Uprawnienie banku do wypowiedzenia umowy kredytowej jest tzw. prawem kształtującym, t.j. jednostronną czynnością prawną o doniosłości prawnej i wypływa ono z ustawy, a w praktyce obrotu także z umowy.

Zgodnie z art. 75 ust. 1 Prawa bankowego, w razie stwierdzenia przez bank kredytujący, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane, lub w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy, bank może wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części, zażądać dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu bądź przedstawienia w określonym terminie programu naprawczego i jego realizacji po zatwierdzeniu przez bank.

Skutkiem wypowiedzenia umowy kredytowej jest jej rozwiązanie z chwilą upływu terminu wypowiedzenia. Z kolei konsekwencją rozwiązania umowy jest obowiązek zwrotu wykorzystanego kredytu, wraz z odsetkami i innymi kwotami (art. 75 ust. 3 Prawa bankowego).

Co ważne, wykonanie uprawnienia do wypowiedzenia umowy kredytowej podlega jednak kontroli sądowej w oparciu o przepis art. 5 k.c.

Kontrola sądowa polega tu na badaniu czy bank, wypowiadając określoną umowę kredytową, nie nadużywa przysługującego mu prawa.

Kredytobiorca może zatem żądać, w trybie powództwa o ustalenie stosunku prawnego (art. 189 k.p.c.), iż w konkretnym przypadku wypowiedzenie umowy kredytowej było bezskuteczne.

W przypadku nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy kredytowej kredytobiorcy przysługuje ponadto roszczenie o naprawienie szkody powstałej w wyniku nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy kredytu (art. 471 k.c.).

Jeżeli natomiast wskutek wypowiedzenia kredytu bank dochodziłby roszczeń z umowy kredytu w drodze egzekucyjnej, kredytobiorca mógłby korzystać z innych instrumentów prawnych, np. zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu w postaci oświadczenia o poddaniu się egzekucji w formie aktu notarialnego (art. 795 k.p.c.), ewentualnie z powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.). Zob. np. W. Pyzioł, w : Prawo bankowe. Komentarz. Pod red. E. Fojcik - Mastalskiej, Warszawa 2002, s. 252, Z. Woźniak, Problematyka jednostronnego rozwiązania zobowiązania powstałego na podstawie umowy kredytu, Przegląd Sądowy z 2000 r., nr 7-8, s. 49 i n.).

Trzeba jednak zaznaczyć, iż art. 5 k.c. stanowi klauzulę generalną, która podlega swobodnej ocenie sądu rozpoznającego sprawę. Nie jest w konsekwencji możliwe udzielenie wiążącej odpowiedzi na pytanie, czy dane działanie jest oczywistym naruszeniem prawa podmiotowego. Możliwe jest jedynie wskazanie, iż można powoływać się na zarzut nadużycia prawa podmiotowego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 10.04.2001 r., sygn. akt I CKN 458/00, zwroty użyte w treści art. 5 k.c. jako zwroty niedookreślone nie oddają istoty nadużycia prawa i stąd też w art. 5 k.c. następuje odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym, czy też zasad uczciwości, obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych.

Wobec powyższy stwierdzeń podnieść należy co następuje :

• można kwestionować p r o p o r c j o n a l n o ś ć wybranego przez bank uprawnienia do rozwiązania umowy w stanie faktycznym sprawy. Należałoby poddać pod rozwagę to, czy sytuacja faktyczna w sprawie nie uzasadniała raczej wyboru łagodniejszego środka, np. żądania ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia, podjęcia prób renegocjacji umowy, zobowiązania do złożenia planu naprawczego (tzw. zasada proporcjonalności). Należy podnieść, iż umowa kredytu stanowi (z uwagi na jej przedmiot, wartość, sytuację kredytobiorcy w związku z tą umową) kontrakt szczególnego zaufania (contractus bonissime fidei), dlatego wykonywanie uprawnień kształtujących powodujących jej rozwiązanie nie powinno naruszać zasady wzajemnego zaufania pomiędzy stronami;

• można kwestionować nieadekwatność wybranego przez bank uprawnienia do rozwiązania umowy, biorąc pod rozwagę jego skutki dla sytuacji kontraktowej obu stron. Należy rozważyć czy zagrożenie interesów banku nie jest oczywiście mniejsze niż konsekwencje, jakie kredytobiorca poniesie w wyniku rozwiązania umowy;

• ciężar dowodu dowodu obciąża tego, kto zarzuca drugiemu naruszenie zasad współżycia społecznego (a zatem kredytobiorcę),

• na zasady współżycia społecznego może powoływać się tylko ten, kto sam prawa nie nadużywa (tzw. zasada czystych rąk),

• norma zamieszczona w art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy, przy ocenie czy wykonywanie prawa nie narusza zasad współżycia społecznego należy brać pod uwagę całokształt okoliczności anego przypadku, a nie tylko jedną z tych okoliczności, choćby jej znaczenie było doniosłe.

Blog