Instytucja kapitału docelowego została wprowadzona do polskiego prawa spółek przez Kodeks spółek handlowych w przepisach art. 444 – 447 i 453 – 454. Najogólniej rzecz biorąc polega ona na statutowym upoważnieniu zarządu spółki akcyjnej do pojęcia uchwały w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego spółki, w granicach i na zasadach wyznaczonych w ustawie i statucie spółki.

Instytucja kapitału docelowego uregulowana jest w prawie spółek wielu państw gospodarki rynkowej.

Do podstawowych zalet konstrukcji prawnej kapitału docelowego należy obniżenie kosztów pozyskiwania kapitału przez spółkę, uproszczenie i przyspieszenie procedury podwyższenia kapitału w stosunku do zwykłego trybu, umożliwienie spółce emisji akcji w najbardziej odpowiednim czasie z uwagi na wspomniane uproszczenia w procedurze decyzyjnej, uniknięcie ryzyka blokady emisji akcji wskutek zaskarżenia uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy przez wspólników.

Konstrukcja kapitału docelowego wykazuje pewne podobieństwo do instytucji podwyższenia kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na mocy wcześniejszych postanowień umowy spółki (art. 257 § 1 k.s.h.). Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może przewidywać maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego i termin tego podwyższenia (art. 257 § 1 k.s.h.). Podwyższenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do wysokości uprzednio określonej w umowie może zostać powierzone do wykonania zarządowi.

Omówienie instytucji kapitału docelowego winno zostać poprzedzone przynajmniej pobieżną charakterystyką kapitału zakładowego.

Przez kapitał zakładowy rozumie się w piśmiennictwie ustaloną w statucie spółki akcyjnej określoną wielkość jednostek pieniężnych wyrażonych w złotych, która stanowi sumę wartości nominalnej wszystkich akcji w spółce.

Kapitał zakładowy jako abstrakcyjną wielkość liczbową należy odróżnić od kapitału rzeczywiście wniesionego, jako sumy efektywnie wpłaconych do spółki środków lub ustanowionych na rzecz spółki praw majątkowych.

Kapitał zakładowy spółki nie pokrywa się z pojęciem majątku spółki. To ostatnie pojęcie jest szersze, obejmuje także kapitał zapasowy, kapitały rezerwowe, itp.

Kapitał zakładowy charakteryzują takie cechy jak : jednolitość (spółka może mieć tylko jeden kapitał zakładowy), stałość (stabilność, nienaruszalność kapitału), wyrażenie go w pieniądzu polskim, określenie jego minimalnej wartości, jednoczesność gromadzenia, co oznacza że kapitał ten powinien w całości znaleźć się w dyspozycji spółki przed jej rejestracją lub rejestracją podwyższenia tego kapitału. Ta ostatnia zasada ta doznaje jednak licznych wyjątków na gruncie regulacji spółki akcyjnej.

Wreszcie wskazać wypada na funkcje, jakie kapitał zakładowy pełni w spółce akcyjnej.

Po pierwsze będzie to funkcja prawna, gdyż kapitał zakładowy będąc sumą ogółu akcji stanowi podstawę uczestnictwa akcjonariuszy w spółce.

Po drugie będzie to funkcja ekonomiczna, jako że aktywa odpowiadające wartości kapitału zakładowego umożliwiają podjęcie działalności przez spółkę.

Po trzecie będzie to funkcja gwarancyjna, gdyż aktywa odpowiadające wartości kapitału zakładowego stanowią pewien stały fundusz potencjalnego zaspokojenia się wierzycieli spółki. Kapitał zakładowy jest umieszczony w bilansie spółki po stronie pasywów. Pasywa pokazują bowiem źródła pochodzenia tego, co figuruje w aktywach jako składniki majątku. Wspólnicy mają jeden tytuł pobierania wypłat ze spółki – dywidendę. Natomiast zysk powstanie, gdy aktualny stan majątku spółki przewyższa wszystkie pasywa, w tym kapitał zakładowy.

