Konwersja wierzytelności na udziały lub akcje w zasadzie odnosi się do spółki komandytowo-akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej, spółki europejskiej będącej dłużnikiem w postępowaniu restrukturyzacyjnym.[1]

Konwersja – co należy zauważyć na marginesie tego wpisu na blogu - może mieć miejsce na akcje nieme (art. 353 § 3 k.s.h.), które są uprzywilejowane co do dywidendy ale są pozbawione prawa głosu. Emisja akcji niemych ma ten atut dla dotychczasowego akcjonariatu dłużnika, że nie zmienia ona dotychczasowego rozkładu siły głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Konwersja na akcje nieme może ograniczać ryzyko wrogiego przejęcia spółki – dłużnika przez wierzycieli. Niemniej jeżeli spółka – dłużnik miałaby taką pozycję finansową, że w długim okresie czasu nie mogłaby wypłacać dywidendy to – jak podnosi W. Popiołek – byłyby wątpliwości co do dopuszczalności takich propozycji układowych.[2]

Szczególny charakter ma wskazany w ustawie sposób restrukturyzacji zobowiązań w postaci konwersji wierzytelności na „udziały lub akcje”. WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 1 lutego 2012 r.[3] trafnie wskazał, że „wierzytelność osoby trzeciej będąca długiem spółki w upadłości ulega przemianie na akcje tej spółki podlegające objęciu przez tę osobę w zamian za przysługującą jej wobec spółki wierzytelność do wysokości określonej układem i za cenę (wartość) tam wskazaną. Na gruncie prawa cywilnego tego rodzaju czynność (konwersja) to zasadniczo potrącenie wierzytelności pieniężnych, o której mowa w art. 498 KC. które jest traktowane jako zapłata w pieniądzu zgodnie z art. 503 KC. Oznacza to, że konwersja wierzytelności (pieniężnych) na akcje, przewidziana układem, stanowi pokrycie takich akcji Spółki wkładem pieniężnym przez jej dotychczasowych wierzycieli.”

Powstaje pytanie, czy parytet wymiany wierzytelności na udziały albo akcje jest dowolny. Innymi słowy jest to pytanie o granice autonomii woli przy formułowaniu propozycji układowych. W piśmiennictwie, na tle poprzedniego stanu prawnego A. Witosz wyraził pogląd, iż „pozbawiony jest instrumentu zapewniającego weryfikację zdolności aportowej i wartości wnoszonego wkładu. Wiążące są bowiem dla niego zapisy na zatwierdzonej przez sędziego – komisarza liście wierzytelności na chwilę zapisania.”[4] Pogląd ten ma szeroką akceptację w praktyce restrukturyzacyjnej. Niemniej prezentowany jest i taki pogląd, że procedura restrukturyzacyjna nie może służyć do sztucznego „nadmuchiwania” kapitału zakładowego spółki w restrukturyzacji. Wartość konwertowanych wierzytelności nie powinna być wyższa od wartości obejmowanych udziałów bądź akcji. W przeciwnym wypadku powstawałby sztuczny kapitał zakładowy nie znajdujący pokrycia we wkładach. Dalej wskazać należy na art. 36 ust. 2 „c” u. o rach. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu kapitały (fundusze) własne powstałe z zamiany zobowiązań na udziały wykazuje się w wartości nominalnej tych zobowiązań, po uwzględnieniu niezamortyzowanego dyskonta lub premii, odsetek naliczonych i niezapłaconych do dnia zamiany, które nie będą wypłacone, niezrealizowanych różnic kursowych oraz skapitalizowanych kosztów emisji. W literaturze cyt. przepis skłonił A. Nowackiego[5] do zajęcia następującego, daleko idącego stanowiska: „ustawowa wycena konwertowanej wierzytelności w ramach podwyższenia kapitału w zamian za wkład niepieniężny nakazuje uznać, że przepis ten jest przepisem szczególnym wobec przepisów nakazujących wycenę wkładów niepieniężnych, poddanie tej wyceny badaniu biegłego rewidenta (w przypadku spółki akcyjnej) oraz statuujących odpowiedzialność za zawyżenie wyceny. Tym samym przepisy te nie będą miały zastosowania w takiej sytuacji, mimo że chodzi o podwyższenie w zamian za wkłady niepieniężne.” Z zasygnalizowanym tu problemem wiąże się zagadnienie kognicji sądu rejestrowego przy badaniu wkładów niepieniężnych wnoszonych do spółek.[6] Zgodnie z art. 23 ust. 1 u. o KRS sąd rejestrowy bada, czy dołączone do wniosku dokumenty są zgodne pod względem formy i treści z przepisami prawa.[7] Niemniej w przypadku konwersji wierzytelności na udziały lub akcje w związku z układem będzie miała miejsce sytuacja szczególna. Badanie zgodności układu – którego elementem treści jest konwersja – pod względem zgodności z przepisami prawa, zarówno w zakresie formy jak i treści należy do kognicji sądu restrukturyzacyjnego. Należy uznać, iż sąd rejestrowy, na zasadach ogólnych (art. 365 k.p.c.), winien uwzględnić orzeczenie sądu restrukturyzacyjnego.

