Immunitet egzekucyjny i upadłościowy przedmiotów kultu religijnego należących do kościoła katolickiego
Kościelne osoby prawne kościoła katolickiego, na zasadach ogólnych prawa cywilnego, mają zdolność prawną. Mogą im przysługiwać prawa majątkowe. Zgodnie z art. 23 Konkordatu kościelne osoby prawne mogą zgodnie z przepisami prawa polskiego nabywać, posiadać, użytkować i zbywać mienie nieruchome i ruchome oraz nabywać i zbywać prawa majątkowe. Osobom prawnym kościoła katolickiego może przysługiwać tytuł własności do zabytków, co z kolei wiąże się ze szczególną regulacją prawną.
Kluczowe znaczenie ma również art 47 ustawy o stosunku państwa do kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej. Wynika z niego, że kościół katolicki w Polsce i jego osoby prawne mają prawo realizacji „inwestycji sakralnych i kościelnych”. „Inwestycją sakralną” jest budowa, rozbudowa, odbudowa budynki kościoła lub kaplicy, a także adaptacja innego budynku na cele sakralne. Z kolei „inwestycją kościelną” jest inwestycja kościelnej osoby prawnej nie będąca inwestycją sakralną. Na tej podstawie w meta- języku prawniczym można zbudować pojęcie „mienia sakralnego” i „mienia kościelnego”. To ostatnie można określić jako mienie na cele użytkowe.
Zatem podkreślić należy, że mienie należące do kościelnych osób prawnych może mieć czysto świecki charakter (na przykład wierzytelności z rachunków bankowych, nieruchomości zabudowane budynkami administracyjnymi i budynkami mieszkalnymi, itp.). Zajęcie egzekucyjne i sprzedaż egzekucyjna mienia kościelnego jak i objęcie go masą upadłości, nie powinno budzić większych wątpliwości prawnych.
Niemniej jednocześnie do osób prawnych kościoła katolickiego mogą należeć rzeczy stanowiące przedmiot kultu religijnego, mienie sakralne. Niezależnie od tego specjalnego przeznaczenia, rzeczy takie mogą mieć ogólną wartość rynkową. Wartość rynkowa danej rzeczy należącej do kościelnej osoby prawnej może wiązać się z wartością nieruchomości jako gruntów i zabudowań. Przedmioty kultu religijnego mogą stracić swoje pierwotne przeznaczenie religijne i być wykorzystane na cele świeckie.
Zgodnie z art. 8. § 1 pkt 9 i pkt 16 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie podlegają egzekucji administracyjnej: „dokumenty osobiste, po jednej obrączce zobowiązanego i jego współmałżonka, wykonanej z metali szlachetnych, ordery i odznaczenia oraz przedmioty niezbędne zobowiązanemu i członkom jego rodziny do nauki lub wykonywania praktyk religijnych, a także przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane znacznie poniżej ich wartości, a które dla zobowiązanego mają znaczną wartość użytkową”. Najwyraźniej przywołana powyżej regulacja dotyczy dłużnika egzekwowanego będącego osobą fizyczną.
Ponadto w osobnej jednostce redakcyjnej tekstu ustawy wskazano, że „rzeczy służące w kościołach i innych domach modlitwy do odprawiania nabożeństwa lub do wykonywania innych praktyk religijnych albo będące obiektami kultu religijnego, choćby były kosztownościami lub dziełami sztuki”.
Zgodnie z art. 829 pkt 6 k.p.c. nie podlegają egzekucji - niezbędne jest tutaj przytoczenie całej jednostki redakcyjnej tekstu prawnego - „przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową”.
Powstaje pytanie, czy użyty w art. 829 pkt 6 k.p.c zwrot „przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych” dotyczy wszelkich rzeczy (tzn. nieruchomości jak i rzeczy ruchomych) bez względu na to kto jest ich właścicielem. Według dominującego poglądu doktrynalnego przedmioty te podlegają ograniczeniom w zakresie egzekucji bez względu na to, czy znajdują się u osób fizycznych, czy też są w posiadaniu związków wyznaniowych. Ograniczenia dotyczą zarówno nieruchomości, jak i ruchomości. Pogląd ten nawiązuje jednoznacznie do uchwały Sądu Najwyższego w uzasadnieniu której wskazano, że „Są jednak przedmioty, które z racji samego przeznaczenia i osoby dłużnika bezwzględnie nie podlegają egzekucji. Do takich przedmiotów, gdy dłużnikiem jest parafia jakiegokolwiek kościoła lub wyznania, należą rzeczy służące z samego przeznaczenia do wykonywania praktyk religijnych (kultu religijnego), a więc takie, jak same świątynie (domy modlitwy), urządzenie świątyni (zakrystii), szaty i naczynia liturgiczne, figury, krzyże itp. Żądanie wykazania tych poszczególnych przedmiotów w wykazie majątku dłużnika mijałoby się z celem instytucji wyjawienia majątku. Dlatego przedstawiciel parafii (proboszcz) w wykazie majątku powinien ogólnie wymienić rzeczy z samego przeznaczenia służące kultowi religijnemu, a więc przykładowo, budynki kościelne, urządzenie kościoła, szaty i naczynia liturgiczne, bez potrzeby wymienienia ich ilości, jakości i opisu tych przedmiotów”. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 września 1969 r. III CZP 68/69.
Zgodnie z ogólną regułą prawa upadłościowego przedmioty nie podlegające egzekucji sądowej nie wchodzą również do masy upadłości. Przepis art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego . nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy Kodeks postępowania cywilnego. O ile postępowanie egzekucyjne, czy to sądowe czy to administracyjne, jest tzw. postępowaniem singularnym, o tyle postępowanie upadłościowe określane bywa jako egzekucja generalna. Zatem doktryna prawa upadłościowego, w tym konkretnym fragmencie, jest refleksem dorobku nauki prawa egzekucyjnego.
Blog