W kontekście problematyki kapitału docelowego w prawie europejskim należy zwrócić uwagę na postanowienia, kilkukrotnie nowelizowanej, Drugiej Dyrektywy z 13.12.1976 r. Przedmiotem regulacji tego aktu prawnego jest tworzenie, utrzymanie oraz zmiana kapitału spółki akcyjnej. Second Council Directive of 13 December 1976 on coordination of safeguards which, for the protection of the interests of members and others, are required by Member States of companies within the meaning of the second paragraph of Article 58 of the Treaty, in respect of the formation of public limited liability companies and the maintenance and alteration of their capital, with a view to making such safeguards equivalent (77/91/EEC).

Artykuł 25 ust. 1 Drugiej Dyrektywy stanowi, że o podwyższeniu kapitału zakładowego spółki decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy. W art. 25 ust. 2 Drugiej Dyrektywy wprowadzony został jednakże wyjątek od tej zasady, pozwalający podejmować decyzje o podwyższeniu kapitału spółki akcyjnej organowi spółki (company body) w ramach udzielonego upoważnienia. Upoważnienie organu spółki jest okresowe (wynosi maksymalnie 5 lat), może być jednak odnowione. W myśl art. 25 ust. 3 Drugiej Dyrektywy jeżeli w spółce są akcje różnego rodzaju, uchwała w przedmiocie upoważnienia do podwyższenia kapitału zakładowego winna być poddana pod głosowanie w każdej grupie akcji, jeżeli uchwała taka naruszałaby uprawnienia akcjonariuszy danego rodzaju akcji.

Instytucja kapitału docelowego wprowadzona do polskiego prawa spółek opiera się na postanowieniach Drugiej Dyrektywy.

Kapitał docelowy regulują przepisy art. 444 – 447 i art. 453 – 454 k.s.h. (rozdział 5 działu II k.s.h.).

W zakresie, w jakim instytucja ta nie została uregulowana w rozdziale 5 działu II k.s.h. przepis art. 453 k.s.h. wskazuje na konieczność odpowiedniego stosowania przepisów rozdziału 4 działu II k.s.h., t.j. art. 430 – 433 k.s.h. o zwykłym podwyższeniu kapitału zakładowego (pierwsze odesłanie). Z kolei art. 430 § 7 k.s.h. nakazuje odpowiednie stosowanie do podwyższenia kapitału zakładowego niektórych innych przepisów kodeksu (drugie odesłanie).

Źródłem regulacji kapitału docelowego może być również statut spółki, przy uwzględnieniu granic swobody w kształtowaniu treści statutu, o których mowa w art. 304 § 3 i § 4 k.s.h.

Przepisy o kapitale docelowym nie naruszają kompetencji walnego zgromadzenia do zwykłego podwyższenia kapitału zakładowego (art. 454 k.s.h.). Możliwe jest zatem symultaniczne podwyższanie kapitału zakładowego w spółce akcyjnej w tym jednocześnie warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego i podwyższenie kapitału spółki przez zarząd.

Nie jest natomiast dopuszczalne, w ramach kapitału docelowego, podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki, przez tzw. kapitalizację rezerw (art. 444 § 5 k.s.h.).

Istota kapitału docelowego polega na tym, że statut może upoważnić zarząd na okres nie dłuższy niż trzy lata do podwyższenia kapitału zakładowego do określonej wysokości maksymalnej, na szczególnych zasadach określonych w rozdz. 5 działu II tytułu III k.s.h. (art. 444 § 1 k.s.h.). Uchwała zarządu podjęta w granicach statutowego upoważnienia zastępuje uchwałę walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego (art. 446 § 1 k.s.h.). Tym samym akcjonariusze delegują na zarząd część przysługujących im uprawnień do decydowania o podwyższeniu kapitału zakładowego spółki. Pojęcie „kapitał docelowy” oznacza zatem wielkość podwyższenia kapitału zakładowego jaka może zostać dokonana przez zarząd w ramach udzielonego mu upoważnienia. Zarząd, w granicach udzielonego mu upoważnienia, sam decyduje o ilości emisji akcji, nominalnej wysokości poszczególnych emisji i terminach emisji.

