Spółka partnerska jest spółką osobową utworzoną przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą (art. 86 § 1 k.s.h.). Partnerami w spółce partnerskiej mogą być zatem jedynie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów wymienionych w art. 88 k.s.h. lub określonych w innej ustawie. (art. 89 § 1 k.s.h.). Wśród wolnych zawodów wymienić należy zawód adwokata, aptekarza, architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarza, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Spółka partnerska jest ułomną osobą prawną posiadającą takie atrybuty podmiotowości prawnej jak zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych w zakresie prawa materialnego, zdolność procesowa, własny majątek odrębny od majątku wspólników (art. 8 k.s.h.). [1]

Za zobowiązania spółki partnerskiej odpowiada nie tylko sama spółka, ale i partnerzy. Odpowiedzialność partnerów za zobowiązania spółki, ukształtowana w Kodeksie spółek handlowych, stanowi jedną z najbardziej charakterystycznych cech wyróżniających spółkę partnerską spośród innych osobowych spółek handlowych.[2] W nawiązaniu do modelowych rozwiązań amerykańskich, konstrukcji tzw. „ograniczonej ograniczonej odpowiedzialności” (limited limited liability), ustawodawca wprowadził instytucję ograniczonej odpowiedzialności partnerów za błąd w sztuce popełniony przez innego partnera lub osobę podlegającą jego kierownictwu (art. 95 § 1 k.s.h.). [3] S. Sołtysiński uznał, iż taka konstrukcja odpowiedzialności partnerów zbliża spółkę partnerską do spółki z o.o. i stanowi istotny wyjątek od zasady nieograniczonej i solidarnej odpowiedzialności wspólników w spółkach osobowych.[4] Jednocześnie, z zastrzeżeniem treści art. 95 § 1 k.s.h., do spółki partnerskiej znajduje zastosowanie, z mocy art. 89 k.s.h., ogólna zasada solidarnej i, zarazem, subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika (art. 22 i art. 31 k.s.h.).

Ponieważ spółka partnerska może zostać wyposażona w zarząd (art. 97 k.s.h.), [5] niekiedy za zobowiązania spółki mogą odpowiadać również członkowie zarządu.

Struktura zewnętrznej odpowiedzialności za zobowiązania spółki partnerskiej ma zatem złożony charakter. Będzie ona przedmiotem poniższego omówienia.

Odpowiedzialność partnerów za zobowiązania spółki nie związane z wykonywaniem wolnego zawodu (odpowiedzialność na zasadach ogólnych).

Pomimo iż spółka partnerska utworzona jest przez partnerów w celu wykonywania w spółce wolnego zawodu, spółka niejednokrotnie zaciąga szereg zobowiązań nie związanych z wykonywaniem wolnego zawodu, bądź staje się podmiotem takich zobowiązań z uwagi na określone zdarzenia prawne.

Do zobowiązań nie związanych z wykonywaniem wolnego zawodu należą zobowiązania inwestycyjne (np. zaciągnięcie kredytu przez spółkę); czynsz najmu lokalu w którym jest prowadzona działalność spółki; czynsz płacony z tytułu dzierżawy urządzeń; opłaty leasingowe; poręczenie cywilne udzielone przez spółkę za inny podmiot; zobowiązania z umowy o pracę lub świadczenia usług z osobami zatrudnionymi w spółce; zobowiązania będące następstwem działań i zaniechań osób, które są zatrudnione przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego jeżeli owe działania i zaniechania nie odnoszą się do świadczenia usług związanych z przedmiotem działalności spółki; zobowiązania spółki powstałe w wyniku działań lub zaniechań pracowników i innych osób zatrudnionych w spółce, które podlegają kierownictwu innych osób niż partnerzy, np. kierownictwu członków zarządu, którzy nie są partnerami, itp. [6] Przykłady takie można by mnożyć. W piśmiennictwie słusznie przyjęto, iż dla wyłączenia odpowiedzialności partnera w oparciu o art. 95 § 1 k.s.h. nie wystarcza jakiekolwiek powiązanie zobowiązania z wykonywaniem wolnego zawodu.[7] A. Witosz podkreślił, iż zakresem przepisu art. 95 § 1 k.s.h. objęte są zobowiązania spółki powstałe „w związku z wykonywaniem”, nie zaś „przy okazji wykonywania” wolnego zawodu.[8]

Co do zasady zobowiązaniami spółki nie związanymi z wykonywaniem przez wspólnika wolnego zawodu będą zobowiązania publicznoprawne (np. podatki, cła).

