Przez konsolidację spółek kapitałowych, które jest pojęciem bardzo szerokim, można rozumieć m.in. wniesienie udziałów w spółce z o.o. bądź akcji w spółce akcyjnej (a zatem praw udziałowych w spółce kapitałowej) na pokrycie kapitału zakładowego innej spółki kapitałowej. Konsolidacja spółek jest typowym zjawiskiem obserwowanym w obrocie gospodarczym. Obejmuje różne branże: hutniczą, energetyczną, farmaceutyczną, gospodarki odpadami, zbrojeniową, itp. Celem niniejszego opracowania jest zwrócenie uwagi na wybrane, praktyczne aspekty tak rozumianej konsolidacji.

Pojęcie „konsolidacji spółek”, inaczej niż np. pojęcie „łączenia spółek” nie jest terminem języka prawnego (czyli języka ustawy), niemniej jest w zasadzie powszechnie używane w praktyce obrotu gospodarczego.

Nie ulega przy tym wątpliwości, że udziały w spółce z o.o. jak i akcje spółki akcyjnej posiadają tzw. zdolność aportową czyli mogą być m.in. przedmiotem aportu do innej spółki kapitałowej.

Czynność wniesienia aportu, w tym w postaci akcji bądź udziałów w spółce kapitałowej, jest szczególnym rodzajem czynności prawnej z dziedziny prawa spółek.

Konsolidacja w powyższym rozumieniu prowadzi do stworzenia (wzmocnienia) struktury holdingowej. Konsolidacja taka może stanowić cel sam w sobie albo może być etapem przejściowym dla tzw. uproszczonego łączenia spółek w rozumieniu art. 516 k.s.h., przy spełnieniu wymogów wskazanych w tym przepisie.

.

 

Konsolidacja poprzez aport o postaci praw udziałowych może mieć miejsce:

  1. Po pierwsze, poprzez wniesienie aportów w postaci udziałów lub akcji do nowotworzonej spółki kapitałowej.
  2. Po drugie, poprzez wniesienie aportów w postaci udziałów lub akcji do już istniejącej spółki kapitałowej, celem podwyższenia jej kapitału zakładowego

 

Przykład: Konsolidacja może przybrać także postać złożoną. Na przykład podmiot A podwyższają kapitał zakładowy w spółce B akcjami spółki C i akcjami spółki D.

 

W tak rozumianym procesie konsolidacji biorą udział, w różnym stopniu aktywności, trzy podmioty:

  1. Po pierwsze, spółka kapitałowa, w której kapitał zakładowy jest pokrywany akcjami bądź udziałami innej spółki kapitałowej.
  2. Po drugie, podmiot (tzn. jakikolwiek podmiot prawa cywilnego: osoba fizyczna, osoba prawna czy tzw. osoba ustawowa, czyli jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, ale wyposażona w zdolność prawną), który wnosi udziały bądź akcje na pokrycie kapitału zakładowego w spółce kapitałowej.
  3. Po trzecie, spółka kapitałowa, której akcje bądź udziały wnoszone są na podwyższenie kapitału zakładowego, a której zachowanie jest w zasadzie bierne. Niemniej w przypadku gdy z ustroju wewnętrznego takiej spółki kapitałowej wynikają ograniczenia związane z obrotem udziałami czy akcjami imiennymi, spółka taka podejmuje działania związane z wyrażeniem zgody na obrót jej udziałami czy akcjami imiennymi polegający na wniesieniu ich tytułem aportu.

Konsolidacja poprzez aport o postaci praw udziałowych może zostać podzielona na kilka etapów. Przy czym przedstawione poniżej słownictwo dotyczące nazwania określonych faz jest wynikiem dowolnie przyjętej konwencji językowej.

 

  1. Etapy konsolidacji przez aport w postaci praw udziałowych

 

Możemy wyróżnić c z t e r y etapy konsolidacji.