Instytucja kapitału docelowego wykazuje pewne podobieństwo do niektórych postaci widełkowego podwyższenia kapitału zakładowego spółki akcyjnej (art. 310 § 2 – 4 k.s.h.). Obie te konstrukcje prawne mają na celu ułatwienie procedury podwyższenia kapitału zakładowego, choć obie podlegają różnemu reżimowi prawnemu.

Organem który może zostać upoważniony do podwyższenia kapitału zakładowego jest wyłącznie zarząd spółki. Nie jest dopuszczalne upoważnienie, rady nadzorczej, prokurenta, akcjonariusza (w trybie art. 354 k.s.h.), ani osoby trzeciej. Zarząd spółki nie może przenieść udzielonego mu upoważnienia na inny podmiot.

Zarząd spółki jest głównym organem przez który spółka prowadzi swoje sprawy i jest reprezentowana na zewnątrz. Mimo iż nie zostało to wyraźnie zapisane w ustawie, to jednak z uwagi na pozycję zarządu w spółce, przyjąć należy iż organowi temu przysługuje ogólne domniemanie kompetencji we wszystkich sprawach spółki wyraźnie nie zastrzeżonych dla innych organów. Również w przypadku zwykłego podwyższania kapitału zakładowego zarządowi przysługują znaczne kompetencje. W praktyce to zarząd występuje z inicjatywą podwyższenia kapitału zakładowego i przygotowuje projekty uchwał walnego zgromadzenia tym zakresie. Uchwała wspólników może wyznaczyć zarządowi bardziej aktywną rolę przy zwykłym podwyższaniu kapitału zakładowego i upoważnić zarząd spółki do oznaczenia ceny emisyjnej, terminów otwarcia lub zamknięcia subskrypcji (art. 432 § 1 pkt 4 i 6 k.s.h.). Szczególne kompetencje będą przysługiwać zarządowi w ramach tzw. widełkowego podwyższania kapitału zakładowego (art. 310 § 2 k.s.h.).

Instytucja kapitału docelowego jest elementem wzmocnienia pozycji zarządu w spółce. Ponieważ przekazanie zarządowi upoważnienia do emisji nowych akcji niesie za sobą niebezpieczeństwo przejęcia kontroli nad spółką, upoważnienie zarządu wiąże się z wprowadzeniem szeregu ograniczeń. Wskazać tu należy na specjalny tryb decydowania o upoważnieniu zarządu, ograniczeniach co do czasu trwania upoważnienia, wysokości kapitału docelowego, rodzaju akcji wydawanych za wkłady na kapitał docelowy. Ograniczenia te zostaną bliżej omówione w dalszej części niniejszej ekspertyzy.

Upoważnienie zarządu dla docelowego podwyższenia kapitału zakładowego może być udzielone tylko i wyłącznie w statucie spółki (art. 444 § 1 k.s.h.).

O upoważnieniu zarządu do docelowego podwyższenia kapitału zakładowego mogą postanowić w statucie założyciele spółki (art. 301 § 2 k.s.h.) lub wspólnicy w drodze zmiany statutu. W tym drugim przypadku zmiana statutu może polegać na wprowadzeniu upoważnienia dla zarządu po raz pierwszy, lub po raz kolejny z uwagi na czasowość upoważnienia dla zarządu.

