Kredyt w rachunku bieżącym „to kredyt, którego wykorzystanie następuje poprzez przekroczenie salda na rachunku bieżącym kredytobiorcy o kwotę ustaloną w umowie.”[1] Zatem przekroczenie przez posiadacza rachunku bankowego/kredytobiorcę salda na rachunku bieżącym o ustaloną kwotę jest zaciągnięciem długu (kredytu).

Konstrukcja kredytu w rachunku bieżącym zespala w sobie dwie umowy nazwane: umowę rachunku bankowego i umowę kredytu. W literaturze zaproponowano potraktowanie obu tych umów za kontrakty związane, gdzie umową nadrzędną jest umowa rachunku bankowego.[2]

.

Zgodnie z art. 725 k.c. przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza tego rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. W literaturze przyjmuje się, że posiadacz rachunku bankowego posiada względem banku wierzytelność o wypłatę zgromadzonej na rachunku sumy pieniężnej w pieniądzu gotówkowym.[3] „Umowa rachunku bankowego jest oparta na konstrukcji depozytu nieprawidłowego (art. 845 k.c.), co oznacza że bank nabywa własność wniesionych środków pieniężnych.”[4] Przepis art. 726 k.c. stanowi, że bank może obracać czasowo wolne środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym z obowiązkiem ich zwrotu w całości lub w części na każde żądanie, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od wypowiedzenia. W myśl art. 50 ust. 1 pr.bank. posiadacz rachunku bankowego „dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę dysponowania tymi środkami.” Jak to jednak trafnie ujęto w orzecznictwie sądowym „na podstawie umowy bank otwiera rachunek bankowy, na którym nie są fizycznie przechowywane środki pieniężne, lecz dokonuje się wpisów, odzwierciedlających operacje pieniężne, zwiększające lub uszczuplające stan posiadania.”[5] Jak to dalej wyjaśnił Sąd Najwyższy „znaczenie wpisu polega zatem na tym, że określa on wierzytelność posiadacza rachunku do banku, który zobowiązany jest na jego żądanie wypłacić mu określoną kwotę pieniędzy lub wykonać polecenie przelewu, polecenie zapłaty, czy inne zlecenie. Inaczej rzecz ujmując, bank jest dłużnikiem posiadacza rachunku do wysokości zapisanej na rachunku kwoty. Nie można zatem twierdzić, że zgromadzona na rachunku bankowym kwota pieniędzy stanowi własność posiadacza rachunku, a tym bardziej własność innej osoby, na polecenie której określona kwota ten rachunek zasiliła, choćby dokonała tej wpłaty pomyłkowo.” W konkluzji podnieść należy, że z tytułu umowy rachunku bankowego posiadacz rachunku bankowego dysponuje wierzytelnością pozwalającą mu na dysponowanie dostępnymi środkami. Przy czym materialnoprawną przesłanką rozporządzania przez posiadacza środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym jest odpowiedni wpis na rachunku bankowym.[6]

Przedmiotem zajęcia egzekucyjnego w przypadku wszczęcia egzekucji skierowanej do rachunku bankowego, z uwagi na istotę umowy rachunku bankowego, jest wierzytelność posiadacza rachunku bankowego wobec banku o wypłatę kwoty z rachunku bankowego. Prawo egzekucyjne wyraźnie stanowi o zajęciu „wierzytelności z rachunku bankowego” (art. 889 § 1 k.p.c.).[7] Przedmiotem zajęcia nie jest ani gotówka ani środki pieniężne ani kwota zapisana (zaksięgowana) na rachunku bankowym.[8]

Z uwagi na istotę zajęcia egzekucyjnego jest prawnie obojętne, czy zapisana na rachunku bankowym kwota odpowiada środkom pieniężnym zgromadzonym przez samego posiadacza rachunku, czy wpłynęły na jego rzecz na skutek realizacji zobowiązań innych podmiotów, czy zostały tak zaksięgowane nawet bez tytułu prawnego.[9]

W literaturze przedmiotu wyrażono pogląd, że „w razie zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego, posiadacz tego rachunku nie traci uprawnienia do dokonywania wypłat lub rozliczeń pieniężnych powodujących powstanie salda debetowego. Zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego nie może bowiem prowadzić do zakazu wykonywania uprawnień wynikających z umowy kredytu w rachunku bankowym.“[10]

Powstaje pytanie czy zajęcie egzekucyjne rozciąga się na wpłaty osób trzecich na rachunek bankowy z którego wykorzystano kredyt, w sytuacji gdy dokonane wpłaty osób trzecich nie przekraczają salda zadłużenia kredytowego posiadacza rachunku bankowego? Innymi słowy czy z mocy dokonanego zajęcia egzekucyjnego bank powinien przedstawić do dyspozycji wierzyciela egzekwującego środki pieniężne wpłacone przez osoby trzecie na zajęty rachunek bankowy w przypadku gdy saldo na rachunku bankowym – wobec wykorzystanego kredytu w rachunku bieżącym – jest nadal ujemne? 

