Skutki naruszenia art. 77 p.u.
Zgodnie z art. 77 ust. 1 p.u. czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości są nieważne. Jest to nieważność bezwzględna. Na gruncie tej regulacji pojawiła się koncepcja, że z uwagi na zasadę autonomii woli nieważne są tylko czynności prawne upadłego o skutku rozporządzającym i zobowiązująco – rozporządzającym. Nie są natomiast nieważne czynności prawne o charakterze zobowiązującym. To niewątpliwie interesujący pogląd ale trudno się z nim zgodzić. Ustawodawca w hipotezie normy prawnej z art. 77 ust. 1 p.u. odnosi się do jakichkolwiek (argument lege non distinguente) czynności upadłego dotyczących masy upadłości. Jeżeli ustawodawca chce ograniczyć dyspozycję normy prawnej jedynie do czynności prawnych rozporządzających daje temu wyraz. Np. w art. 127 ust. 1 p.u. jest mowa o tym, że „bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem”.
Zatem w oparciu o art. 77 ust. 1 p.u. upadły nie może np. zawrzeć ważnej umowy co do sprzedaży, zamiany, dostawy składnika masy upadłości, ważnej umowy jego najmu, dzierżawy, leasingu, użyczenia. Nie może w sposób ważny na składniku masy upadłości ustanowić ograniczonego prawa rzeczowego. Nie może się ważnie zobowiązać do znoszenia uciążliwości z tytułu korzystania przez innego z nieruchomości sąsiedniej. Upadły nie może zawrzeć ważnej umowy co do ustalenia, zmiany, uchylenia zasad zarządzania nieruchomością wspólną jeżeli udział w jej współwłasności jest składnikiem masy upadłości. Upadły nie może zawrzeć czynności prawnej upoważniającej odnoszącej się do składników masy. Upadły nie może swojego dłużnika zwolnić z długu, rozłożyć jego zobowiązania na raty. Ponieważ świadczenie może być czynnością prawną upadły nie może spełnić świadczenia na rzecz swojego wierzyciela używając do tego aktywów masy upadłości. Przykłady można mnożyć.
Podstawowym obowiązkiem dłużnika jest wykonanie jego zobowiązań wobec wierzycieli (art. 353 k.c.). Jeżeli dłużnik ich nie wykonuje wówczas wierzyciel może, przy zastosowaniu odpowiednich procedur, skorzystać z przymusu państwowego takiego jakim jest postępowanie egzekucyjne albo postępowanie upadłościowe. Postępowania te wiążą się z niezbędnymi ograniczeniami autonomii woli dłużnika dla ochrony cenniejszej wartości jaką jest potrzeba zadośćuczynienia roszczeniom wierzycieli. Ale ograniczenia te są proporcjonalne. Upadły może swobodnie dokonywać czynności prawnych w sprawach niemajątkowych i w sprawach majątkowych ale odnoszących się do mienia nie wchodzącego w skład masy upadłości. Może dokonywać czynności warunkowych dotyczących składników mienia wchodzących w skład masy upadłości, np. pod warunkiem uchylenia albo umorzenia postępowania upadłościowego. Aksjologicznie nie widzę sensu utrzymywania ważności czynności prawnej zobowiązującej do rozporządzenia składnikiem masy przeznaczonym do likwidacji przez syndyka masy upadłości.
W prawie cywilnym nie uzależnia się skutków nieważności czynności prawnych ani od znajomości prawa przez strony ani od znajomości przez strony stosunków faktycznych. Nieważność bezwzględna jest najdalej idącą konsekwencją wadliwości czynności prawnych i odnosi się do stanów wyjątkowych i doniosłych z punktu widzenia ustawodawcy.
Co jeżeli chodzi o zbycie przez upadłego rzeczy ruchomej nabywcy w dobrej wierze, który obejmuje rzecz w posiadanie? Przepis art. 169 k.c. odnosi się wyłącznie do przypadków rozporządzenia rzeczą cudzą. Upadły jest osobą nieuprawnioną do rozporządzania rzeczą ruchomą, która należy do masy upadłości, a zatem jego własną rzeczą. Niemniej przesłanką ochrony nabywcy w dobrej wierze – na gruncie art. 169 k.c. - jest ważność umowy zbycia rzeczy (co jest logiczne patrząc na skutki bezwzględnej nieważności), a temu stoi na przeszkodzie art. 77 p.u. Ten ostatni przepis stanowi w ust. 1 o bezwzględnej nieważności umowy (w tym lege non distinguente umowy zbycia rzeczy ruchomej, którą nabywca objął w posiadanie) bez względu na dobrą czy złą wiarę nabywcy. Co więcej, pomimo nieważności czynności prawnej dobra wiara nabywcy jest chroniona gdy nabywca - osoba trzecia „przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o ogłoszeniu upadłości”. Regulacja prawa upadłościowego jest kompletna.
Blog