Zmiana statutu w zakresie upoważnienia zarządu do podwyższenia kapitału zakładowego podlega jednakże szczególnym wymogom, innym niż wymogi przewidziane dla zwykłej zmiany statutu. Uchwała taka winna być podjęta większością ¾ głosów (w rozumieniu art. 4 § 1 pkt 9 k.s.h.), przy zachowaniu quorum które wymaga obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej połowę kapitału zakładowego, a w przypadku spółki publicznej akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 1/3 kapitału zakładowego. Nadto uchwała taka winna być umotywowana (art. 445 § 1 k.s.h.). Uchwała walnego zgromadzenia podejmowana w przy zachowaniu wskazanych powyżej wymogów formalnych rozstrzyga o wszystkich kwestiach związanych z kapitałem docelowym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Zgodnie z art. 447 § 2 k.s.h. w przypadku przyznania zarządowi kompetencji do wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru za zgodą rady nadzorczej, uchwała zmieniająca statut, wymaga większości co najmniej 4/5 głosów. Konieczne jest także zapowiedzenie powzięcia takiej uchwały przez zgromadzenie w porządku obrad.

Jeżeli zatem dla wyposażenia spółki w instytucję kapitału docelowego podejmowana jest więcej niż jedna uchwała, np. uchwała w przedmiocie upoważnienia zarządu do docelowego podwyższenia kapitału zakładowego i osobno uchwała w przedmiocie przyznania zarządowi kompetencji do wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru za zgodą rady nadzorczej, wówczas każda z uchwał winna odpowiadać warunkom indywidualnie im przypisanym. Jeżeli natomiast cała materia kapitału docelowego w spółce regulowana jest tylko jedną uchwałą w tym względzie, uchwała taka winna odpowiadać surowszym wymogom, jakie są przewidziane dla poszczególnych rodzajów uchwał.

Jeżeli, zgodnie z dyspozycją art. 415 § 5 k.s.h., statut przewiduje surowsze warunki dla zmiany statutu spółki, niż określone w art. 445 k.s.h., pierwszeństwo winny znaleźć surowsze postanowienia statutu bądź ustawy.

Jeżeli walne zgromadzenie zwołane, w celu podjęcia uchwały w sprawie kapitału docelowego, nie miało zdolności o podjęcia uchwały z powodu braku quorum, można zwołać kolejne walne zgromadzenie, podczas którego wymagana jest obecność akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 1/3 kapitału zakładowego (445 § 2 k.s.h.). W przypadku spółki publicznej uchwała może być powzięta bez względu na liczbę akcjonariuszy obecnych na zgromadzeniu, chyba że statut stanowi inaczej (445 § 3 k.s.h.).

Uchwała o udzieleniu zarządowi upoważnienia do docelowego podwyższenia kapitału zakładowego może być podjęta, nawet jeżeli nie opłacono jeszcze 9/10 dotychczasowego kapitału zakładowego (art. 431 § 3 k.s.h.). Zarząd nie będzie mógł jednak skorzystać z przysługującego mu upoważnienia do czasu opłacania dotychczasowego kapitału zakładowego w wymaganej wysokości.

Zgodnie z art. 430 § 1 k.s.h. uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy zmieniająca statut wymaga wpisu do rejestru sądowego. Wpis do rejestru sądowego ma charakter konstytutywny. Zgłoszenie zmiany statutu nie może nastąpić po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie akcjonariuszy. Po zarejestrowaniu zmiany zarząd powinien w terminie dwóch tygodni złożyć we właściwym urzędzie skarbowym poświadczony przez siebie odpis zmiany statutu (art. 324 w zw. z art. 430 § 4 k.s.h.).

Kodeks spółek handlowych nie rozstrzyga, czy dopuszczalne jest odwołanie upoważnienia zarządu do docelowego podwyższenia kapitału zakładowego. Na tak postawione pytanie należy jednak odpowiedzieć twierdząco, gdyż akcjonariusze są dysponentami spółki. Odwołanie upoważnienia dla zarządu wymaga zmiany statutu. Uchwała o zmianie statutu winna opowiadać szczególnym wymogom określonym w art. 445 k.s.h. Ponadto należy postawić ogólną tezę, iż odwołanie upoważnienia zarządu nie ma skutku dla uprzednio wszczętej procedury podwyższenia kapitału przez zarząd przynajmniej wtedy, gdy w wyniku podjętych przez zarząd działań osoby trzecie nabyły prawo lub zaciągnęły zobowiązanie.

