Zgodnie z art. 26 ust. 3 u. SKOK odpowiedzialność członków kas za straty powstałe w kasie, może zostać podwyższona w statucie kasy do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów. Powstaje w związku z tym pytanie czy w przypadku upadłości spółdzielczej kasy oszczędnościowo – kredytowej i istnienia odpowiedniego postanowienia w statucie kasy o podwyższonej odpowiedzialności członków za straty, syndyk masy upadłości kasy może dochodzić od członków kasy uzupełnienia straty?

Przepis art. 169 ust. 1 p.u. stanowi, że syndyk wykonuje obowiązki sprawozdawcze, jakie ciążyłyby na upadłym. Z treści tego przepisu wynika obowiązek sporządzania sprawozdania finansowego przez syndyka w rozumieniu przepisów o rachunkowości w trakcie trwania postępowania upadłościowego.[1] W literaturze przedmiotu H. Buk trafnie podnosi, że „ustawa o rachunkowości nie zwalnia jednostek będących w upadłości z obowiązku stosowania jej postanowień, w tym także z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzania jej sprawozdań finansowych.”[2]

Jeżeli za okres po ogłoszeniu upadłości kasy sporządzone przez syndyka sprawozdanie finansowe kasy wykazuje stratę, wówczas syndyk masy upadłości nie ma tytułu prawnego do takiego prowadzenia gospodarki finansowej kasy w upadłości, aby jej stratę bilansową pokrywać poprzez żądanie wpłaty do kasy sumy pieniężnej do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów.

Przepis art. 26 ust. 3 u. SKOK należy odczytywać w jego kontekście prawnym. Bilans kasy może wykazywać nadwyżkę bilansową albo stratę. Nadwyżka bilansowa zostaje przeznaczona na zwiększenie funduszu zasobowego lub uzupełnienie udziałów uprzednio przeznaczonych na pokrycie straty bilansowej (art. 26 ust. 1 u. SKOK). Natomiast straty bilansowe kas pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy – z funduszu udziałowego (art. 26 ust. 1 u. SKOK). Źródłem pokrycia straty bilansowej mogą być również wpłaty członków do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów .

Przepis art. 26 u. SKOK dotyczy jednak jedynie zwykłej, normalnej działalności kas i nie odnosi się do szczególnej sytuacji kasy w upadłości. Wniosek taki wynika z kilku argumentów. Po pierwsze, z chwilą ogłoszenia upadłości kasy odpada cel działania kasy jakim jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów. Przepisy o gospodarce finansowej (a w tym lege non distinguente art. 26 ust. 3 u. SKOK) odnoszą się tymczasem do zapewnienia kasie możliwości realizowania celów kasy, o których mowa w art. 2 u. SKOK. Jeżeli syndyk nie ma za zadanie zwiększania funduszu zasobowego kasy, to także nie może pokrywać straty bilansowej poprzez zwiększenie funduszu udziałowego w drodze pobierania wpłat od udziałowców. Po drugie, przepis art. 26 ust. 4 u. SKOK stanowi, że jeżeli kasa realizuje program postępowania naprawczego (a zatem nie jest w trybie normalnej działalności), jej strata bilansowa pokrywana jest w terminie i na zasadach określonych w tym programie. W stanach nadzwyczajnych następuje wyłączenie zasad ogólnych prowadzenia gospodarki finansowej kas.

Syndyk masy upadłości nie ma roszczenia względem członka kasy o zapłatę sumy pieniężnej do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów z tytułu straty wykazanej po ogłoszeniu upadłości.

Odmiennie wygląda zagadnienie odpowiedzialności członka za stratę kasy przed ogłoszeniem upadłości.

Jeżeli przed ogłoszeniem upadłości kasy podjęto, we właściwym trybie, prawomocną[3] uchwałę organu stanowiącego kasy w sprawie sposobu pokrycia straty poprzez zobowiązanie członków do uzupełnienia wkładów członkowskich, wówczas syndyk masy upadłości ma niezaprzeczalny tytuł prawny do dochodzenia odpowiednich roszczeń w stosunku do członków kasy. Wierzytelność taka wchodzi w skład masy upadłości i podlega likwidacji na zasadach ogólnych. Syndyk jest w takim przypadku wykonawcą roszczenia upadłej kasy w stosunku do jej członka. Kompetencję syndyka do dochodzenia po ogłoszeniu upadłości roszczeń ze stosunku członkostwa skonkretyzowanych przed ogłoszeniem upadłości podkreśla przepis art. 135 pr.spół. w zw. z art. 2 u. SKOK, zgodnie z którym po ogłoszeniu upadłości członkowie spółdzielni, na żądanie syndyka upadłości, niezwłocznie uiszczają niewpłaconą jeszcze część udziału. Przepis art. 135 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK odnosi się do skonkretyzowanego przed ogłoszeniem upadłości zobowiązania członka spółdzielni wobec spółdzielni.

