Nowe możliwości oddłużenia konsumentów

W Sejmie finalizowane są prace mające na celu poszerzenie możliwości oddłużania konsumentów, którzy stali się niewypłacalni. Niewypłacalność to, w języku prawniczym, utrata zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a w przypadku konsumentów nawet tylko jednego zobowiązania (np. kredytu bankowego). W następstwie niewypłacalności sąd ogłasza upadłość dłużnika. Zmiany w prawie będą istotne. Ustawodawca znacznie liberalizuje obowiązujące przepisy. To społecznie bardzo ważna regulacja dająca nowe szanse dla zadłużonych.

Niewypłacalność

Niewypłacalność jest typowym zjawiskiem społecznym, które ma bardzo różne podłoże. Jego przyczyną może być nagła zmiana sytuacji życiowej związana np. z pogorszeniem stanu zdrowia, utratą dobrze płatnej pracy, rozwodem, śmiercią współmałżonka. Wiele osób jest ofiarą kultury konsumpcji i życia ponad stan. Reklamy nieustannie zachęcają „kup więcej, kup więcej”. Powszechnie dostępne są ratalne systemy sprzedaży. Bardzo łatwe do pozyskania są pożyczki z parabanków. Koszt takich pożyczek jest ogromny ale ponieważ są one powszechnie dostępne dłużnicy zaciągają nowe długi na spłatę starych. Często występuje mieszanka zachłannego konsumpcjonizmu, braku edukacji ekonomicznej i zjawiska dziedziczenia biedy (pokoleniowej nieporadności). Niektórzy stali się niewypłacalni gdyż są ofiarą jakiejś pułapki życiowej, poręczenia cudzego długu, oszustwa, nietrafionej inwestycji, itp. Kołami napędowymi niewypłacalności jest również hazard, alkoholizm, narkomania. Są przypadki celowego zadłużania się z zamiarem niepłacenia. Ponieważ przyczyny niewypłacalności są różne, to systemy prawne ograniczają możliwość oddłużenia tylko dla dłużników, którzy spełniają określone kryteria moralności płatniczej.

Osoba niewypłacalna bardzo rzadko jest w stanie sama wydostać się z pętli zadłużenia. Odsetki przyrastają każdego dnia. Koszty procesu, egzekucji komorniczej znacznie powiększają zadłużenie, a są zaspakajane w pierwszej kolejności. Zajęcia egzekucyjne wynagrodzenia demotywują do aktywności zawodowej. Często są zaproszeniem do przejścia do szarej strefy. W efekcie dochodzi do tego, że wierzyciele nie są w stanie przymusowo odzyskać swoich należności a dłużnik, choćby bardzo tego chciał, nie może spłacić wierzycieli.

Oddłużenie w kulturze chrześcijańskiej europejskiej

Oddłużenie jest głęboko zakorzenione w kulturze europejskiej. Oddłużenie było obecne w tradycji judeochrześcijańskiej. W starotestamentowej księdze Powtórzonego Prawa (15, 2, BT) w związku z regulacją tzw. roku jubileuszowego napisano : „Na tym będzie polegało darowanie długów: każdy wierzyciel daruje pożyczkę udzieloną bliźniemu, nie będzie się domagał zwrotu od bliźniego lub swego brata, ponieważ ogłoszone jest darowanie ku czci Pana”. W tradycji chrześcijańskiej istotnymi wartościami są przebaczenie i miłosierdzie.

Oddłużenie znane było w cywilizacji antycznej. Sejsachteja czyli „strząśnięcie ciężarów” było zbiorową jednorazową likwidacją długów przeprowadzoną w 594 p.n.e. przez Solona w starożytnych Atenach. W starożytnym Rzymie prawo przeszło długą drogę od ustawy XII tablic, która dopuszczała podział ciała dłużnika między kilku wierzycieli (tertis nundinis partis secanto) po lex Pœtelia (326 p.n.e.). Lex Poetelia poprawiała status niewypłacalnego dłużnika wprowadzając zakaz niewoli za długi. Dłużnik pozostawał w stanie zależności wobec wierzyciela do czasu odpracowania lub darowania długu.

Współczesna kultura prawna ma na celu ochronę godności człowieka. Protokół nr 4 (który wszedł w życie 2 maja 1968 r.) do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r. ( weszła w życie 8 września 1953 r.) wprowadza zakaz więzienia za długi.