Jak była już o tym mowa wcześniej, upoważnienie zarządu ma charakter okresowy (444 § 2 k.s.h.). Może ono zostać udzielone na okres nie dłuższy niż trzy lata. Ustawodawca polski, inaczej niż np. niemiecki, nie skorzystał z możliwości wprowadzenia maksymalnego okresu pięcioletniego, o którym mowa w art. 25 ust. 2 Drugiej Dyrektywy. Po upływie terminu określonego w statucie upoważnienie zarządu wygasa. Możliwe jest jednak udzielenie upoważnienie zarządu na dalsze okresy nie dłuższe niż trzy lata. Udzielenie kolejnego upoważnienia wymaga jednak każdorazowej zmiany statutu.

Termin a quo dla określenia upoważnienia dla zarządu stanowi wpis zmiany statutu do rejestru (art. 430 § 1 k.s.h.).

Udzielenie upoważnienia następuje dla zarządu spółki, jako organu, a nie dla określonych piastunów tego organu, zatem możliwa jest sytuacja, w której kapitał będzie podwyższał zarząd więcej niż jednej kadencji.

Podwyższenie kapitału zakładowego przez zarząd po terminie upoważnienia jest nieważne (art. 58 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.).

Zarząd upoważniony do docelowego podwyższenia kapitału zakładowego uzyskuje przede wszystkim uprawnienie do podwyższenia kapitału zakładowego. Statut może zobowiązać jednak zobowiązać zarząd do podjęcia uchwały w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego. Jeżeli członkowie zarządu przez zaniechanie podjęcia takiej uchwały wyrządzą spółce szkodę, mogą ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą (art. 483 k.s.h.).

W ramach udzielonego mu upoważnienia zarząd może dokonać jednego lub kilku podwyższeń kapitału zakładowego (444 § 1 zd. 2 k.s.h.). Wysokość kapitału docelowego, w ramach jednego upoważnienia, została przez ustawodawcę ograniczona. Nie może ona przekraczać ¾ kapitału zakładowego na dzień udzielenia upoważnienia zarządowi (444 § 3 k.s.h.). Punktem odniesienia jest tutaj zarejestrowany kapitał zakładowy spółki. Zatem bez znaczenia z uwagi na konstrukcję kapitału docelowego jest wysokość kapitału minimalnego dla spółki akcyjnej określona w art. 308 § 1 k.s.h. ani wysokość kapitału rzeczywiście opłaconego.

Przy badaniu, czy zarząd nie przekracza przyznanego mu statutem limitu do podwyższenia kapitału zakładowego spółki, nie bierze się pod uwagę tych uchwał zarządu podjętych w ramach udzielonego upoważnienia, jeżeli w wyniku ich podjęcia podwyższenie kapitału zakładowego nie doszło do skutku (por. art. 438 § 2 w zw. z art. 453 k.s.h.).

Przepisy ograniczające wysokość kapitału docelowego nie stoją na przeszkodzie wydawaniu akcji powyżej ich ceny emisyjnej.

Należy odpowiedzieć jeszcze na pytanie co oznacza dzień udzielenia upoważnienia ? Czy jest to dzień podjęcia uchwały, czy dzień wpisu uchwały do rejestru ? Z wykładni systemowej (por. art. 448 § 3 k.s.h. w którym jest mowa o wysokości kapitału z „chwili podejmowania uchwały”) i przede wszystkim z uwagi na zasadę konstytuwnego charakteru wpisu do rejestru zmiany statutu (art. 430 § 1 k.s.h.) należy opowiedzieć się za drugim rozwiązaniem. Trzeba jednak pamiętać, iż z uwagi na dopuszczalność symultanicznego stosowania różnego rodzaju trybów podwyższania kapitału zakładowego może się zdarzyć, iż inna będzie wysokość kapitału zakładowego spółki w chwili podjęcia uchwały o zmianie statutu i w chwili wpisu zmiany do rejestru.