Dopuszczalne jest zastrzeżenie, że w ramach konwersji wierzytelności na udziały lub akcje wierzyciel może otrzymać tylko całkowitą ilość udziałów. W celu minimalizacji różnicy pomiędzy wartością udziałów przypadającą na danego wierzyciela wynikającą z proporcji konwersji wartości posiadanych wierzytelności a najbliższą całkowitą wielokrotnością wartości nominalnej jednego udziału lub akcji dopuszczalne jest dokonanie podziału istniejących udziałów lub akcji w określonym stosunku bez zmiany wartości kapitału zakładowego Spółki, w ramach czynności korporacyjnych, równolegle do przebiegu postępowania układowego.

Zgodnie z art. 167 ust. 3 p.r., jeżeli układ przewiduje konwersję wierzytelności na udziały lub akcje spółki będącej w restrukturyzacji, prawomocnie zatwierdzony układ zastępuje określone w Kodeksie spółek handlowych czynności związane z podwyższeniem kapitału zakładowego i objęciem udziałów lub akcji. Układ wraz z odpisem prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu stanowi podstawę wpisu podwyższenia kapitału zakładowego spółki do Krajowego Rejestru Sądowego.

Zasadnicza różnica co do podwyższenia kapitału zakładowego w spółce kapitałowej w trybie przepisów kodeksu spółek handlowych i w oparciu o przepisy Prawa restrukturyzacyjnego wiąże się z tym, kto taką decyzję podejmuje. W tym pierwszym przypadku decyzja o podwyższenie kapitału zakładowego ma charakter aktu wewnętrznego. W przypadku spółki z o.o. o podwyższeniu kapitału zakładowego decyduje się w drodze uchwały wspólników (art. 257 § 1 k.s.h.), o ile podwyższenie kapitału nie następuje na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki. Z kolei w przypadku spółki akcyjnej o podwyższeniu kapitału zakładowego decyduje się w drodze uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy (art. 431 k.s.h.), z wyjątkiem dotyczącym tzw. kapitału docelowego (art. 444 k.s.h.). Wypada zauważyć, iż w ramach wewnętrznych procedur spółki kapitałowej decyzję o podwyższeniu kapitału zakładowego podejmuje czynnik „właścicielski”. Również w przypadku kapitału docelowego zarząd spółki akcyjnej działa w granicach statutowego upoważnienia. Wewnętrznie podjęta decyzja o podwyższeniu kapitału zakładowego – uchwała - podlega zaskarżeniu do sądu na zasadach ogólnych (art. 249 i 252 k.s.h., a także art. 422 i 425 k.s.h.), z wyjątkiem przypadku kapitału docelowego. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki poprzez jego pokrycie wierzytelnościami układowymi. Decyzja o takim podwyższeniu kapitału zakładowego ma charakter zewnętrzny. Zapada ona na zgromadzeniu wierzycieli. Spółkę na zgromadzeniu wierzycieli jak i w całym postępowaniu reprezentuje zarząd (tzw. czynnik menedżerski), a o podwyższeniu kapitału zakładowego spółki decydują w istocie rzeczy wierzyciele. Wypada zatem stwierdzić, iż kodeks spółek handlowych i Prawo restrukturyzacyjne regulują w sposób rozdzielny tryb podwyższenia kapitału zakładowego. Trudno przyjąć, aby decyzja o podwyższeniu kapitału zakładowego w postępowaniu restrukturyzacyjnym, podejmowana w szczególnych okolicznościach, poza spółka miałaby pokrywać się z uchwałą wewnątrzspókową w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego, zaskarżalną przez wspólników. W konsekwencji w takim zakresie, w jakim istota układu wiąże się z podwyższeniem kapitału zakładowego spółki w drodze decyzji o charakterze zewnętrznym, w takim zakresie nie mają zastosowania przepisy Kodeksu spółek handlowych o trybie wewnętrznego podwyższania kapitału zakładowego. Należy bronić poglądu, iż z istoty układu zastępuje on wewnętrzną decyzję wspólników czy akcjonariuszy o podwyższeniu kapitału i oświadczenia wierzycieli o objęciu udziałów czy akcji. Funkcje przepisów Kodeksu spółek handlowych stanowiących o przesłankach i trybie podwyższenia kapitału zakładowego zastępują przepisy o układzie. W literaturze przedmiotu, na tle poprzedniego stanu prawnego, A. Witosz trafnie zauważa, że prawo o niewypłacalności stwarza „dodatkowy wyjątek pozbawiający akcjonariuszy prawa poboru, bez konieczności podejmowania w tym zakresie uchwały przez walne zgromadzenie.”[8] Zdaniem cytowanego Autora przyjęcie poglądu o konieczności powzięcia przez walne zgromadzenie odrębnej od zatwierdzonego układu uchwały o wyłączeniu prawa poboru nie dawałoby gwarancji jej powzięcia, co stawiałoby pod znakiem zapytania skuteczność konwersji. Poza tym potrzeba ochrony wierzycieli spółki przeważa nad potrzebą ochrony interesów jej udziałowców czy akcjonariuszy.

