Jakie argumenty szczegółowe przemawiają za tezą o terminie przedawnienia roszczenia syndyka masy upadłości SKOK o pokrycie straty bilansowej (przy hipotetycznym założeniu, że w ogóle by istniało) jak w związku z działalnością gospodarczą?

1. Przepisy ustawy o SKOK nie zawierają szczególnej regulacji dotyczącej terminu przedawnienia roszczeń kasy do członków SKOK o pokrycie straty bilansowej. Powinno się w zasadzie stosować zatem ogólne prawidła Kodeksu cywilnego.

2. Z lektury art. 29 pr. spół. należy wyprowadzić kierunkową dyrektywę interpretacyjną, że w stosunkach spółdzielczych ustawodawca preferuje krótki (trzyletni) termin przedawnienia.

3. Istnieje doktrynalna zgoda co do tezy, że – w kontekście terminów przedawnienia - związek roszczenia z działalnością gospodarczą trzeba ujmować szeroko.

4. Pojęcie wierzyciela dochodzącego roszczeń związanych z działalnością gospodarczą jest szerokie. Dotyczy m.in. prowadzących działalność gospodarczą choćby ubocznie: Skarbu Państwa działającego przez stationes fisci, organów samorządu terytorialnego działających przez stationes municipi, fundacji, stowarzyszeń, związków zawodowych, itp. Nie można pominąć syndyków masy upadłości przedsiębiorców.

5. Działalność gospodarcza, o której mowa w art. 118 k.c., nie musi wykazywać cech działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów prawa publicznego (por. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNC 1992, nr 5, poz. 65, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1991 r., III CZP 53/91, Biul. SN 1991, nr 6, s. 5 i z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002, nr 12, poz. 149, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2014 r., V CSK 630/13, OSNC 2015, nr 78, poz. 56 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1999 r., III CKN 372/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 81).

6. Związek roszczenia z działalnością gospodarczą może być tylko p o ś r e d n i.

7. Dyskusję w sprawie można zamknąć powołując się na wiążącą składy orzekające SN uchwałę 7 sędziów SN z 9.3.2017r. III CZP 69/16 w brzmieniu : „roszczenie spółdzielni mieszkaniowej o uzupełnienie przez jej członka wkładu budowlanego jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej i przedawnia się z upływem trzech lat (art. 118 k.c.).” Per analogiam roszczenie z tytułu uzupełnienia straty wynikłej z działalności gospodarczej SKOK jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej i przedawnia się z upływem trzech lat.

8. Zawieszenie działalności gospodarczej, jej likwidacja, faktyczna przerwa w jej prowadzeniu, itp. nie wpływają na wydłużenie terminów przedawnienia.

9. Roszczenia związane z działalnością gospodarczą to roszczenia nie tylko związane z umową. Może to być np. roszczenie przedsiębiorcy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, ochrony dóbr osobistych przedsiębiorcy, itp. Nie można zatem zamykać tego zagadnienia tylko w obszarze kontraktu. Innymi słowy okoliczność, że źródłem roszczenia nie jest umowa nie oznacza jeszcze braku powiązania roszczeń z działalnością gospodarczą wierzyciela. Roszczenie przedsiębiorcy o naruszenie dóbr osobistych czy bezpodstawne wzbogacenie nie jest zazwyczaj związane z umową.

10. Przymiot działania danej osoby w charakterze przedsiębiorcy nie przesądza jeszcze o powiązaniu roszczenia z działalnością gospodarczą. Niemniej jeżeli w danej relacji prawnej występuje przedsiębiorca jako wierzyciel i osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej jako dłużnik, to okoliczność ta ma swoje znaczenie przy kwalifikacji charakteru prawnego roszczenia. Ratio legis krótszego terminu przedawnienia wyraża się w tym, że z jednej strony od przedsiębiorcy wymaga się większej staranności niż od nieprofesjonalnego uczestnika obrotu cywilnoprawnego a z drugiej (jeżeli relacja ma charakter konsumencki) strony osoba słabsza wymaga wzmożonej ochrony prawnej.

11. Uchwała 7 sędziów SN z 9.3.2017r. III CZP 69/16 formułuje jasny przekaz, o kluczowej roli konsumenckiego statusu dłużnika wobec kierowania względem niego roszczeń przez wierzyciela nie-konsumenta. „Na konsumencki charakter stosunków między spółdzielnią, a członkiem wskazuje kształt tej relacji. W jej ramach członek spółdzielni występuje jako podmiot nieprofesjonalny zmierzający do zaspokojenia zindywidualizowanej potrzeby konsumpcyjnej, a spółdzielnia jest podmiotem profesjonalnym, trudniącym się fachowo dokonywaniem czynności z zakresu budowy lokali i zarządu nieruchomościami. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego spółdzielcy zrzeszeni w spółdzielniach mieszkaniowych są jako „pasywni” uczestnicy obrotu, których interes jest w sposób utrudniający jego ochronę „rozproszony”, traktowani jako konsumenci w rozumieniu art. 76 Konstytucji (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2005 r., K 42/02, OTK-A 2005, nr 4, poz. 38). Takie stanowisko zajęto również w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 lutego 2000 r., III CZP 26/99, OSNC 2000, nr 9, poz. 152, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2007r., IV CSK 122/07, OSNC-ZD 2008, nr C, poz. 74 oraz z dnia 8 listopada 2012 r., I CSK 199/12).”