Można bronić poglądu, że do tej grupy zobowiązań należy zaliczyć zobowiązania spółki za czynności partnera, który utracił kompetencje do wykonywania wolnego zawodu, podejmowane w zakresie przedmiotu działalności spółki.

Za zobowiązania spółki nie związane z wykonywaniem wolnego zawodu partnerzy odpowiadają podobnie jak wspólnicy spółki jawnej : całym swoim majątkiem, solidarnie między sobą i spółką, a zarazem subsydiarnie (art. 22 § 1 k.s.h. i art. 31 § 1 k.s.h. w zw. z art. 89 k.s.h.).

Pewne wątpliwości budzi zagadnienie, czy partner jest zobowiązany do spełnienia świadczenia o tej samej treści co spółka partnerska, czy też ponosi jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą za dług. W piśmiennictwie wyrażono zapatrywanie, że wspólnik spółki osobowej odpowiada wobec wierzyciela za zobowiązanie o tej samej treści co spółka, jednak gdy nie posiada on stosownych umiejętności, kompetencji, wykonanie zobowiązania o takiej treści do której była zobowiązana spółka pociągałoby za sobą nadmierne trudności lub koszty wspólnik będzie zobowiązany do świadczenia odszkodowania pieniężnego. [9] Stanowisku takiemu nie stoi na przeszkodzie ani zasada solidarności partnerów, gdyż każdy z dłużników solidarnych może być zobowiązany w sposób odmienny (art. 368 k.c.), ani zasada subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika. W piśmiennictwie niemieckim problematyka ta zrodziła dwie grupy poglądów. Według jednej z nich, tzw. Haftungstheorie, odpowiedzialność wspólnika polega na spełnieniu świadczenia pieniężnego, a według dominującego stanowiska, tzw. Erfűllungstheorie, wspólnik odpowiada w zasadzie za zobowiązanie o tej samej treści jak spółka.[10]

Solidarna odpowiedzialność partnerów jako odpowiedzialność za cudzy dług (dług spółki partnerskiej) jest typem tzw. solidarności gwarancyjnej stwarzającej dla wierzyciela dodatkową gwarancję spełnienia świadczenia.[11] Dłużnicy solidarni pozostają odpowiedzialni aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela, a spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (art. 366 § 1 i 2 k.c.). Partner, który opowiada solidarnie za dług spółki może podnieść wobec wierzyciela zarzuty, które przysługują mu osobiście względem wierzyciela, jak również zarzuty, które ze względu na stosunek spółki służą spółce i wszystkim partnerom łącznie (art. 375 § 1 k.c.). [12]

Odpowiedzialność partnera za zobowiązania spółki jest zarazem subsydiarna (wtórna), co oznacza, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 1 k.s.h.).[13] Aby egzekucja mogła być uznana za bezskuteczną musi być skierowana do całego majątku spółki. Nieskuteczność egzekucji w oparciu o niektóre ze sposobów egzekucji, a w szczególności bezskuteczność egzekucji z ruchomości (por. art. 62 § 2 k.s.h., art. 870 k.c., które wyrażone w nich skutki uzależniają od wyników egzekucji z ruchomości) nie przesądza jeszcze zatem o ziszczeniu się przesłanki z art. 31 § 1 k.s.h. Wskazać wreszcie należy, iż przez bezskuteczną egzekucję należy rozumieć sytuację zupełnej i trwałej, a nie tylko czasowej niemożności wyegzekwowania wierzytelności, to jest stan w którym nie ma żadnej wątpliwości, iż należność nie może i nie będzie mogła być zaspokojona z jakiejkolwiek części majątku spółki.[14] Przepisy Kodeksu spółek handlowych o subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika zostały uzupełnione nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego, który w art. 778 ¹ k.p.c. stanowi, iż tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko handlowej spółce osobowej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność całym majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.