Powstaje dalej pytanie co w sytuacji gdy kasa przed ogłoszeniem upadłości odnotowała stratę bilansową, z którą statut kasy wiąże zwiększoną odpowiedzialność członka ale walne zgromadzenie nie podjęło przed ogłoszeniem upadłości kasy uchwały w sprawie sposobu pokrycia strat poprzez żądanie dodatkowych wpłat od członków albo w ogóle nie podjęło w wyznaczonym terminie jakiejkolwiek uchwały w sprawie pokrycia straty?

Po pierwsze, zauważyć należy, że postępowanie upadłościowe wprowadza wyjątki od zasad normalnego, typowego funkcjonowania osoby prawnej (innej formy organizacyjnej dłużnika). Upadłość osoby prawnej to przede wszystkim relacja na linii dłużnik i jego wierzyciele, niemniej w drugoplanowym ujęciu relacje te są wielowektorowe, gdyż upadłość nie pozostaje bez pewnego związku z relacjami korporacyjnymi (członkowskimi). Niemniej jak wykazano wcześniej kompetencje syndyka w odniesieniu do relacji między upadłą jednostką organizacyjną a jej członkiem są bardzo ograniczone.

Przepisy o upadłości w odniesieniu do zasad typowego funkcjonowania upadłego nie mogą być wykładane w sposób rozszerzający. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyr. z dnia 28 czerwca 2013 r.[4] wyraził trafny pogląd, że „przewidziana w art. 2 p.u.n. zasada nie może (…) oznaczać tworzenia dodatkowych norm prawnych, które ułatwiałyby zaspokojenie wierzycieli.” Sąd Apelacyjny w Gdańsku rozstrzygnął w ten sposób konkretny dylemat, czy sąd jest władny do uzupełnienia treści konkretnego przepisu prawa upadłościowego przy zastosowaniu wykładni celowościowej.

W konsekwencji podstawą działania syndyka w stosunku do członka kasy powinien być zawsze przepis prawa. Zauważyć należy, że nie istnieje szczegółowa, bezpośrednia norma kompetencyjna, wyrażona wprost w ustawie, a przyznająca syndykowi, z pominięciem procedur wiążących upadłego, roszczenie względem członka kasy, za straty powstałe w kasie przed ogłoszeniem upadłości, do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów. Norma ogólna dotycząca likwidacji wierzytelności upadłego przez syndyka implicite zakłada, że taka wierzytelność istnieje.

Po drugie, należy pamiętać, że przepis art. 26 ust. 3 u. SKOK dotyczy odpowiedzialności członka kasy za straty in abstracto. Nie jest on bezpośrednim źródłem powstania wierzytelności. Odpowiedzialność in concreto członka kasy za stratę bilansową realizowana jest w ściśle określonym ładzie proceduralnym. Odpowiedzialność ta nigdy nie powstaje zatem ani ipso iure ani automatycznie z chwilą powstania straty bilansowej. Poddanie powstania tej odpowiedzialności in concreto odpowiednim procedurom korporacyjnym jest uzasadnione potrzebą ochrony praw dla członka kasy (m.in. prawo zaskarżenia uchwały walnego zgromadzenia). Przepis art. 38 § 1 pkt 4 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK stanowi, że do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy podejmowanie uchwał w sprawie podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) lub sposobu pokrycia strat.

W tym miejscu można posłużyć się analogią do konstrukcji dopłaty w prawie spółek. Udziałowiec spółki z o.o. może być zobowiązany do dopłat in abstracto. Przepis art. 177 § 1 k.s.h. stanowi, że umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Ustawodawca expresis verbis przesądza, że dopłaty mogą być m.in. instrumentem pokrywania strat bilansowych spółki (art. 179 § 1 k.s.h.). Przepis art. 178 § 1 k.s.h. stanowi, że wysokość i terminy dopłat oznaczane są w miarę potrzeby uchwałą wspólników Jeżeli jednak wspólnicy przed upadłością spółki nie zadecydowali o wniesieniu dopłat in concreto, to trudno przyjąć, że syndyk może własną wolą zastąpić uchwałę wspólników i zobowiązać wspólników upadłej spółki do wniesienia dopłaty.

