1. Roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej

Zgodnie z treścią art. 145 § 1 k.c. jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna). Przy czym przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej (art. 145 § 2 k.c.). Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy (art. 145 § 3 k.c.).

Pojęcie dostępu do drogi publicznej jest interpretowane bardzo szeroko. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1999 r. II CKN 786/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 34 przyjęto, że dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. także wtedy, gdy wyjazd z nieruchomości przylegającej do drogi publicznej stwarza niebezpieczeństwo w ruchu drogowym.

Innymi słowy właściciel nieruchomości nie mającej odpowiedniego dostępu do drogi publicznej może żądać ustanowienia służebności drogi koniecznej.

2. Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej

Służebność drogi koniecznej ustanawiana jest za wynagrodzeniem. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12 OSNC 2013, nr 5, poz. 68 w myśl którego „niedokonanie przez sąd pierwszej instancji w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej ustaleń dotyczących wysokości wynagrodzenia oznacza nierozpoznanie istoty sprawy uzasadniające uchylenie postanowienia przez sąd drugiej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.” Z kolei w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2000 r. V CKN 43/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 206 przyjęto, że właścicielowi nieruchomości obciążonej przysługuje wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej, chociażby nie poniósł z tego tytułu żadnej szkody. Jeżeli jednak szkodę taką poniósł, jest obowiązany wykazać jej wysokość (art. 6 k.c.).

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1988 r. III CZP 76/88 OSNC 1989, nr 11, poz. 182 wynagrodzenie ustalone w formie świadczeń okresowych za ustanowioną służebność drogi koniecznej (art. 145 § 1 k.c.) może być zmienione w razie zmiany stosunków (art. 907 § 2 k.c.).

Jak przyjmuje się w literaturze „wynagrodzenie jest ceną za prawo korzystania z drogi koniecznej, a nie odszkodowaniem” J. Nadler, w : Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2011, wyd. 4, s. 304.

3. Tryb ustanowienia drogi koniecznej

Droga konieczna może być ustanowiona m.in.:

1. W drodze umowy o ustanowieniu służebności drogi koniecznej – przy czym oświadczenie właściciela nieruchomości obciążonej wymaga aktu notarialnego
2. W drodze zasiedzenia, ale gdy droga polega na korzystaniu z widocznego i trwałego urządzenia (art. 292 k.c.)
3. W drodze postanowienia sądu o charakterze konstytutywnym działającym ex nunc

Zob. J. Nadler, w : Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2011, wyd. 4, s. 304.

Legitymację czynną do wystąpienia z wnioskiem posiadają m.in.:

1. właściciel nie posiadający dostępu do drogi koniecznej
2. prokurator (art. 55- 60 k.p.c.).

Blog