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. Innymi słowy, jeżeli upadły wykonawca na mocy układu zrestrukturyzuje swoje zobowiązania względem wierzyciela – podwykonawcy, to inwestor (jako współdłużnik solidarny) odpowiada nadal w granicach pierwotnej wysokości zobowiązania. W przypadku układu może zatem dojść do realnej zmiany wysokości zobowiązania współdłużników solidarnych.

Należy pamiętać, ze ogóle zasady dotyczące potrącenia uregulowane w treści art. 498 i n. k.c. ulegają istotnej modyfikacji w płaszczyźnie przepisów prawa upadłościowego. Zgodnie z art. 89 ust. 1 p.u.n. w czasie trwania postępowania aż do jego umorzenia lub zakończenia albo zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, potrącenie wzajemnych wierzytelności między upadłym i wierzycielem nie jest dopuszczalne, jeżeli wierzyciel:

1. stał się dłużnikiem upadłego po ogłoszeniu upadłości;
2. będąc dłużnikiem upadłego, stał się po ogłoszeniu upadłości jego wierzycielem przez nabycie wierzytelności w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości.

Co istotne z punktu widzenia przedmiotu niniejszej opinii, zgodnie z treścią art. 89 ust. 2 p.u.n. potrącenie wzajemnych wierzytelności jest jednak dopuszczalne, jeżeli nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W konsekwencji jeżeli inwestor odpowiada za zobowiązania upadłego wykonawcy na mocy art. 647¹ § 5 k.c. i jeżeli umowa o roboty budowlane, a w tym nominowanie tzw. podwykonawcy kwalifikowanego miało miejsce w sytuacji gdy nie ogłoszono upadłości układowej to potrącenie jest możliwe.

Należy jeszcze pamiętać o ryzyku jakie wiąże się z przekształceniem upadłości układowej w upadłość likwidacyjną przed rozpoznaniem listy wierzytelności (art. 17 p.u.n.). Wówczas zgodnie z art. 94 ust. 2 p.u.n. potrącenie jest dopuszczalne, jeżeli nabywca stał się wierzycielem upadłego wskutek spłacenia jego długu, za który odpowiadał osobiście albo określonymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli nabywca w czasie, gdy przyjął odpowiedzialność za dług upadłego, nie wiedział o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. Potrącenie jest zawsze dopuszczalne, jeżeli przyjęcie odpowiedzialności nastąpiło na rok przed dniem ogłoszenia upadłości. W przypadku upadłości likwidacyjnej ustawodawca wprowadza surowsze wymagania jeżeli chodzi o dopuszczalność potrącenia.

W płaszczyźnie upadłości istotna jest analiza treści art. 248 p.u.n. wierzytelność, której upadły jest współdłużnikiem, oraz wierzytelność poręczyciela upadłego z tytułu zwrotnego roszczenia umieszcza się na liście w takiej wysokości, w jakiej współdłużnik lub poręczyciel zaspokoił wierzyciela. Podstawą cywilnoprawną nabycia regresu przez inwestora będzie przepis art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Przepis ów ma zastosowanie do obu trybów postępowań upadłościowych. Według treści przedmiotowego przepisu po pierwsze roszczenie regresowe współdłużnika podlega układowi nawet jeżeli współdłużnik zaspokoił wierzyciela po dacie ogłoszenia upadłości. Po drugie, warunkiem umieszczenia wierzytelności na liście jest wykazanie faktu zaspokojenia wierzyciela.

Jeżeli inwestor zaspokoił wierzyciela – podwykonawcę, wówczas może dokonać zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Jeżeli inwestor chce dokonać potrącenia wierzytelności regresowej z wierzytelnością jaką ma upadły względem inwestora (w omawianym przypadku zapewne będzie chodziło o wynagrodzenie z tytułu wykonania umowy o roboty budowlane) wówczas inwestor winien o potrąceniu – stosownie do art. 89 ust. 3 p.u.n. (którego odpowiednikiem jest przepis art. 96 p.u.n. w przypadku upadłości likwidacyjnej) – złożyć oświadczenie przy zgłoszeniu wierzytelności.

Należy przyjąć, że przepis art. 89 ust. 3 p.u.n. znajduje zastosowanie lege non distinguente także do wierzyciela zgłaszającego swą wierzytelność na zasadzie art. 248 p.u.n. – w związku z zapłatą długu za który wierzyciel był solidarnie odpowiedzialny z upadłym. Pogląd ten znajduje wsparcie w regulacji art. 89 ust. 2 p.u.n. zarówno w aspekcie wykładni gramatycznej art. 89 ust. 3 p.u.n. jak i wykładni celowościowej jak i wykładni funkcjonalnej.

Dalej podnieść należy, że nie ma znaczenia z punktu dopuszczalności oświadczenia o potrąceniu ewentualna okoliczność, że wierzytelność względem upadłego z danej umowy o roboty budowlane była już wcześniej przedmiotem zgłoszenia wierzytelności ze strony podwykonawcy. Dlaczego?

Po pierwsze, podwykonawca dokonujący „pierwotnego” zgłoszenia wierzytelności nie dysponował taką należnością mogącą zostać przedstawioną do potrącenia upadłemu, jaką dysponuje inwestor. W przypadku owego „pierwotnego” zgłoszenia wierzytelności dokonanego przez podwykonawcę brak było podstaw do potrącenia, a zatem zagadnienie potrącenia było wówczas bezprzedmiotowe. Inwestor zyskuje możliwość ewentualnego potrącenia dopiero wówczas gdy sam dokona płatności na rzecz wierzyciela. Niekiedy może to stać się dopiero po „pierwotnym” zgłoszeniu wierzytelności. Żaden przepis prawa upadłościowego nie pozbawia się jednak wierzyciela z tytułu regresu – w sferze regulacji materialnoprawnej – prawa do potrącenia.

Po drugie, inna jest natura wierzytelności współdłużnika z tytułu zaspokojenia wierzyciela, a inna jest natura wierzytelności podwykonawcy względem upadłego wykonawcy. Pomimo, iż wierzytelność podwykonawcy z umowy i wierzytelność regresowa inwestora dotyczą tego samego zjawiska ekonomicznego i tego samego stosunku gospodarczego, to w pierwszym przypadku podstawą roszczenia jest umowa (lex contractus), a w drugim przypadku podstawą roszczenia jest ustawa (art. 647¹ § 5 k.c.) i fakt zaspokojenia wierzyciela przez współdłużnika.

Po trzecie, ratio legis uregulowania art. 89 ust. 3 p.u.n. leży w pewnym przyspieszeniu obrotu prawnego w związku z upadłością. Adresatem tej normy prawnej jest także wierzyciel posiadający należność regresową. Przy czym sankcje z normy wyrażonej w art. 89 ust. 3 p.u.n. dotyczą zaniechania w związku z daną wierzytelnością nadającą się do potrącenia, a ów stan potrącalności otworzył się dopiero z chwilą powstania regresu.

Wreszcie nie stoi na przeszkodzie dla skutecznego potrącenia okoliczność, że upłynęły terminy dla zgłaszania wierzytelności w rozumieniu art. 51 ust. 1 pkt 4 p.u.n. Zarówno w orzecznictwie jak i w piśmiennictwie przyjmuje się pogląd o dopuszczalności złożenia oświadczenia o potrąceniu w spóźnionym zgłoszeniu wierzytelności. Zob. np. R. Adamus, Upadłość a potrącenie. Komentarz, Warszawa 2010, s. 45.

Blog