Roszczenie o wpłatę zwiększonego wkładu musi zatem wynikać z odpowiedniej uchwały walnego zgromadzenia kasy (zebrania przedstawicieli).

Po trzecie, wyjaśnić należy, że syndyk przejmuje kompetencje, w zakresie praw majątkowych i dotyczących masy upadłości, także walnego zgromadzenia osoby prawnej, niemniej przejęcie tych kompetencji ma miejsce od dnia ogłoszenia upadłości, a zatem ex nunc. Przepis art. 134 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK stanowi, że przepisy o organach spółdzielni stosuje się także podczas postępowania upadłościowego, jeżeli z przepisów prawa upadłościowego nie wynika inaczej. Jeżeli zatem np. statut stanowi, że zbycie nieruchomości osoby prawnej wymaga opinii albo zgody określonego osoby prawnej, to syndyk nie jest takim ograniczeniem związany. Walne zgromadzenie osoby prawnej zachowuje po ogłoszeniu upadłości, swoje atrybuty odniesieniu do spraw niemajątkowych (członkowskich) i spraw majątkowych w odniesieniu do mienia wyłączonego z masy. Nie ma natomiast przepisu prawa, z którego wynikałoby uprawnienie do przejęcia przez syndyka kompetencji walnego zgromadzenia w sprawach majątkowych ex tunc.

Po czwarte, uchwała walnego zgromadzenia nie rozstrzygająca o udziale członków kasy w uzupełnieniu straty za rok obrotowy jest faktem prawnym. Zgodnie z art. 42 § 1 pr. spół. uchwały walnego zgromadzenia obowiązują wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkie jej organy. Może być ona wzruszona tylko w trybie wskazanym przez prawo spółdzielcze (zob. art. 42 § 9 pr. spół.). Syndyk nie ma kompetencji do uzupełniania czy modyfikowania treści takiej uchwały podjętej we właściwym trybie przed ogłoszeniem upadłości.

Po piąte, odpowiedzialność członka kasy za stratę jest konstrukcją, która wprowadza minimum gwarancji korporacyjnych (członkowskich) dla członków kasy. Obciążenie członków kasy ciężarem straty bilansowej jest wewnętrzną decyzją większości samych członków kasy (nihil novi sine communi consensu). Wyraża się ona w autonomii woli zbiorowości (członków kasy) ujętej w formie uchwały. Ani zarząd kasy, ani Komisja Nadzoru Finansowego ani inny organ nie może wymusić podjęcia uchwały o określonej treści.

Co więcej, podjęcie przez zbiorowość decyzji o dodatkowych wpłatach członków następuje z poszanowaniem określonych praw członka kasy. Będzie to prawo uczestnictwa na zgromadzeniu na którym podejmowana jest uchwała w sprawie pokrycia straty, prawo głosu (zgodnie z art. 36 § 2 pr. spół. każdy członek ma jeden głos bez względu na ilość posiadanych udziałów), prawo do posiłkowania się wiedzą eksperta (zgodnie z art. 36 § 7 pr. spół. członek ma prawo korzystania na własny koszt z pomocy prawnej lub pomocy eksperta). Prawo upadłościowe nie daje podstaw dla uszczuplenia takich praw członkowskich (korporacyjnych) członków upadłej osoby prawnej.