Współczesne ustawodawstwo pozwala na całkowite oddłużenie konsumenta przez sąd upadłościowy.

Dotychczasowa regulacja

Dotychczasowy schemat upadłości konsumenckiej wygląda następująco. W pierwszym kroku dłużnik składa na urzędowym formularzu wniosek o ogłoszenie upadłości. Opłata od wniosku wynosi 30 zł. Sąd bada tzw. moralność płatniczą dłużnika. Wykluczone jest ogłoszenie upadłości jeżeli konsument doprowadził do swojej niewypłacalności albo istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. W przypadku pozytywnej weryfikacji wniosku, najczęściej po przeprowadzeniu rozprawy z przesłuchaniem dłużnika sąd ogłasza upadłość. Z tą chwilą rozpoczyna się drugi etap procedowania. Dopiero wraz z ogłoszeniem upadłości dochodzi do wstrzymania egzekucji przeciwko dłużnikowi. Sąd ustanawia syndyka, który przejmuje od dłużnika cały jego majątek, łącznie z wynagrodzeniem za pracę – ponad kwotę wolną od zajęcia – otrzymywanym po ogłoszeniu upadłości. Syndyk spienięża cały majątek dłużnika i z otrzymanych funduszy opłaca koszty postępowania i zaspakaja wierzycieli. W trzecim etapie sąd ustala plan spłaty na okres do 3 lat w ramach którego dłużnik, w miarę swoich możliwości spłaca wierzycieli niezaspokojonych przez likwidację majątku. Dopiero po tym etapie sąd umarza wszystkie niepopłacone długi upadłego. Jeżeli dłużnik nie ma żadnego majątku i nie jest zdolny do wykonania planu spłaty oddłużenie może nastąpić wcześniej.

Zmiany

Nowelizacja nie narusza istniejącego porządku proceduralnego: wniosek upadłościowy, ogłoszenie upadłości, likwidacja majątku (o ile taki istnieje), plan spłaty (o ile upadły ma zdolność do jego wykonania), oddłużenie.

Pierwszą bardzo ważną zmianą jest rezygnacja z badania moralności płatniczej dłużnika już przy ogłoszeniu upadłości. Oznacza to, że w wyniku nowelizacji sąd może ogłosić upadłość każdego konsumenta bez względu na przyczynę niewypłacalności. W nowej regulacji ogłoszenie upadłości nieuczciwego dłużnikowi upadłości nie oznacza jednak, że zostanie on automatycznie oddłużony.

Badanie moralności płatniczej dłużnika zostanie przesunięte dopiero na etap oddłużenia. Nie będzie możliwe oddłużenie jeżeli upadły „doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań”. Przeszkoda ta jest jednak mniej rygorystyczna niż dotychczasowa blokada dla ogłoszenia upadłości konsumenta. Ponadto oddłużenie nie będzie możliwe gdy upadły już wcześniej z niego korzystał i nie upłynęło od tego czasu 10 lat. Wymienione tu przeszkody nie wyłączają jednak oddłużenia jeżeli jest ono uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi (np. nieuleczalna choroba, niepełnosprawność). Dalej w przypadku ustalenia, że upadły „doprowadził do swojej niewypłacalności albo istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa” plan spłaty wierzycieli dla takiej osoby nie może być ustalony na czas krótszy niż 36 miesięcy (co jest górną granicą spłat dla rzetelnych dłużników) i dłuższy niż 84 miesiące. Przyczyny niewypłacalności rozstrzygają zatem o dopuszczalności oddłużenia w ogóle jak i o długości czasu wykonywania planu spłaty.

Po drugie, wprowadzono nowy tryb prowadzący do oddłużenia konsumentów polegający na zawarciu układu dłużnika z jego wierzycieli. Atutem tej nowej procedury jest brak przymusowej likwidacji majątku dłużnika, co ma znaczenie dla konsumentów posiadających jakiś materialny dorobek. Sąd dopuszcza do takiej procedury jeżeli możliwości zarobkowe dłużnika oraz jego sytuacja zawodowa wskazują na zdolność do pokrycia kosztów postępowania oraz na możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami. Układ zawierany jest na okres nie dłuższy niż 5 lat. Może przewidywać płatność długów w ratach i ich częściowe umorzenie. Wymaga on przyjęcia przez większość wierzycieli.

Projektowane przepisy mają wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ich ogłoszenia.

Blog