 

FAZA PRZYGOTOWAWCZA

FAZA DECYZYJNA

FAZA WYKONAWCZA

FAZA REJESTRACYJNA

 

 

  1. W pierwszym rzędzie wskazać należy na fazę przygotowawczą dotyczącą podjęcia merytorycznej decyzji o konsolidacji spółek. Co do zasady faza ta, poza ogólnymi zasadami funkcjonowania spółki kapitałowej, nie jest w szczególny sposób sformalizowana. Nie jest wymagane przygotowanie pisemnego planu konsolidacji, itp. Faza przygotowawcza ma miejsce z zasady na poziomie działalności zarządów spółek uczestniczących w procesie konsolidacji. Niemniej, z wewnętrznego ustroju spółki może wynikać obowiązek współdziałania w takim przedsięwzięciu gospodarczym z innymi organami ustrojowymi. Na przykład rozporządzenie przez zarząd spółki udziałami czy akcjami innej spółki może wymagać – według treści umowy spółki z o.o. bądź statutu spółki akcyjnej - uzyskania opinii rady nadzorczej i zgody organu stanowiącego spółki. Przy czym te ostatnie czynności mogą być podejmowane także po czynnościach opisanych poniżej jako tzw. faza decyzyjna. W ramach czynności przygotowawczych należy wymienić np. zgłoszenie zamiaru koncentracji w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów. Do czynności przygotowawczych można zaliczyć czynności polegające na stworzeniu warunków do dokonania obrotu udziałami bądź akcjami imiennymi, jeżeli według ustroju wewnętrznego danej spółki kapitałowej, obrót taki podlega ograniczeniom. Faza przygotowawcza, w pewnym zakresie, może czasowo nakładać się na fazę decyzyjną.
  2. Po drugie można wyodrębnić fazę decyzyjną. Wskazać tu należy na podjęcie uchwały, odpowiednio przez walne zgromadzenie akcjonariuszy albo zgromadzenie wspólników (ewentualnie uchwały wspólników poza zgromadzeniem wspólników), w przedmiocie aportowego podwyższenia kapitału zakładowego w spółce kapitałowej poprzez wniesienie akcji/udziałów na pokrycie podwyższanego kapitału. Omawiana procedura konsolidacyjna może mieć miejsce także w ramach docelowego kapitału zakładowego, przy spełnieniu m.in. wymogów, o których mowa w art. 444 § 4 k.s.h.
  3. Faza wykonawcza związana jest z wniesieniem wkładów niepieniężnych, o postaci akcji albo udziałów w spółce z o.o., na pokrycie podwyższonego kapitału zakładowego w spółce kapitałowej. Przeniesienie udziałów bądź akcji następuje w sposób zgodny z zasadami obrotu udziałami (art. 180 k.s.h.) bądź akcjami (art. 339 k.s.h.).
  4. Ostatnia faza to tzw. faza rejestracyjna. Na tym etapie następują czynności związane z rejestracją w sądzie rejestrowym nowotworzonej spółki albo podwyższenia kapitału zakładowego spółki. Co bardzo ważne w praktyce, co do zasady, umowa przeniesienia udziałów bądź akcji na pokrycie kapitału zakładowego wywołuje skutki już z chwilą przeniesienia akcji bądź udziałów, a nie dopiero z chwilą zarejestrowania nowej spółki kapitałowej czy podwyższenia kapitału zakładowego. Podana informacja jest o tyle istotna, że pomiędzy datą przeniesienia udziałów bądź akcji a datą wpisu do rejestru sądowego może upłynąć znaczny okres.

Procedura konsolidacji wiąże się z koniecznością spełnienia szeregu wymogów wynikających z różnych przepisów prawa. Najistotniejsze z nich zostaną pokrótce przedstawione w dalszej części niniejszego opracowania.

 

  1. Problem ograniczenia obrotu udziałami i akcjami imiennymi w spółce, w której udziały bądź akcje mają być przedmiotem aportu

 

Ograniczenia w obrocie udziałami czy akcjami mogą mieć charakter:

  1. ustawowy,
  2. statutowy (w umowie spółki)
  3. kontraktowy.

Jeżeli chodzi o drugi rodzaj z wymienionych powyżej ograniczeń, to zgodnie z art. 182 § 1 k.s.h. zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Z kolei w myśl art. 337 § 2 k.s.h. statut może uzależnić rozporządzenie akcjami imiennymi od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć możliwość rozporządzenia akcjami imiennymi. Ów „inny sposób” ograniczenia obrotu może polegać na przyznaniu pozostałym wspólnikom bądź akcjonariuszom prawa pierwokupu czy innego prawa pierwszeństwa nabycia udziałów czy akcji imiennych.

