Czy leasingodawca może samodzielnie podjąć decyzję o rozwiązaniu umowy leasingu z upadłym?

1. Ustawodawca osobno reguluje wpływ upadłości na umowę leasingu. Zgodnie z art. 114 ust. 1 p.u. „w przypadku ogłoszenia upadłości korzystającego z rzeczy na podstawie umowy leasingu syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, odstąpić z dniem ogłoszenia upadłości od umowy leasingu. Przepisy art. 98 ust. 2 i art. 99 stosuje się odpowiednio”.

2. Zgodnie z art. 709¹ k.c. przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. Umowa leasingu jest umową odpłatną, dwustronnie zobowiązującą i wzajemną.[1]

3. Upadłość leasingobiorcy nie oznacza automatycznego wygaśnięcia umowy leasingu z mocy prawa. Nieważna bezwzględnie byłaby klauzula umowna przewidująca rozwiązanie umowy leasingu na wypadek upadłości.

4. Decyzja co do ewentualnego rozwiązania albo kontynuowania umowy leasingu przez syndyka powinna nastąpić po rozważeniu okoliczności sprawy w świetle priorytetów, o których mowa w art. 2 p.u. Znaczenie będzie miało wysokość uregulowanej opłaty wstępnej (początkowej, inicjalnej) zaawansowanie w spłatach rat leasingowych, opcja wykupu przedmiotu leasingu, przydatność przedmiotu leasingu dla prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego, itp.[2] Syndyk powinien kierować się czynnikiem ekonomicznym.

5. Konstrukcja art. 114 p.u. prowadzi do następujących konkluzji. Brak oświadczenia syndyka o rozwiązaniu umowy leasingu właściwie oznacza, że umowa leasingu będzie kontynuowana[3]. Niemniej syndyk może również od umowy odstąpić. Nie jest to jednak jego samodzielna decyzja. Ustawodawca natomiast zamraża kompetencje leasingodawcy do jednostronnego wykonywania uprawnień kształtujących: wypowiedzenie umowy, odstąpienie od niej.

6. Prawo do odstąpienia od umowy leasingu przyznane zostało wyłącznie syndykowi. Należy zatem uznać za niedopuszczalne rozwiązanie umowy leasingu przez leasingodawcę z przyczyn dotyczących upadłości leasingobiorcy. Do umowy leasingu stosuje się bowiem art. 98 ust. 2 p.u. w zw. z art. 114 ust. 1 in fine p.u. w brzmieniu: „Na żądanie drugiej strony złożone w formie pisemnej z datą pewną, syndyk w terminie trzech miesięcy oświadczy na piśmie, czy od umowy odstępuje, czy też żąda jej wykonania. Niezłożenie w tym terminie oświadczenia przez syndyka uważa się za odstąpienie od umowy.” Leasingodawca nie może zatem sam rozwiązać umowy leasingu. Posiada on jedynie kompetencję do wystąpienia do syndyka o podjęcie decyzji co do bytu prawnego umowy leasingu.

7. Prawo upadłościowe wprowadza niesymetryczność pozycji stron kontraktu na wypadek ogłoszenia upadłości jednej ze stron umowy wzajemnej.[4] Dotyczy to nie tylko umów leasingu. Kontrahent upadłego nie ma prawa do samodzielnego decydowania ani o wykonaniu umowy wzajemnej ani o odstąpieniu od tej umowy. Uprawnienie do odstąpienia od umowy w związku z ogłoszeniem upadłości przysługuje wyłącznie syndykowi.[5] Przyznanie takiego uprawnienia kontrahentowi w umowie, na wypadek ogłoszenia upadłości drugiej strony, byłoby nieważne z mocy prawa (art. 58 § 1 k.c.). W konsekwencji uprawnienie przemienne syndyka, realizowane za zgodą sędziego komisarza, wyłącza możliwość złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy wzajemnej przez drugą stronę, niezależnie od tego czy prawo do odstąpienia od umowy wynika z umowy wzajemnej czy z ustawy. Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, że kontrahent upadłego chciałby się powołać na okoliczności w ogóle nie związane z faktem ogłoszenia upadłości. Dalej podnieść należy, iż z punktu widzenia sytuacji prawnej kontrahenta upadłego nie ma znaczenia okoliczność, że nie wiedział on o ogłoszeniu upadłości drugiej strony umowy. Jeżeli kontrahent upadłego złożył oświadczenie w przedmiocie rozwiązania umowy wzajemnej, w tym umowy leasingu, będzie ono pozbawione skutków prawnych.

8. Pozycję wierzyciela (leasingodawcy) jako kontrahenta z umowy wzajemnej wyznaczają dwa instrumenty: po pierwsze, możliwość żądania od syndyka złożenia oświadczenia na piśmie czy od umowy odstępuje (art. 98 ust. 2 p.u.); po drugie, brak obowiązku wykonywania umowy wzajemnej do czasu zażądania od syndyka jej wykonania (art. 98 ust. 3 p.u.). Zatem z chwilą ogłoszenia upadłości wierzyciel upadłego jako kontrahent z umowy wzajemnej w swoim interesie powinien niezwłocznie zobowiązać syndyka do złożenia oświadczenia o losach kontraktu (umowy wzajemnej) i jednocześnie jak i wstrzymać się z wykonywaniem umowy.