W odpowiedzi na powyższy dylemat warto podnieść, że przedmiotem zajęcia egzekucyjnego jest wierzytelność z rachunku bankowego (art. 725 k.c. i art. 889 k.p.c.), co stanowi opinio communis doctorum. W przypadku wykorzystania przez dłużnika egzekwowanego kredytu w rachunku bieżącym i istnienia w związku z tym salda ujemnego na rachunku bieżącym dłużnikowi egzekwowanemu nie przysługuje wierzytelność z rachunku bankowego. Z kolei jeżeli nie ma wierzytelności z rachunku bankowego, to nie istnieje przedmiotu zajęcia. Stanowisko takie, oparte o analizę istoty rachunku bankowego, ma swoich zwolenników w piśmiennictwie.

Przedmiotem zajęcia nie są środki pieniężne wpłacone na rachunek bankowy dłużnika egzekwowanego. Wpłacenie środków pieniężnych przez osoby trzecie ma jednak z punktu widzenia egzekucji to znaczenie, że w wyniku takiej wpłaty i jej zarachowania na rachunku bankowym dłużnika egzekwowanego może powstać albo zwiększyć się wierzytelność dłużnika egzekwowanego z rachunku bankowego.

Zgodnie z art. 889 § 1 pkt 1 k.p.c. w celu dokonania egzekucji z wierzytelności z rachunku bankowego komornik ogólnej właściwości dłużnika przesyła do banku, w którym dłużnik posiada rachunek, zawiadomienie o zajęciu „wierzytelności pieniężnej dłużnika pochodzącej z rachunku bankowego” do wysokości należności będącej przedmiotem egzekucji (wraz z kosztami egzekucyjnymi) i wzywa bank, aby ten nie dokonywał wypłat z rachunku bankowego bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności, lecz przekazał bezzwłocznie zajętą kwotę na pokrycie należności albo zawiadomił komornika w terminie siedmiu dni o przeszkodzie do przekazania zajętej kwoty. Prawo egzekucyjne wyraźnie zatem stanowi, że zajęcie egzekucyjne odnosi się do wierzytelności z rachunku. Wpłaty osób trzecich na zajęty rachunek bankowy o ile nie prowadzą do powstania salda dodatniego na rachunku bankowym nie skutkują powstaniem po stronie posiadacza rachunku bankowego wierzytelności nadającej się do zajęcia. Zakaz „wypłat z rachunku bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności” należy odnieść do zakazu wypłat kwot odpowiadających zajętej wierzytelności z rachunku bankowego. Zajęcie wierzytelności posiadacza z rachunku bankowego nie jest równoznaczne z zakazem zaciągania zobowiązań kredytowych przez posiadacza rachunku bankowego.

Dalej podnieść należy, że środki pieniężne wpłacone na rachunek bieżący dłużnika egzekwowanego czy to przez dłużnika czy to przez osoby trzecie (pod jakimkolwiek tytułem prawnym albo bez tytułu prawnego) stanowią – zgodnie z przywołanymi wcześniej poglądami – własność banku. Jeżeli wpłacone przez osoby trzecie środki nie zapewnią pokrycia niedoboru (ujemnego salda) na rachunku bankowym spowodowanego wykorzystaniem kredytu – bank nie ma względem posiadacza rachunku bankowego zobowiązania do wypłaty środków z rachunku bankowego. Wierzyciel egzekwujący nie ma z kolei tytułu prawnego do zajęcia środków pieniężnych należących do banku. Należy bronić poglądu, że z mocy zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego wierzyciel egzekwujący nie ma tytułu do skorzystania z limitu kredytowego przysługującego dłużnikowi egzekwowanemu.

Przepis art. 890 § 1 k.p.c. określając skuteczność zajęcia wskazuje, że zajęcie „obejmuje również kwoty, których nie było na rachunku bankowym w chwili jego zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po dokonaniu zajęcia.” Wykładnia art. 890 § 1 k.p.c. nie może jednak abstrahować od istoty umowy rachunku bankowego i powinna uwzględnić okoliczność, że odnosi się do skutków „zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego dłużnika.” Kwoty „wpłacone na rachunek po dokonaniu zajęcia” przez osoby trzecie same nie są i nie mogą być przedmiotem zajęcia. Kwoty pieniężne zasilające rachunek dłużnika egzekwowanego stanowią – jak wykazano wcześniej – własność banku. W konsekwencji sens analizowanego przepisu jest taki, że uznania rachunku bankowego następujące po zajęciu wierzytelności z tego rachunku, jeżeli ich skutkiem jest zapis na rachunku będący materialnoprawną przesłanką rozporządzania przez posiadacza środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym, są objęte dokonanym zajęciem wierzytelności. Niemniej jeżeli po zajęciu rachunku bankowego została dokonana wpłata na rachunek bankowy, a mimo tego faktu posiadacz rachunku bankowego nie posiada wierzytelności o wypłatę wierzytelności z rachunku bankowego, to kwota „wpłacona na ten rachunek po dokonaniu zajęcia” nie jest objęta dokonanym zajęciem. Zauważyć dalej należy, że art. 890 k.p.c. odnosi się wprost do umowy rachunku bankowego, która przecież nie zakłada, ze swej istoty, jak to już wykazano wcześniej, zadłużenia względem banku posiadacza tego rachunku. Stosowanie art. 890 k.p.c. do zespołu umów : rachunku bankowego i kredytu wymaga uwzględnienia specyfiki umowy kredytowej, której determinantem jest zadłużenie dłużnika egzekwowanego względem banku z tytułu kredytu.

Blog