Konstrukcja subsydiarnej odpowiedzialności, wzorowana na rozwiązaniach państw romańskiej kultury prawnej i common law, ma na celu zwiększenie atrakcyjności osobowych spółek handlowych w stosunku do spółki cywilnej, a także stanowi konsekwencję umocnienia podmiotowości prawnej osobowej spółki handlowej. [15]

Zasada subsydiarnej odpowiedzialności nie rozstrzyga o powstaniu istnieniu czy ustaniu odpowiedzialności wspólnika. Rola tej zasady sprowadza się jedynie do wyznaczenia kolejności przymusowego zaspokojenia się wierzyciela, w drodze regulowanego ustawą postępowania egzekucyjnego, z dostępnych dla niego mas majątkowych (zgodnie z dyspozycją art. 22 w zw. z art. 89 k.s.h.). Wierzyciel może zatem wytoczyć powództwo nie tylko przeciwko spółce, ale także i przeciwko wspólnikom, nawet zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 2 k.s.h.). Równoczesne wytoczenie powództwa przeciwko spółce jak i przeciwko partnerom ma to znaczenie, że wierzyciel może uzyskać zabezpieczenie roszczenia na majątku partnera (art. 730 i n. k.p.c.).[16] Za pozwaniem obok spółki także odpowiedzialnego partnera przemawia ponadto argument, iż sąd nie powinien nadać klauzuli wykonalności wobec partnera, który nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki na zasadzie art. 95 § 1 k.s.h.[17] Nie bez znaczenia jest też z tego punktu widzenia fakt, iż nawet w sytuacji, gdy sąd nada tytuł egzekucyjny wobec partnera nie ponoszącego odpowiedzialności, to może on wystąpić skutecznie z powództwem przeciwegzekucyjnym przecząc zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności (art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.).[18] Wierzyciel może jednak pozwać tylko spółkę, gdyż w przypadku niezaspokojenia roszczenia z jej majątku może w postępowaniu klauzulowym uzyskać na tytuł egzekucyjny wystawiony przeciwko spółce partnerskiej klauzulę wykonalności przeciwko partnerom (art. 778 ¹ k.p.c.). W stosunku zewnętrznym zasada subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika nie stoi na przeszkodzie, aby partner dobrowolnie zaspokoił wierzyciela nawet, jeżeli wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie z majątku spółki. Zasada ta ogranicza bowiem nie dłużnika solidarnego (partnera), ale wierzyciela. Zasada subsydiarności ogranicza wierzyciela tylko w relacji spółka – partner. Zatem gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna wierzyciel może swobodnie decydować o tym, w stosunku do którego z partnerów, który ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki ma być prowadzona egzekucja. Z uwagi na fakt, iż jednym z elementów budujących konstrukcję prawną zasady subsydiarnej odpowiedzialności jest bezskuteczność egzekucji z m a j ą t k u spółki, subsydiarna odpowiedzialność partnera wiązać się będzie przede wszystkim z zobowiązaniami pieniężnymi.

Należy mieć też na uwadze, iż bezskuteczność egzekucji jako przesłanka przymusowego dochodzenia należności od partnera może być zarazem przesłanką do ogłoszenia upadłości spółki partnerskiej (art. 1 § 1 i § 2 prawa upadłościowego). Zatem jak długo partnerzy będą chcieli niedopuścić do upadłości spółki będą musieli zapewnić spółce taki majątek, aby ta mogła zaspokajać wierzytelności osób trzecich, lub też sami spłacać wierzycieli jako dłużnicy solidarni. Warto zastrzec w umowie spółki szczególne obowiązki dla partnerów w razie grożącej spółce niewypłacalności (np. obowiązek dopłat).

Zasada subsydiarnej odpowiedzialności partnera dotyczy nie tylko zobowiązań prywatnoprawnych, ale także zobowiązań publicznoprawnych, np. należności na rzecz ZUS, należności celnych, podatków. [19]

Ponieważ wpis spółki partnerskiej do rejestru ma charakter konstytutywny (art. 94 k.s.h.) nie będzie miało do niej zastosowania wyłączenie odpowiedzialności subsydiarnej wspólnika określone w art. 31 § 3 k.s.h.

Odpowiedzialność parterów za zobowiązania spółki związane z wykonywaniem wolnego zawodu.