Niekiedy z udziałami czy akcjami które mają być przedmiotem aportu, mogą być związane umowy cywilne (tzw. ograniczenia kontraktowe), w ramach których istnieje zobowiązanie inter partes co do niedokonywania w określonym przedziale czasowym obrotu akcjami czy udziałami.
 

Przykład: umowa spółki z o.o. może ograniczać obrót udziałami w tej spółce poprzez wprowadzenie klauzuli według której zgody na zbycie udziałów w spółce z o.o. udziela się w formie uchwały wspólników podjętej kwalifikowaną większością głosów. Dodatkowo pomiędzy wspólnikami tej spółki z o.o. mogą zostać zawarte umowy na mocy których wspólnicy zobowiązują się wzajemnie względem siebie, że przez czas określony nie dokonają zbycia udziałów. Stosowne porozumienia mogą być zawarte także pomiędzy udziałowcami wspólnika spółki z o.o. aby uniknąć sytuacji, w której celem obejścia zakazu obrotu udziałami zostaną zbyte prawa udziałowe w spółce, która jest wspólnikiem w spółce z o.o.

 

 

W konsekwencji, w ramach czynności przygotowawczych, które powinny zakończyć się najpóźniej w momencie przeniesienia udziałów czy akcji imiennych jako czynności wniesienia aportu, należy zapewnić możliwość przeniesienia akcji imiennych czy udziałów, czyli:

a) uzyskać zgodę spółki na rozporządzenie udziałami bądź akcjami imiennymi

b) doprowadzić do wyłączenia nabycia udziałów bądź akcji imiennych przez uprawnionych z tytułu prawa pierwokupu lub innego prawa pierwszeństwa

 

  1. Problem koncentracji w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

 

Zgodnie z art. 13 ust. 2 pkt 2 u.o.k.i.k. przez koncentrację rozumie się m.in. tzw. przejęcia, które mają miejsce przez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów lub w jakikolwiek inny sposób - bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad jednym lub więcej przedsiębiorcami przez jednego lub więcej przedsiębiorców. Koncentracja w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów może polegać także na wniesieniu na pokrycie kapitału zakładowego spółki kapitałowej udziałów bądź akcji innych spółek.

Zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jeżeli:

1) łączny światowy obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 1.000.000.000 euro lub

2) łączny obrót na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 50.000.000 euro (art. 13 ust. 1 u.o.k.i.k.).

Przepis art. 14 u.ok.ik. wskazuje jednak na przypadki, w których zamiar koncentracji nie podlega zgłoszeniu.

Nie podlega zgłoszeniu zamiar koncentracji:

1) jeżeli obrót przedsiębiorcy, nad którym ma nastąpić przejęcie kontroli, zgodnie z art. 13 ust. 2 pkt 2 u o k i. k., nie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w żadnym z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie równowartości 10.000.000 euro;

2) polegającej na czasowym nabyciu lub objęciu przez instytucję finansową akcji albo udziałów w celu ich odsprzedaży, jeżeli przedmiotem działalności gospodarczej tej instytucji jest prowadzone na własny lub cudzy rachunek inwestowanie w akcje albo udziały innych przedsiębiorców, pod warunkiem, że odsprzedaż ta nastąpi przed upływem roku od dnia nabycia lub objęcia, oraz że:

a) instytucja ta nie wykonuje praw z tych akcji albo udziałów, z wyjątkiem prawa do dywidendy, lub

b) wykonuje te prawa wyłącznie w celu przygotowania odsprzedaży całości lub części przedsiębiorstwa, jego majątku lub tych akcji albo udziałów;

3) polegającej na czasowym nabyciu lub objęciu przez przedsiębiorcę akcji lub udziałów w celu zabezpieczenia wierzytelności, pod warunkiem że nie będzie on wykonywał praw z tych akcji lub udziałów, z wyłączeniem prawa do ich sprzedaży;

4) następującej w toku postępowania upadłościowego, z wyłączeniem przypadków, gdy zamierzający przejąć kontrolę jest konkurentem albo należy do grupy kapitałowej, do której należą konkurenci przedsiębiorcy przejmowanego;

5) przedsiębiorców należących do tej samej grupy kapitałowej.

