Kaucja bankowa należy do grupy umów nazwanych, gdyż jej essentiale negotii jest określone w ustawie Prawo bankowe. Zgodnie z art. 102 ust. 1 pr. bank. w celu zabezpieczenia wierzytelności banku dłużnik lub nawet osoba trzecia może przenieść określoną kwotę w złotych lub w innej walucie wymienialnej na własność banku. Bank jest zobowiązany do zwrotu tej kwoty po uzyskaniu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją.

Umowa kaucji bankowej jest zatem w pewien sposób podobna do umowy przewłaszczenia albo przelewu na zabezpieczenie przy czym od tych ostatnich różni się przede wszystkim przedmiotem zabezpieczenia: w przypadku kaucji przedmiotem zabezpieczenia mogą być tylko środki pieniężne. W przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie przewłaszczający, pomimo wyzbycia się tytułu własności zachowuje władztwo faktyczne czyli posiadanie (possesio) nad rzeczą. W przypadku kaucji bankowej podmiot składający kaucję traci także władztwo faktyczne nad środkami pieniężnymi stanowiącymi przedmiot kaucji.

Kaucja bankowa traktowana jest jak zabezpieczenie o charakterze rzeczowym.[1] Istotą umowy kaucji bankowej jest to, że w jej wykonaniu środki pieniężne „wychodzą” z majątku dłużnika banku albo osoby trzeciej i stają się elementem majątku banku. Bank w ramach umowy kaucji nie jest jedynie przechowawcą cudzych środków pieniężnych ale jest właścicielem przekazanych tytułem kaucji środków pieniężnych.

Upadłość podmiotu, który złożył kaucję nie wywołuje skutku w postaci roszczenia syndyka o zwrot kaucji do masy upadłości. Skutek taki nie wynika wprost z żadnego przepisu prawa, a prawo własności – w tym lege non distinguente środków pieniężnych – podlega ochronie konstytucyjnej. Ingerencja skutków ogłoszenia upadłości uczestnika obrotu prawnego w prawo własności i innych praw rzeczowych wymaga wyraźnej, miarodajnej podstawy prawnej. W myśl art. 102 ust. 2 pr. bank., bank nie ma obowiązku dokonywania zwrotu części kwoty przyjętej na własność, równej niespłaconej sumie zadłużenia wobec banku, odsetek i prowizji oraz innych kosztów poniesionych przez bank w związku z odzyskaniem wierzytelności. Obowiązku tego nie ma bank – lege non distinguente – także na wypadek ogłoszenia upadłości podmiotu wnoszącego kaucję.

Może powstać pytanie czy do kaucji bankowej znajduje zastosowanie art. 70¹ p.u.? Otóż zgodnie z art. 70 p.u. składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości. Przepisy art. 70 i n. p.u. odnoszą się do uprawnień nie posiadającego właściciela względem „posiadającej” masy upadłości. Przepis art. 70¹ p.u. stanowi, że przepisów o wyłączeniu z masy upadłości nie stosuje się do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności. Do przedmiotów tych oraz do zabezpieczonych w ten sposób wierzytelności stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem. Tymczasem w przypadku złożenia przedmiotu kaucji w banku, bank ma atrybut w postaci prawa własności środków pieniężnych stanowiących przedmiot kaucji jak i ma faktyczne władztwo nad przedmiotem kaucji (przedmiot kaucji bankowej nie znajduje się w masie upadłości). Środki pieniężne wpłacone tytułem kaucji bankowej na skutek ogłoszenia upadłości podmiotu wnoszącego kaucję będąc własnością banku nie stają się ani składnikami masy upadłości podmiotu wnoszącego kaucję ani nie podlegają wyłączeniu z masy upadłości podmiotu wnoszącego kaucję.

Zaspokojenie wierzytelności banku wniesioną kaucją nie następuje z chwilą złożenia kaucji ale dopiero z chwilą dokonania rozliczenia wniesionej kaucji. Ponieważ bank ma wierzytelność pieniężną, a przedmiotem kaucji są środki pieniężne bank dokonuje zarachowania środków pieniężnych zgromadzonych tytułem kaucji na poczet przysługującej mu wierzytelności. Do zarachowania przez bank środków pieniężnych zgromadzonych tytułem kaucji na poczet przysługującej mu wierzytelności nie stosuje się przepisów o potrąceniu wierzytelności (art. 498 i n. k.c., 93 – 96 p.u.). W przypadku zabezpieczenia kaucją bankową regresu z tytułu gwarancji bankowej, zarachowanie środków pieniężnych zgromadzonych tytułem kaucji na poczet przysługującej bankowi wierzytelności regresowej może nastąpić najwcześniej z chwilą powstania regresu.

Blog