Wykonywanie wolnego zawodu polega na świadczeniu profesjonalnych usług stanowiących przedmiot działalności spółki partnerskiej na rzecz jej klientów i stanowi zasadniczy cel funkcjonowania spółki partnerskiej. [20]

W myśl zasady ograniczonej odpowiedzialności partnera, wyrażonej w art. 95 § 1 k.s.h., partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych parterów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.

Zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem wolnego zawodu przez partnerów i zachowaniami osób wymienionych w art. 95 § 1 k.s.h. to zobowiązania zarówno ex contractu jak i ex delicto.[21]

Bardziej szczegółowe omówienie treści art. 95 § 1 k.s.h. powinno zostać poprzedzone dwoma ogólnymi uwagami sytuującymi zasadę ograniczonej odpowiedzialności partnera pośród innych zasad regulujących odpowiedzialność dłużników wobec wierzycieli spółki partnerskiej. Po pierwsze, za zobowiązania spółki partnerskiej związane z wykonywaniem wolnego zawodu odpowiadać będzie spółka solidarnie z parterami, którzy w myśl art. 95 § 1 k.s.h. ponoszą odpowiedzialność. Po drugie, odpowiedzialność partnera za błąd w sztuce jest subsydiarna (art. 31 w zw. z art. 89 k.s.h.), co oznacza, iż wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku wspólnika odpowiedzialnego za błąd w sztuce tylko w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. [22] Sąd może nadać klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu na spółkę partnerską tylko przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność zgodnie z treścią art. 95 § 1 k.s.h. Praktycznym wnioskiem z powyższych rozważań

jest konieczność stosownego uregulowania w umowie spółki zasad odpowiedzialności partnerów za błąd w sztuce w stosunku wewnętrznym spółki (pro foro interno).[23]

S. Sołtysiński trafnie zauważa, że przepis art. 95 § 1 k.s.h. stanowi wyjątek od zasady nieograniczonej i solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki osobowej za zobowiązania spółki. Ergo zasada nieodpowiadania partnera za błąd w sztuce innego partnera podlega ścisłej wykładni i nie można jej interpretować rozszerzająco. W razie wątpliwości co do zakresu odpowiedzialności partnera – jak dalej zauważa ten Autor – należy z reguły przyjąć, że partner odpowiada tak jak wspólnik jawny.[24]

Niekiedy wierzyciel może mieć trudności w ustaleniu osoby partnera czy partnerów odpowiedzialnych, wraz ze spółką, za zobowiązania spółki. W szczególności mogą być problemy z ustaleniem osoby odpowiedzialnej, jeżeli sprawę prowadziło kilku partnerów lub jeśli szkodę wyrządził personel pomocniczy. Zdaniem S. Sołtysińskiego sąd w takiej sytuacji może przyjąć domniemanie faktyczne, iż odpowiedzialność za szkodę ponosi kilku, a nawet wszyscy partnerzy. [25] Ustalenie osób odpowiedzialnych nastąpi przy użyciu dostępnych środków dowodowych.

Wewnętrzne ustalenia partnerów co do podziału obowiązków w spółce czy to w drodze umowy, czy to w drodze uchwały spółki nie mają skutku pro foro externo, mogą jednak służyć jako dowód w sprawie podlegający swobodnej ocenie sędziego.[26]

Za błąd w sztuce – zdaniem S. Sołtysińskiego – odpowiada nie tylko ten partner, który podpisał umowę o sprawowaniu nadzoru nad wykonywaniem profesjonalnych usług wchodzących w zakres przedmiotu działalności spółki, ale także – za własne lub cudze działania i zaniechania – i inni partnerzy. [27] Odpowiedzialność partnerów określona w art. 95 § 1 k.s.h. nie jest uzależniona – w stosunku zewnętrznym – od stopnia przyczynienia się partnera do powstania zobowiązania spółki. Dla powstania odpowiedzialności danego partnera wystarcza powiązanie powstania zobowiązania spółki z wykonywaniem przez niego wolnego zawodu. Wolny od odpowiedzialności za zobowiązania spółki będzie ten partner który nie prowadził danej sprawy, ale także i ten, który sprawę prowadził, ale jego zachowaniu nie można uczynić zarzutu uchybienia w sztuce, a tym samym ustalić powiązania pomiędzy wykonywaniem przez niego wolnego zawodu a powstaniem zobowiązania spółki.