Zgłoszenia zamiaru koncentracji dokonuje tzw. aktywy uczestnik procesu koncentracji. W przypadku omawianego tu przypadku konsolidacji będzie to spółka kapitałowa, do której aport jest wnoszony. Statusu strony w postępowaniu przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie będzie miał natomiast tzw. bierny uczestnik procesu koncentracji, czyli podmiot wnoszący prawa udziałowe i spółka w której akcje imienne bądź udziały są przedmiotem obrotu. Szczegółowe zasady związane z dokonywaniem zgłoszeń zamiaru koncentracji dostępne są na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów:http://www.uokik.gov.pl/wyjasnienia_w_sprawie_zglaszania_koncentracji.php

 

  1. Skutki prawne związane z utworzeniem holdingu

 

    1. Uwagi ogólne

 

W wyniku wniesienia udziałów albo akcji na podwyższenie kapitału zakładowego innej spółki kapitałowej:

  1. Powstanie struktura holdingowa: w majątku spółki kapitałowej w której podwyższono kapitał zakładowy znajdą się udziały albo akcje innej spółki kapitałowej.
  2. Nastąpi zmiana struktury właścicielskiej spółki, której udziały bądź akcje wniesiono na pokrycie kapitału zakładowego innej spółki kapitałowej.
  3. Podmiot, który dokonał podwyższenia kapitału zakładowego innej spółki kapitałowej, w wyniku czynności prawnej podwyższenia kapitału zakładowego spółki wkładem aportowym o postaci udziałów bądź akcji, uzyska efekt ekonomiczny w postaci swoistej „wymiany” praw udziałowych. W miejsce udziałów bądź akcji w spółce dotychczasowej uzyska udziały bądź akcje w innej spółce.

Wśród przepisów kodeksu spółek handlowych regulujących stosunki holdingowe wymienić należy: art. 5, 6, 7, 15 § 1, 18 § 1, 200, 211, 214, 341, 345, 355, 362-367, 387, 394, 411, 418, 428, 448, 514, 515, 516 k.s.h.).

Opisywany skutek konsolidacji w szczególności nie powoduje:

  1. W wyniku przeprowadzenia opisywanej tu konsolidacji nie nastąpi skutek w postaci utraty osobowości prawnej podmiotów uczestniczącej w konsolidacji. Nie nastąpi również utrata tożsamości prawnej podmiotów uczestniczących w konsolidacji.
  2. Nie będzie miał miejsca skutek w postaci konfuzji praw rzeczowych ani zespolenia strony wierzycielskiej czy dłużniczej w ramach stosunków zobowiązaniowych pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie konsolidacji.
  3. Wniesienie udziałów bądź akcji nie wiąże się ze skutkami takimi jak przeniesienie przedsiębiorstwa na podstawie art. 551 k.c. a w szczególności w zakresie odpowiedzialności za zobowiązania, o której mowa w treści art. 55 4 k.c. czy w zakresie art. 112 Ordynacji podatkowej
  4. Wniesienie akcji albo udziałów na podwyższenie kapitału zakładowego nie stanowi przejścia zakładu pracy w rozumieniu art. 231 k.p. Z punktu widzenia spółki-pracodawcy, której udziały bądź akcje wnoszone są na pokrycie kapitału zakładowego, jak i pracowników tej spółki, w przypadku konsolidacji ma miejsce zmiana struktury udziałowej (akcyjnej) spółki pracodawcy. Osoba pracodawcy nie ulega zmianie.

 

4.2. Obowiązki informacyjne w związku z powstaniem stosunku dominacji

 

Konsolidacja może wiązać się z powstaniem stosunku dominacji w rozumieniu przepisów kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z art. 6 k.s.h. spółka dominująca ma obowiązek zawiadomić spółkę kapitałową zależną o powstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania tego stosunku, pod rygorem zawieszenia wykonywania prawa głosu z akcji albo udziałów spółki dominującej reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej. Zawiadomienia, co do zasady, dokonuje się w zwykłej formie pisemnej.

 

4.3. Zagadnienie skonsolidowanego sprawozdania finansowego grupy kapitałowej

 

Zgodnie z art. 55 ust. 1 u. rach. tzw. jednostka dominująca, mająca siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sporządza roczne skonsolidowane sprawozdanie finansowe grupy kapitałowej, obejmujące dane jednostki dominującej i jednostek od niej zależnych wszystkich szczebli, bez względu na ich siedzibę, zestawione w taki sposób, jakby grupa kapitałowa stanowiła jedną jednostkę. Sprawozdaniem tym obejmuje się również dane pozostałych jednostek podporządkowanych.