12. Należy zwrócić uwagę na standardy prawa konsumenckiego. Powszechnie uważa się, że klasyczne instrumenty cywilistyki – wobec znacznych dysproporcji ekonomicznej pozycji stron w relacjach konsumenckich – nie są wystarczające dla ochrony interesów konsumenta. Z tej przyczyny powstaje szereg nowych konstrukcji prawnych dla realizacji powyższego założenia. Tradycyjna dogmatyka prawna ustępuje wyższemu celowi jakim jest ochrona podmiotu słabszego. W stosunku do osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej przyjęcie długiego terminu przedawnienia wymaga jakichś szczególnych racji. W tym przypadku racji takich brak. Bronię poglądu, że syndyk nie dysponuje takim roszczeniem. W orzecznictwie niektórych sądów zachowanie syndyka kwalifikuje się jako nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Nie ma zatem ani istotnie dogmatycznej (o czym dalej) ani moralnie uzasadnionej przyczyny aby w stosunku do konsumenta kreować konstrukcję interpretacyjną o dłuższym okresie przedawnienia roszczeń przedsiębiorcy. W uchwale 7 sędziów SN z 9.3.2017r. III CZP 69/16 wskazano: „Kwestia ochrony słabszych ekonomicznie i organizacyjnie uczestników obrotu cywilnoprawnego - do których należy członek spółdzielni - wchodzi w zakres tych fundamentalnych problemów aksjologii prawa cywilnego, które wymagają rozważenia również w kontekście przedawnienia (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r. III CZP 63/01, OSNC 2002, nr 9, poz. 106).”

13. Ustawodawca expresis verbis wskazał, że członek spółdzielni mieszkaniowej w relacji ze spółdzielnią jest konsumentem (art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2014 r., poz. 827 ze zm.). Jest to kluczowa wskazówka interpretacyjna przy rozstrzyganiu opisywanego zagadnienia. Ustawodawca pomimo istnienia statusu członka spółdzielni w wewnętznym stosunku członkostwa dostrzega w takiej jednostce konsumenta.

14. Roszczenia wobec członków SKOK (przy hipotetycznym założeniu ich istnienia) o uzupełnienie straty bilansowej mają – wobec błędnej interpretacji prawa – charakter masowy, powtarzalny. Członków kilkudziesięciu upadłych SKOK-ów wzywanych do zapłaty jest kilkadziesiąt, kilkaset tysięcy. Mechanizm działania syndyków jest wysoce sprofesjonalizowany: sprawy prowadzą kancelarie prawne, argumenty przedstawiane przez syndyków zajmują wiele stron dokumentów. Jest to istotne z uwagi na cele i funkcje przedawnienia.

15. Działalnością gospodarczą jest niewątpliwie aktywność zmierzająca do pokrycia straty lub zmniejszenia straty. Przedsiębiorca „pod kreską” jest nadal przedsiębiorcą.

16. Przy konstrukcji odpowiedzialności członków SKOK za straty bilansowe stosunek członkostwa odgrywa istotną rolę niemniej intensywność treści roszczenia – o uzupełnienie straty z działalności gospodarczej SKOK - przemawia za jego szczególnym potraktowaniem. Jeżeli w normalnym toku działalności kasy członek SKOK pokrywa jej stratę bilansową, to zachowanie takie ma charakter wewnętrzny. Niemniej po zamknięciu działalności kasy syndyk masy upadłości podnosi roszczenie (prawnie nIe istniejące) nie w celu „wspólnego dobra” członków kasy ale dla pokrycia niedoborów masy upadłości z której zaspokojenie – przynajmniej w teorii – odnajdą wierzyciele zewnętrzni. Likwidacja upadłościowa dokonywana przez syndyka nie jest likwidacją wewnątrzspółdzielczą ale zewnętrzną likwidacją sądową. Roszczenie wykreowane przez syndyka (bez podstawy prawnej) wymyka się koncepcji zamknięcia problemu w relacji członkostwa.

17. Masowy udział osób fizycznych w kasach przemawia za nieodbieraniem tym osobom statusu konsumenta w imię sztucznej dogmatyki prawa.

18. W przypadku roszczeń spółek prawa handlowego do wspólników w orzecznictwie Sądu Najwyższego również przyjęto, że podlegają one trzyletniemu terminowi przedawnienia, jeżeli pozostają w związku z określonym rodzajem działalności gospodarczej spółki (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2009 r., III CZP 61/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 99).

19. Strata bilansowa to wynik na działalności gospodarczej. Nawet jeżeli faktyczną przyczyną straty jest przestępstwo to i tak sprawozdanie finansowe kasy jest obrazem działalności gospodarczej. Czy zatem strata jest wynikiem kradzieży czy nieudolności zarządczej czy innego zdarzenia to i tak roszczenie do zobowiązanego (o ile istnieje) o pokrycie straty bilansowej jest związane z działalnością gospodarczą.

Blog