Przepis art. 95 § 1 k.s.h. wskazuje na dwa rodzaje sytuacji, które powodują powstanie odpowiedzialności partnera. Po pierwsze partner ponosi odpowiedzialność za czyn własny. Po drugie, partner w oparciu o art. 95 § 1 k.s.h. ponosi na zasadzie ryzyka odpowiedzialność za czyn cudzy. Sytuacja ta konstrukcyjnie zbliżona jest do treści art. 474 k.c., który w ramach odpowiedzialności ex contractu przewiduje odpowiedzialność dłużnika za działanie i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonuje, jak za własne działania i zaniechania dłużnika i art. 430 k.c. (tzw. zasada ryzyka autorytetu), który przewiduje deliktową odpowiedzialność zwierzchnika za szkodę wyrządzoną z winy podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.[28] Termin „zatrudnienie” użyty w art. 95 § 1 k.s.h. należy rozumieć szeroko. Obejmuje on nie tylko umowę o pracę, lecz również umowę zlecenia i inne umowy o świadczenie usług, umowę o dzieło. [29] Przypomnieć należy, iż chodzi tu o osoby zatrudnione przez spółkę, a nie przez poszczególnego partnera. [30] W omawianym zakresie mieści się sytuacja, w której partner będący radcą prawnym lub adwokatem udziela substytucji innemu radcy lub adwokatowi nie będącemu partnerem w spółce. Na marginesie należy zaznaczyć, że umowa będąca podstawą substytucji (dalszego pełnomocnictwa) powinna być zawarta przez spółkę reprezentowaną przez uprawnionego wspólnika lub zarząd. Osoby podległe kierownictwu partnera to takie osoby, które z uwagi na stosunek wiążący je ze spółką partnerską mają obowiązek stosowania się o poleceń i wskazówek partnera. Należą do nich pracownicy, zleceniobiorcy, stażyści, aplikanci, praktykanci. [31] Działania i zaniechania personelu pomocniczego podlegającego kierownictwu partnera lub kilku partnerów muszą dotyczyć usług związanych z przedmiotem działalności spółki. w przypadku, gdy szkoda wyrządzona kontrahentowi spółki partnerskiej dotyczy czynności nie mieszczących się w zakresie statutowego przedmiotu działalności spółki spółka i partnerzy odpowiadają na zasadach ogólnych, z wyłączeniem art. 95 § 1 k.s.h.[32]

Przepis art. 95 § 1 k.s.h. nie znajduje natomiast zastosowania do sytuacji, w której spółka posługuje się niezależnym ekspertem który nie podlega kierownictwu partnera. Zatem za błąd w sztuce zewnętrznego eksperta, który np. przygotował opinię prawną, spółka i partnerzy będą odpowiadać na zasadach ogólnych bez przywileju ograniczonej odpowiedzialności partnera. [33]

Należy zaznaczyć iż umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że jeden lub większa liczba partnerów godzi się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej (art. 95 § 2 k.s.h.). Regulacja ta stanowi przejaw wolności umów na obszarze prawa spółek handlowych, a także podkreśla znacznie jakie może mieć osobista i pełna odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki na rynku, na którym działa spółka. [34] W niektórych systemach prawnych przyjęcie pełnej odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki – wniesienie do spółki własnej osoby (majątku) stanowi odpowiednik wkładu do spółki.[35] Dopuszczalność rozszerzenia odpowiedzialności niektórych partnerów wywołało w piśmiennictwie zastrzeżenia jako źródło potencjalnych nadużyć w stosunku do „młodszych” partnerów w spółce.[36]

Możliwa jest też taka sytuacja, w której wszyscy partnerzy spółki będą odpowiadać tak jak wspólnicy jawni. [37] Osoby fizyczne wykonując wolny zawód mimo przyjęcia na siebie odpowiedzialności takiej jak wspólnik jawny mogą wybrać dla prowadzonej przez siebie działalności formę spółki partnerskiej miast spółki jawnej, także z uwagi na inne atuty tej pierwszej, m.in. możliwość powierzenia prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji zarządowi.

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki partnerskiej nowego partnera przystępującego do spółki, nabywcy udziału w spółce i spadkobiercy partnera wstępującego do spółki w miejsce zmarłego partnera.