Do propozycji układowych przewidujących konwersję wierzytelności na akcje w sposób określony w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r o ofercie publicznej i warunkach wprowadzenia instrumentów finansowych do zorganizowanego obrotu oraz o spółkach publicznych nie stosuje się art. 7 ust. 1 tej ustawy oraz art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Ustawowy zwrot „konwersja wierzytelności na udziały lub akcje” nie wyklucza przyjęcia w ramach układu tzw. agio.

W przypadku konwersji wierzytelności na udziały albo akcje istnieje niebezpieczeństwo wrogiego przejęcia spółki.[9]

Dopuszczalne jest zaadresowanie konwersji wierzytelności na udziały bądź akcje do stationes fisci i stationes municipi. Oznacza to, że gminy, powiaty, województwa, uczelnie, prezesi sądów, itp. mogą w ramach wykonania układu otrzymać akcje lub udziału dłużnika w restrukturyzacji. Pogląd ten jest utrwalony w piśmiennictwie (był wyrażony jeszcze na tle poprzedniego stanu prawnego, w tym dotyczącego finansów publicznych): „Konwersja wierzytelności na udziały albo akcje w ramach postępowania naprawczego jest dopuszczalna także wówczas, gdy wierzycielami są jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych. Co do zasady jednostki sektora finansów publicznych nie mogą obejmować lub nabywać udziałów lub akcji w spółkach oraz nabywać obligacji emitowanych przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (art. 37 ust. 1 u. fin. publ.). Zakaz ów – z mocy art. 37 ust. 2 u. fin. publ. - nie dotyczy objęcia lub nabycia akcji i udziałów lub nabycia obligacji w celu zaspokojenia roszczeń, zabezpieczenia wierzytelności lub zabezpieczenia należytego wykonania umowy o zamówienie publiczne. W zakresie normowania przywołanego przepisu mieści się przypadek układu naprawczego. Przy czym w takim przypadku jednostka sektora finansów publicznych zbywa - w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa - akcje, udziały lub obligacje, w okresie 3 lat od ich nabycia (art. 37 ust. 1 u. fin. publ.). Wpływy ze zbycia akcji, udziałów i obligacji stanowią przychody budżetu państwa.”[10]

De lege lata argumenty za powyższą tezą są następujące:

Po pierwsze, gminy, powiaty, Skarb Państwa etc. posiadają zdolność prawną w rozumieniu prawa cywilnego, a zatem mogą być podmiotami różnych praw i obowiązków w tym mogą być udziałowcami i akcjonariuszami w spółkach handlowych. Gminy i Skarb Państwa posiadają udziały bądź akcje odpowiednio w spółkach komunalnych i spółkach komunalnych. Gminy i Skarb Państwa nabywają np. udziały bądź akcje w przypadkowych spółkach w wyniku dziedziczenia. W praktyce układowej sądy zatwierdzały układy przewidujące konwersję wierzytelności jednostek sektora finansów publicznych na akcje (np. Mostostal Zabrze Holding S.A., który zawierał układ pod rządem przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego).

Po drugie, układ obejmuje, z zastrzeżeniem wyjątków ustawowych, lege non distinguente zobowiązania prywatnoprawne jak i publicznoprawne, niezależnie od ich charakteru prawnego Zobowiązania publicznoprawne (poza należnościami ZUS) nie mają charakteru uprzywilejowanego. Ustawodawca nie daje podstaw do szczególnego traktowania należności jednostek sektora finansów publicznych (ustawodawca od 1.1.2016r. - poprzez nowelę art. 342 p.u. – wycofał się z uprzywilejowanego traktowania należności podatkowych w kategoriach zaspokojenia wierzycieli) Gdyby konwersja wierzytelności na udziały lub akcje miałaby być ograniczona podmiotowo, z wyłączeniem jednostek sektora finansów publicznych wówczas ustawodawca, wzorem regulacji dotyczących należności ZUS, wprowadziłby odpowiednią normę prawną. De lege lata takiego zakazu brak.

Po trzecie zatem, prawo restrukturyzacyjne nie zakazuje adresowania konwersji wierzytelności na udziały bądź akcje do stationes fisci i stationes municipi. Zakaz taki nie wynika z treści przepisów o pomocy publicznej. Jednocześnie ustawodawca wprost przewiduje konwersje wierzytelności na udziały lub akcje jako sposób zaspokojenia wierzytelności układowych – lege non distinguente – przysługujących jednostkom sektora finansów publicznych (z wyjątkiem należności ZUS).

Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych „Jednostki sektora finansów publicznych, z wyłączeniem jednostek, o których mowa w art. 9 pkt 2, nie mogą posiadać, obejmować lub nabywać udziałów lub akcji w spółkach ani nabywać obligacji emitowanych przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a także udziałów w spółdzielniach, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej, z zastrzeżeniem ust. 2”. Prawo restrukturyzacyjne stanowi lex specialis względem zasady wyrażonej w art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Sam zakaz z art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych nie ma zatem charakteru absolutnego.[11]

Po czwarte, zaspokojenie wierzycieli poprzez układ ma walor szczególnego zaspokojenia należności względem zasad ogólnych.

Blog