Zarząd przymusowy w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości

Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe (dalej „p.u.”) w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika sąd może stosować tzw. „inne sposoby zabezpieczenia”, w tym także zabezpieczenie przez ustanowienie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika. Ten ostatni środek stosowany jest jeżeli zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, a także gdy dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego (czyli jako silniejszy i następczy sposób zabezpieczenia, w sytuacji gdy nie zadziałał słabszy, wcześniej użyty). Zarząd przymusowy w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości ustanawiany jest co do majątku dłużnika. Nie jest to zarząd nad osobą dłużnika. Ustanowienie zarządu przymusowego, jako zabezpieczenie w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, nie jest dowolne. Nie podlega dyskrecjonalnej woli sędziego. Może nastąpić tylko i wyłącznie w wyznaczonych przez prawo ramach. Dopuszczalność ustanowienia zarządu przymusowego uzależniona jest od spełnienia określonych wymogów ogólnych jak i od ziszczenia się tzw. przesłanek specjalnych.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że postępowanie zabezpieczające samo w sobie nie jest obligatoryjne. Przepis art. 36 p.u. posługuje się funktorem normotwórczym „może”, co oznacza, że sąd nie jest obowiązany do jego przeprowadzenia. Niemniej panuje zgoda, że postępowanie zabezpieczające jest zalecane (chyba, że prima facie jest oczywiste, że wniosek o upadłość jest oczywiście bezzasadny, np. został złożony przez jedynego wierzyciela).

Dalej należy pamiętać że skutki zabezpieczenia nie mogą sięgać dalej niż skutki ogłoszenia upadłości a postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości nie ma na celu zaspokojenia wierzycieli ale jego celem jest rozstrzygnięcie czy wielu wierzycieli konkretnego dłużnika będzie korzystało z procedury zbiorowego zaspokojenia w ramach upadłości czy też - wobec braku ogłoszenia upadłości - będzie prowadziło windykację indywidualną.

Zarząd przymusowy nie jest ani typowym ani zwykłym ani podstawowym sposobem zabezpieczenia postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Jest to „inny sposób zabezpieczenia”. Zarówno z analizy gramatycznej (językowej) art. 40 p.u. jak i z argumentów wykładni systemowej, biorąc pod uwagę treść art. 38, 38a p.u. wynika jednoznacznie, że zarząd przymusowy jest szczególnym i wyjątkowym rodzajem zabezpieczenia.

Zarządu przymusowego nie można zatem traktować jako „standardu” zabezpieczenia. Z istoty rzeczy zarząd przymusowy nie jest środkiem zabezpieczenia przeznaczonym do stosowania „seryjnego”. Nadużywanie zarządu przymusowego wywołuje efekt paraliżu dla dłużnika i podmiotów powiązanych.

Zarząd przymusowy jest najdalej idącym środkiem zabezpieczenia majątku dłużnika, a zatem, jego stosowanie powinno być odnoszone sytuacji wyjątkowych i szczególnych. W konsekwencji absolutnie wykluczone jest stosowanie zarządu przymusowego jak środka prewencji ex ante.

Zatem, zarząd przymusowy może być ustanowiony tylko wówczas gdyby – w oparciu o racjonalne i odpowiednio doniosłe przesłanki – ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego (albo inny sposób albo sposoby zabezpieczenia) nie odniosłoby zamierzonego skutku zabezpieczenia albo nie było celowe. W pierwszej kolejności sąd zawsze powinien zawsze rozważyć zabezpieczenie przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego.

Ponieważ przymus państwowy powinien być stosowany w ściśle wyznaczonych granicach, to ustanowienie zarządu przymusowego przez sąd wymaga ziszczenia się odpowiednich, konkretnych przesłanek szczególnych („przesłanek specjalnych”). Celem postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości nie jest zaspokojenie wierzycieli. Celem tego postępowania jest rozstrzygnięcie o potrzebie ogłoszenia upadłości dłużnika albo o braku takiej potrzeby.

Po pierwsze, dla ustanowienia zarządu przymusowego musi zachodzić obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek. Obawa taka musi wynikać z konkretnych, racjonalnych, odpowiednio doniosłych przesłanek, które powinny być oceniane zgodnie z doświadczeniem życiowym. Powstaje pytanie, w jakich sytuacjach może zachodzić obawa, że dojdzie do uszczuplenia majątku dłużnika w wyniku jego nielegalnego zachowania? Na przykład jeżeli w związku z czynnościami dłużnika są prowadzone przeciwko osobom trzecim sprawy na podstawie art. 527 i n. k.c. albo w stosunku do członka zarządu dłużnika toczy się postępowanie karne w związku z usuwaniem mienia spod egzekucji. Nie wystarczy rozumowanie typu: każdy dłużnik zagrożony likwidacją własnego majątku może być skłonny do ukrywania majątku.

Po drugie, dla ustanowienia zarządu przymusowego musi zachodzić obawa, że dłużnik będzie działał na szkodę wierzycieli. Również w tym wypadku obawa co do działania na szkodę wierzycieli powinna mieć konkretne, racjonalne, odpowiednio doniosłe podstawy.

Po trzecie, dla ustanowienia zarządu przymusowego może być podstawą okoliczność, że dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego. Chodzi tu zatem o fiasko podstawowego modelu zabezpieczenia. Odmowa wykonania poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego sprzecznych z prawem nie rodzi podstaw do powołania zarządcy przymusowego. Podstawą do ustanowienia zarządu przymusowego absolutnie nie może być okoliczność, że dłużnik (jego reprezentant, beneficjent rzeczywisty) ma krytyczne stanowisko co do osoby ustanowionej celem pełnienia funkcji zabezpieczenia, wnosi wobec tej osoby wnioski o rozstrzygnięcia nadzorcze, składa środki zaskarżenia co do rozstrzygnięć sądu, itp.

Blog