Uproszczenie procedury podwyższenia kapitału zakładowego i przekazanie kompetencji decyzyjnych w tym zakresie dla zarządu wiąże się z ograniczeniami co do akcji wydawanych za wkłady na kapitał docelowy. Ograniczenia te mają na celu ochronę interesów dotychczasowych akcjonariuszy.

Do ograniczeń pierwszego rodzaju, uregulowanych w art. 444 § 6 k.s.h., należy niedopuszczalność wydawania akcji uprzywilejowanych (akcji uprzywilejowanych co do prawa głosu, co do dywidendy, co do podziału majątku, itp. art. 351 k.s.h.). Ponadto zarząd, w zamian za wkłady na kapitał docelowy, nie może przyznawać uprawnień osobistych indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi, o których mowa w art. 354 k.s.h.

Do ograniczeń drugiego rodzaju należy zakaz wydawania tzw. akcji aportowych. Oznacza to, iż wkłady na kapitał docelowy mogą być tylko pieniężne. Statut może jednak postanowić inaczej i wyraźnie upoważnić zarząd do wydawania akcji również za wkłady niepieniężne (art. 444 § 4 k.s.h.).

Szczególne ograniczenia dla zarządu w związku z emisją akcji mogą zostać wprowadzone w upoważnieniu zamieszczonym w statucie spółki. Zarząd może zostać zobowiązany do wydawania jedynie akcji imiennych, zaoferowania akcji w trybie subskrypcji zamkniętej, itp.

Statut może natomiast upoważnić zarząd do wydawania akcji imiennych z którymi byłby związany obowiązek akcjonariuszy do spełniania powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki (art. 356 § 1 i art. 304 § 2 ust. 2 k.s.h.).

Ustawodawca wprowadził expresis verbis szczególne domniemanie kompetencji zarządu w sprawach podwyższenia kapitału zakładowego. W myśl art. 446 § 1 k.s.h. zarząd decyduje o wszystkich sprawach związanych z podwyższeniem kapitału zakładowego. W gestii zarządu pozostaje np. określenie rodzaju akcji nowej emisji (imienne czy na okaziciela) czy wybór rodzaju subskrypcji akcji, itp.

Od tej zasady wprowadzone zostały wyjątki ustawowe. Dopuszczalne jest również wprowadzenie ograniczeń w statucie.

Dyspozytywny przepis art. 446 § 2 k.s.h. stanowi, że uchwały zarządu w sprawach ustalenia ceny emisyjnej i wydania akcji za wkłady niepieniężne, jeżeli statut zezwala na pokrycie kapitału docelowego wkładami niepieniężnymi, wymagają zgody rady nadzorczej.

Ponadto, zgodnie z art. 447 § 1 k.s.h., wyłączenie lub ograniczenie prawa poboru dotyczące każdego podwyższenia kapitału zakładowego w granicach kapitału docelowego wymaga uchwały walnego zgromadzenia. Statut może jednak upoważnić zarząd do wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru za zgodą rady nadzorczej. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż pozostawienie w ręku walnego zgromadzenia decyzji o wyłączeniu (ograniczeniu) prawa poboru zapewnia akcjonariuszom kontrolę układu sił w spółce, z drugiej jednak strony komplikuje uproszczoną procedurę podwyższania kapitału zakładowego. Odformalizowanie procedury podwyższania kapitału ma zapewnić spółce elastyczność i sprawność w emisji nowych akcji, a zarząd zazwyczaj poszukiwać będzie dla spółki inwestora zewnętrznego. W statucie można zastrzec iż wyłączenie prawa poboru lub jego ograniczenie w określonej w statucie części wymagać będzie uchwały walnego zgromadzenia.

Czynność prawna dokonana przez zarząd, w ramach docelowego podwyższenia kapitału zakładowego, bez zgody walnego zgromadzenia lub rady nadzorczej wymaganej ustawą jest bezwzględnie nieważna (art. 17 § 1 i § 2 k.s.h.).

Blog