Zróżnicowanie odpowiedzialności partnerów za zobowiązania spółki z uwagi na kryterium przedmiotowe (art. 95 § 1 k.s.h.) wymaga kilku słów komentarza w odniesieniu do problematyki zmian podmiotowych w spółce. Wskazane w tytule podrozdziału trzy sytuacje, wbrew temu, co by się mogło prima facie wydawać w sposób znaczny różnią się od siebie.

Po pierwsze, do spółki może przystąpić nowy partner. Zgodnie z ogólną regułą z art. 32 k.s.h. w zw. z art. 89 k.s.h. osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia. Ta ogólna reguła doznaje jednak modyfikacji przez regułę z art. 95 § 1 k.s.h. Nowy partner nie będzie ponosił odpowiedzialności za zobowiązania spółki z tytułu błędu w sztuce innego partnera, jeżeli zobowiązanie takie powstało przed przystąpieniem nowego partnera do spółki.

Po drugie, jeżeli umowa spółki tak stanowi, w miejsce zmarłego partnera może wstąpić jego spadkobierca, jeżeli spełnia on warunki, o których mowa w art. 87 k.s.h. (art. 101 k.s.h.). J. Szwaja wskazał, że spadkobierca partnera, który przystąpił do spółki jako partner, odpowiada za zobowiązania określone w art. 95 § 1 k.s.h. na zasadach przewidzianych w tym przepisie i ewentualnie w art. 95 § 2 k.s.h. jeżeli zmarły partner zgodził się na ponoszenie rozszerzonej odpowiedzialności. Za pozostałe długi odpowiada on jak wspólnik jawny.[38]

Po trzecie, umowa spółki partnerskiej może stanowić, iż ogół praw i obowiązków partnera może zostać przeniesiony na osobę trzecią, która spełnia warunki określone w art. 87 k.s.h. (art. 10 § 1 k.s.h.). W takiej sytuacji, zgodnie z art. 10 § 3 k.s.h., za zobowiązania spółki odpowiadają solidarnie „występujący wspólnik” oraz „wspólnik przystępujący do spółki”. Ustawodawca posłużył się tutaj konstrukcją tzw. kumulatywnego przystąpienia do długu (por. art. 526 k.c.). Pojawia się w tym miejscu istotna wątpliwość, czy nowy partner, nabywca „udziału spółkowego”,[39] odpowiadać będzie tak jak zbywca „udziału spółkowego”, jeżeli zbywca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki związane z wykonywaniem wolnego zawodu. Jak się wydaje nabywca „udziału spółkowego” nie będzie mógł w takim przypadku powołać się na ograniczenie odpowiedzialności, o którym mowa w art. 95 § 1 k.s.h. Partner przystępujący odpowiada bowiem za zobowiązania spółki w takim samym zakresie jak partner występujący ze spółki.

Inna odpowiedzialność partnerów związana ze stosunkiem spółki.

Niekiedy partner może ponosić bezpośrednią, niesubsydiarną odpowiedzialność wobec wierzyciela spółki wynikającą z przepisów szczególnych.

Partner odpowiadać będzie w stosunku do wierzycieli jeżeli zaniecha złożenia, w przepisanym prawem terminie, wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (art. 21 Prawa upadłościowego). Jest to odpowiedzialność partnera za czyn własny o charakterze odszkodowawczym.[40] Odpowiedzialność ta, z istoty rzeczy, nie dotyczy partnera pozbawionego prawa reprezentacji zgodnie z art. 96 § 1 i 2 k.s.h.

Odpowiedzialność członków zarządu spółki partnerskiej za zobowiązania spółki.

Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się zarządowi. Z mocy art. 97 § 2 k.s.h. do zarządu spółki partnerskiej stosuje się, odpowiednio, niektóre przepisy o zarządzie w spółce z o.o. W skład zarządu w spółce partnerskiej mogą wchodzić wyłącznie partnerzy, partnerzy i jednocześnie osoby trzecie, bądź wyłącznie osoby trzecie. W tym ostatnim przypadku art. 201 § 3 k.s.h. w zw. z art. 97 § 2 k.s.h. wyłączy ewentualne zastosowanie art. 38 § 1 k.s.h. [41]

Członek zarządu spółki partnerskiej może ponosić odpowiedzialność za zobowiązania spółki z mocy art. 299 k.s.h. w zw. z art. 97 § 2 k.s.h. [42] Odpowiedzialność ta dotyczy lege non distinguente odpowiedzialności za zobowiązania związane z wykonywaniem przez partnerów wolnego zawodu, jak i za inne zobowiązania. Członek zarządu poniesie odpowiedzialność za zobowiązania spółki partnerskiej, jeżeli egzekucja z jej majątku okaże się bezskuteczna. W tym przypadku bezskuteczność egzekucji nie jest czynnikiem wpływającym na kolejność zaspokojenia wierzyciela spółki partnerskiej, ale przesłanką powstania odpowiedzialności członka zarządu. Bez znaczenia jest w tym przypadku to, czy wierzyciel będzie mógł uzyskać zaspokojenie z majątku partnerów (por. art. 6 prawa upadłościowego). Nie jest dopuszczalne nadanie tytułowi egzekucyjnemu przeciwko spółce partnerskiej klauzuli wykonalności przeciwko członkowi zarządu. [43] Członek zarządu będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże jedną z okoliczności wskazanych w art. 299 § 2 k.s.h. Jeżeli członek zarządu będzie zarazem partnerem wierzyciel spółki partnerskiej będzie miał do wyboru dwie, konkurencyjne podstawy prawne do dochodzenia wierzytelności w stosunku do tej samej osoby. Natomiast odpowiedzialność członków zarządu spółki partnerskiej nie będących partnerami i partnerów za zobowiązania nie posiadającej majątku spółki ma charakter odpowiedzialności in solidum (tzw. solidarność niewłaściwa). Brak jest bowiem w takiej sytuacji podstaw do solidarności (art. 369 k.c.), ale zaspokojenie wierzyciela przez jeden ze wskazanych podmiotów zaspokoi jego interes, a zarazem doprowadzi do wygaśnięcia wierzytelności. [44]

Odpowiedzialność członków zarządu określona w art. 299 § 1 i § 2 k.s.h. nie narusza przepisów ustanawiających dalej posuniętą odpowiedzialność członków zarządu (art. 299 § 3 k.s.h. w zw. z art. 97 § 2 k.s.h.).

Członek zarządu spółki partnerskiej może ponosić odpowiedzialność w stosunku do wierzycieli spółki z tytułu czynu niedozwolonego (art. 415 k.c.). W przypadku deliktu wyrządzonego przez członka zarządu spółki partnerskiej odpowiednie zastosowanie znajdzie art. 416 k.c., który stanowi, iż osoba prawna obowiązana jest do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.[45] Stanowisko takie zyskało aprobatę w piśmiennictwie. [46] Spółka partnerska będzie zatem ponosić solidarną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobom trzecim z winy jej organu (art. 441 k.c.). Przesłanki odpowiedzialności spółki partnerskiej na zasadzie art. 416 k.c. są następujące : szkoda musi być wyrządzona przez zarząd przewidziany w umowie spółki partnerskiej i prawidłowo powołany, wyrządzająca szkodę czynność organu musi mieścić się w granicach jego kompetencji, pomiędzy czynnością organu a szkodą musi – zgodnie z art. 361 k.c. – istnieć normalny związek przyczynowy, wreszcie wyrządzająca szkodę czynność organu musi nosić znamiona winy. [47] Niekiedy wina organu może zostać ustalona w oparciu o konstrukcję winy bezimiennej – wówczas, przy braku możliwości indywidualizacji winy określonego piastuna organu, wierzyciel może poprzestać na wykazaniu bezprawności czynu szkodzącego. [48] Ponieważ takie zobowiązanie jest zobowiązaniem spółki, odpowiedzialność za nie poniesie również partner na zasadach ogólnych.

Członek zarządu spółki partnerskiej może również ponieść odpowiedzialność za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, w oparciu o przepisy prawa upadłościowego (art. 17 ¹ prawa upadłościowego).

Odpowiedzialność innych osób za zobowiązania spółki partnerskiej.