Dalej wskazać należy na przepis art. 42 § 3 pr.spół. zgodnie z którym, uchwała sprzeczna z postanowieniami statutu bądź dobrymi obyczajami lub godząca w interesy spółdzielni albo mająca na celu pokrzywdzenie jej członka może być zaskarżona do sądu. Przepis art. art. 42 § 4 pr. spół. gwarantuje, że każdy członek spółdzielni może wytoczyć powództwo o uchylenie uchwały. W konsekwencji nawet uchwała walnego zgromadzenia mająca za przedmiot odpowiedzialność członków kasy za straty, która formalnie jest zgodna z prawem (art. 42 § 2 pr. spół. stanowi, że uchwała sprzeczna z ustawą jest nieważna) może zostać uchylona przez sąd, a tym samym może odpaść podstawa do żądania wniesienia zwiększonego wkładu. Członek kasy ma zatem gwarancję sądowej kontroli – w drodze kontradyktoryjnego procesu – uchwały nakładającej m.in. na niego zobowiązanie do poniesienia zwiększonej odpowiedzialności za stratę kasy. Orzeczenie sądu ustalające nieistnienie albo nieważność uchwały walnego zgromadzenia bądź uchylające uchwałę ma moc prawną względem wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkich jej organów (art. 42 § 9 pr. spół.). Ogłoszenie upadłości kasy nie powinno pozbawiać członka kasy gwarancji sądowej kontroli uchwały walnego zgromadzenia. W konsekwencji stwierdzić należy, że członek przystępując do kasy godzi się na możliwość poniesienia – wynikającej ze statutu – zwiększonej odpowiedzialności za straty ale z drugiej strony otrzymuje on pewne gwarancje prawne, których nie eliminuje ogłoszenie upadłości kasy.

Z powyższych przyczyn syndyk nie może własnym działaniem zastąpić uchwały walnego zgromadzenia czy zebrania przedstawicieli kasy.

Po szóste, zgodnie z art. 26 ust. 2 u. SKOK regułą jest, że straty bilansowe kas pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy - z funduszu udziałowego. Pokrywanie przez członków kas strat powstałych w kasie ma charakter wyjątkowy gdyż wymaga przewidzenia w statucie kasy. W literaturze przedmiotu uważa się, że pokrywanie strat przez członków ma charakter całkowicie subsydiarny.[5] Prawo rachunkowe dopuszcza pozostawienie bez pokrycia jednostki w upadłości.

Po siódme, pokrycie straty finansowej kasy przez członka tej kasy nie jest instrumentem zaspokojenia wierzycieli. Zaspokojenie wierzycieli kasy należy bowiem do relacji pro foro externo. Członek kasy nie odpowiada natomiast za zobowiązania kasy.[6]

Po ósme, członek kasy nie ma obowiązku wnoszenia wpłat na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.

Po dziewiąte, syndyk nie ma instrumentu prawnego do żądania od udziałowców osoby prawnej roszczeń z tytułu np. niepodjęcia uchwały o dokapitalizowaniu spółki, niewniesieniu dopłat do spółki z o.o. jeżeli umowa spółki przewiduje możliwość dopłat, itp. Syndyk ani nie może żądać dokapitalizowania spółki ani dopłat od wspólników spółki ani dochodzić roszczeń odszkodowawczych w interesie wierzycieli z tytułu niewniesienia dopłat albowiem ani akcjonariusz spółki akcyjnej ani wspólnik spółki z o.o. nie odpowiada za zobowiązania spółki. Analogicznie wygląda sytuacja w odniesieniu do art. 26 ust. 3 u. SKOK. Syndyk nie dysponuje również mechanizmem dochodzenia roszczeń z tytułu bezskuteczności zaniechania polegającego na niepodjęciu uchwały o obciążeniu członków kasy stratą.

Po dziesiąte, last but not least, zwrócić należy na okoliczność, że art. 26 ust. 3 u. SKOK stanowiący, że odpowiedzialność członków kas za straty powstałe w kasie, może zostać podwyższona w statucie kasy do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów ma charakter wyjątkowy. Nie ma on odpowiednika ani w Prawie spółdzielczym ani w przepisach o bankowości spółdzielczej. Odwołuje się on do szczególnej więzi jaka łączy członków kas, poczucia wspólnoty. Jak wykazano wcześniej w tle argumentacji pozostaje fakt, że syndyk nie dokonuje zwrotu wkładów udziałowych. W konsekwencji wykładnia tego przepisu powinna uwzględniać poszanowanie gwarancji ustawowych dla członków kas.

Ogłoszenie upadłości kasy nie oznacza zatem otwarcia drogi syndykowi do dochodzenia od członków kasy odpowiedzialności za straty „bez żadnego trybu”, z pominięciem służących członkom kasy ustawowych i statutowych gwarancji korporacyjnych (członkowskich). Jeżeli walne zgromadzenie odnoszące się do danego roku obrotowego i sposobu pokrycia straty za dany rok obrotowy nie podjęło przed ogłoszeniem upadłości kasy uchwały w sprawie sposobu pokrycia strat poprzez żądanie dodatkowych wpłat od członków, to syndyk nie ma tytułu prawnego do żądania takich wpłat.

Blog