9. Ewentualne rozwiązanie umowy leasingu przez syndyka ma skutek na dzień ogłoszenia upadłości. W konsekwencji syndyk nie może żądać zwrotu rat leasingowych wpłaconych przed dniem ogłoszenia upadłości, natomiast może żądać ewentualnego zwrotu tych korzyści jakie leasingodawca odniósł w wyniku rozwiązania umowy przed terminem, np. w związku z poniesieniem kosztów ubezpieczenia przedmiotu leasingu.[6] Z drugiej strony „wypowiedzenie prowadzi do wygaśnięcia umowy bez prawa do odszkodowania ze strony leasingobiorcy”.[7]

10. Jeżeli syndyk kontynuuje umowę leasingu, to każda ze stron może ją rozwiązać na zasadach ogólnych.

11. Syndyk wykonując umowę wzajemną dokonuje płatności na rzecz kontrahenta upadłego w miarę wpływu stosownych sum do masy upadłości. Jeżeli syndyk, który po zapytaniu złożonym przez leasingodawcę w trybie art. 98 ust. 2 p.u. oświadczył o kontynuacji umowy ale następnie – wbrew umowie leasingu – nie płaci rat leasingowych, leasingodawca może dopiero wówczas wypowiedzieć umowę na zasadach ogólnych. Leasingodawca będzie mógł wypowiedzieć umowę leasingu na zasadach ogólnych, także z innych przyczyn przewidzianych dla danego typu lex contractus.

12. Syndyk wykonując umowę leasingu będzie związany dotychczasowymi postanowieniami dotyczącymi treści umowy leasingu, w tym harmonogramem spłat (syndyk nie może sam nadpłacić rat leasingowych powołując się na terminarz planu likwidacyjnego, itp.), zakazem udostępniania przedmiotu leasingu osobom trzecim, itp. Należy uznać, że syndyk może odpłatnie zbyć swoje prawa i obowiązki z umowy leasingu za zgodą leasingodawcy. Taka operacja musi być uznana za dopuszczalny sposób likwidacji masy upadłości przez syndyka.

13. Syndyk może skorzystać z opcji wykupu przedmiotu leasingu.

14. Jeżeli umowa leasingu zostałaby rozwiązana przez leasingodawcę przed ogłoszeniem upadłości leasingobiorcy, rozwiązanie umowy leasingu jest skuteczne względem syndyka. Ogłoszenie upadłości leasingobiorcy i związane z tym kompetencje syndyka nie mogą reaktywować umowy leasingu.

15. W praktyce może pojawić się sytuacja, w której leasingobiorca pozostaje w zwłoce z zapłatą rat leasingowych, a mimo to leasingodawca nie rozwiązał umowy leasingu przed ogłoszeniem upadłości leasingobiorcy. W takim przypadku, jeżeli syndyk ma zamiar kontynuować umowę leasingu, to należy bronić poglądu, że winien uregulować nie tylko bieżące raty przypadające na czas po ogłoszeniu upadłości w przypadających terminach (zgodnie z harmonogramem leasingu) ale także niezapłacone raty należne za okres przed ogłoszeniem upadłości. Syndyk dokonuje płatności w miarę wpływu potrzebnych na ten cel sum do masy upadłości.

16. Dalej dodać należy, że przedmiot leasingu, o ile nie ma wątpliwości co do jego statusu prawnego nie podlega wciągnięciu do spisu inwentarza sporządzanego przez syndyka. W przypadku gdy umowa leasingu nie jest kontynuowana wydanie przedmiotu leasingu nastąpi w trybie wyłączenia przedmiotu leasingu z masy upadłości. Warto dalej powołać się na wyrok Sądu Najwyższego z 14 lipca 2010 r. V CSK 4/10 OSNC 2011/3/29, Biul.SN 2010/10/14, M.Prawn. 2011/13/724-725 z którego wynika, że niezapłacone raty wynagrodzenia, o jakich mowa w art. 709¹⁵ k.c., podlegają zmniejszeniu o korzyść uzyskaną przez finansującego na skutek zawarcia nowej umowy leasingu. Problem ten ma doniosłość praktyczną w świetle zgłoszeń wierzytelności leasingodawców. Sąd Najwyższy podniósł, że „wąskie ujmowanie korzyści nie jest trafne, nie można bowiem nie dostrzegać, że obok korzyści płynących z faktu wcześniejszej, natychmiastowej spłaty wszystkich rat niezapłaconych do końca obowiązywania umowy, leasingodawca odzyskuje także przedmiot leasingu, którym może rozporządzać. Może zatem zawrzeć nową umowę leasingu, nawet na korzystniejszych warunkach, a niezapłacone raty wynagrodzenia, o jakich mowa w art. 709¹⁵ k.c., podlegają zmniejszeniu o korzyść uzyskaną przez finansującego na skutek zawarcia nowej umowy leasingu.”

Wnioski:

1. Po ogłoszeniu upadłości leasingobiorcy prawo do odstąpienia od umowy leasingu przyznane zostało wyłącznie syndykowi.
2. Należy zatem uznać za niedopuszczalne rozwiązanie umowy leasingu przez leasingodawcę z przyczyn dotyczących upadłości leasingobiorcy.
3. Leasingodawca nie może sam jednostronnie rozwiązać umowy leasingu. Posiada on jedynie kompetencję do wystąpienia do syndyka masy upadłości o podjęcie decyzji co do bytu prawnego umowy leasingu.

Blog