Z wykonywaniem wolnych zawodów częstokroć wiąże się znaczne ryzyko. W dyskusji nad projektem regulacji spółki partnerskiej zaproponowano wprowadzenie, wzorowanej na prawie amerykańskim, instytucji ubezpieczenia osób prowadzących działalność w formie spółki partnerskiej. Zgodnie z tą koncepcją, zapis o przyjętej przez partnerów wysokości ubezpieczenia stanowiłby essentiale negoti umowy partnerskiej.[49] Kodeks spółek handlowych takiego rozwiązania nie przyjął. Obowiązkowe ubezpieczenie osób wykonujących niektóre wolne zawody wynika jednak z przepisów szczególnych. [50]

Przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający, albo osoba na rzecz której została zawarta umowa ubezpieczenia (art. 822 k.c.). Osoba uprawniona do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń.

Na zakład ubezpieczeń, w którym wspólnik ubezpieczył się od odpowiedzialności cywilnej, nie rozciąga się zasada subsydiarnej odpowiedzialności, gdyż ta pełni rolę ochronną jedynie w stosunku wspólników spółki.

Za zobowiązania spółki partnerskiej wobec wierzycieli spółki odpowiadać mogą również osoby zatrudnione w spółce na podstawie stosunku cywilnoprawnego. [51]Jeżeli osoba taka wyrządziła kontrahentowi spółki szkodę jej odpowiedzialność będzie miała, w zasadzie, charakter odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c.). Niezależnie od odpowiedzialności takiej osoby, za zobowiązanie takie odpowiadać będzie solidarnie spółka i partner nadzorujący (art. 95 § 1 k.s.h.). Odpowiedzialność pomiędzy osobą zatrudnioną a spółką i partnerem nadzorującym będzie miała charakter in solidum. Dla odpowiedzialności takich osób nie ma znaczenia fakt, iż mają one kwalifikacje do wykonywania wolnego zawodu – odpowiedzialność tych osób nie będzie taka jak odpowiedzialność partnera. [52]

Za szkodę wyrządzoną kontrahentowi spółki przez osobę zatrudnioną w oparciu o stosunek pracy – zgodnie z regulacją przepisu szczególnego art. 120 k.p. – w stosunku zewnętrznym odpowiadać będzie, w zasadzie, tylko spółka. Teza ta wymaga jednak wskazania na trzy sytuacje, które prowadzą lub mogą prowadzić do odmiennej oceny prawnej.

W przypadku wyrządzenia przez pracownika szkody z winy umyślnej przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych pracownik będzie odpowiadał wobec osób trzecich bezpośrednio na podstawie przepisów prawa cywilnego, tak jak każdy inny sprawca szkody nie będący pracownikiem.[53]

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 19.02.1976r., sygn. akt PR 21/76, publ. PiZS z 1977 r., Nr 10 pracownik wyrządza szkodę przy wykonywaniu swych obowiązków pracowniczych wówczas, gdy szkoda ta powstaje w normalnym, wewnątrzorganizacyjnym, funkcjonalnym związku przyczynowym z powierzonymi mu czynnościami, które podjął na podstawie stosunku pracy w ramach wykonywania zadań związanych z przedmiotem działalności tego zakładu. Zatem jeżeli wyrządzenie szkody osobie trzeciej, zarówno z winy umyślnej jak i nieumyślnej, nie ma związku przyczynowego z wykonywaniem obowiązków pracowniczych, wówczas pracownik odpowiada wobec osoby trzeciej na podstawie przepisów prawa cywilnego. [54]

Odnotować też należy, iż w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie wyklucza się możliwości dochodzenia odszkodowania przez poszkodowaną osobę trzecią bezpośrednio od pracownika w razie niewypłacalności pracodawcy. Pogląd taki zawarty został w uchwale z dnia 7.06.1975 r., sygn. akt III CZP 19/75, publ. OSNCP z 1976 r., nr 2, poz. 20. Zdaniem Sądu Najwyższego przepis art. 120 § 1 k.p. ma na względzie tylko sytuacje typowe, tj. wypadki, w których pracodawca nie tylko odpowiada majątkowo, ale ma także możliwość naprawienia szkody. Stanowisko takie nasuwa jednak zastrzeżenia w piśmiennictwie prawniczym, gdyż art. 120 k.p. nie ustanawia wyraźnie żadnych wyjątków od zasady, iż osobista odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną wobec poszkodowanej osoby trzeciej jest wyłączona. [55]

Blog