 

4.4. Spółki skonsolidowane jako podatkowa grupa kapitałowa

 

Utworzenie holdingu, w warunkach o których mowa w przepisach ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych umożliwia powstanie tzw. podatkowej grupy kapitałowej.

Zgodnie z art. 1a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, podatnikami mogą być również grupy co najmniej dwóch spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które pozostają w związkach kapitałowych, tzw. „podatkowa grupa kapitałowa".

Podatkowa grupa kapitałowa jest podatnikiem, jeżeli spełnione są łącznie warunki, o których mowa w art. 1a ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych

 

4.5. Problem zmian w treści księgi udziałów bądź w treści księgi akcyjnej

 

Spółka, której udziały bądź akcje imienne, były przedmiotem aportu do innej spółki kapitałowej, powinna dokonać odpowiednich zmian w treści księgi udziałów bądź w treści księgi akcyjnej. Poniżej zostaną wskazane szczególne zasady dotyczące trybu wprowadzania zmian do księgi udziałów albo do księgi akcyjnej.

Zgodnie z art. 188 § 1 k.s.h. zarząd jest obowiązany prowadzić księgę udziałów, do której należy wpisywać nazwisko i imię albo firmę (nazwę) i siedzibę każdego wspólnika, adres, liczbę i wartość nominalną jego udziałów oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania i wykonywanie prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika, a także wszelkie zmiany dotyczące osób wspólników i przysługujących im udziałów.

Ponadto, w myśl art. 188 § 3 k.s.h. po każdym wpisaniu zmiany zarząd składa sądowi rejestrowemu podpisaną przez wszystkich członków zarządu nową listę wspólników z wymienieniem liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich oraz wzmianką o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału.

W myśl art. 341 k.s.h. Zarząd obowiązany jest prowadzić księgę akcji imiennych i świadectw tymczasowych (księga akcyjna), do której należy wpisywać nazwisko i imię albo firmę (nazwę) oraz siedzibę i adres akcjonariusza albo adres do doręczeń, wysokość dokonanych wpłat, a także, na wniosek osoby uprawnionej, wpis o przeniesieniu akcji na inną osobę wraz z datą wpisu.

Przed dokonaniem zmian w księdze akcyjnej zarząd powiadamia o swoim zamiarze osoby zainteresowane, wyznaczając im co najmniej dwutygodniowy termin dla zgłoszenia sprzeciwu. Zgłoszenie pisemnego sprzeciwu w tym terminie powoduje wstrzymanie zmiany wpisu. Osobami zainteresowanymi są osoby, których uprawnienia wpisane w księdze akcyjnej mają zostać wykreślone lub obciążone przez wpis ograniczonego prawa rzeczowego. Powiadomienie i sprzeciw należy składać w formie pisemnej.

Wnioskodawcy są obowiązani przedłożyć spółce dokumenty uzasadniające dokonanie wpisu. W omawianym przypadku będzie to umowa przeniesienia udziałów bądź akcji. Zarząd nie ma obowiązku badania prawdziwości podpisów zbywcy akcji i osób ustanawiających zastaw lub użytkowanie na akcji.

Ponadto zgodnie z art. 38 ust. 8 lit. „c” i „ d” u.o KRS, w odniesieniu do spółki z o.o. w rejestrze określa się wspólników posiadających samodzielnie lub łącznie z innymi co najmniej 10 % kapitału zakładowego oraz ilość posiadanych przez tych wspólników udziałów i łączną ich wysokość, a jeżeli spółka ma tylko jednego wspólnika - wzmiankę, że jest on jedynym wspólnikiem spółki.

Z kolei w odniesieniu do spółki akcyjnej (zgodnie z art. 38 ust. 9 lit. „h” u.o KRS) w przypadku gdy spółka ma tylko jednego akcjonariusza - jego oznaczenie, a także wzmiankę, iż jest on jedynym akcjonariuszem spółki.

Wniesienie wkładów na pokrycie kapitału zakładowego spółki może prowadzić do konieczności zmian w rejestrze sądowym (KRS).

 

Blog

06 lutego 2019
Konsolidacja spółek przez aport w postaci akcji/udziałów.