Franczyza jako zjawisko biznesowe
Franczyza jest wszędzie wokół nas. To przede wszystkim zjawisko biznesowe. Z punktu widzenia perspektywicznego biznesu jest to jeden ze sposobów na przeprowadzenie dynamicznej ekspansji rynkowej. Istnieje bowiem następująca alternatywa.
W pierwszym wariancie twórca danej „marki” (towaru lub usługi) może dokonywać rynkowej ekspansji swoim własnym kosztem, powiększając tym samym swoją strukturę korporacyjną poprzez tworzenie nowych oddziałów i zatrudnianie pracowników lub poprzez tworzenie nowych podmiotów prawa (spółek zależnych), które same będą zatrudniały pracowników. Rozwój wymaga sporego kapitału (który można pożyczyć od banku lub pozyskać od inwestorów – akcjonariuszy). Tempo tego rozwoju też ma swoje ograniczenia. Ponadto zbyt szybki rozrost biznesu też ma swoje ryzyka. Taki model rozwoju można określić jako „scentralizowany”, gdyż opiera się on na ryzyku jednego podmiotu prawa albo holdingu powiązanego relacjami osobowo-kapitałowymi.
W drugim wariancie instrument rozwoju pewnej „marki” może nastąpić w sposób zdecentralizowany, przy wykorzystaniu indywidualnego potencjału wielu innych podmiotów. Chodzi tu zarówno o ich energię osobistą jak i kapitał. W związku z udostępnieniem im przez organizatora sieci know-how i praw własności intelektualnej (nazwy handlowe, znaki towarowe, znaki graficzne, oznaczenia geograficzne itp.) uiszczają odpowiednie opłaty.
Wspomniane podmioty zachowują w relacjach z twórcą danej „marki” (organizatorem sieci franczyzowej, franczyzodawcą) jak i względem siebie i osób trzecich swoją samodzielność i odrębność prawną. Podmioty te w obrocie prawnym posiadają status samodzielnych przedsiębiorców. Niesie to daleko idące konsekwencje. Ponoszą własne ryzyko prawne i ekonomiczne. Samodzielnie zatrudniają własnych pracowników. Niemniej te w pełni samodzielne podmioty prawa są, na podstawie zawartych umów, zmuszone do działania w sposób ustandaryzowany, pod wspólną nazwą handlową, według określonych przez franczyzodawcę prawideł, a zatem w ramach ograniczonej autonomii gospodarczej. Nie muszą one jednak ponosić ryzyka wymyślenia i sprawdzenia sposobu prowadzenia działalności gospodarczej. Nie ponoszą kosztów prac rozwojowych. Nie ponoszą kosztów wypromowania danego towaru lub usługi, gdyż od organizatora sieci otrzymują – w założeniu – rynkowo sprawdzoną i szczegółowo opisaną metodykę działania.
Franczyza polega zatem na budowaniu marki (ekspansji rynkowej) przy pomocy wielu innych samodzielnych podmiotów prawa, w sposób zdecentralizowany, przy wykorzystaniu ich własnych zasobów kapitałowych i pracy. Jednocześnie franczyza pozwala na takie ujednolicenie usług świadczonych na zewnątrz, że finalny odbiorca w zasadzie nie jest w stanie rozróżnić, czy przyjmuje świadczenie od organizatora sieci czy od jego franczyzobiorcy. Z punktu widzenia korporacji ekspansja rynkowa poprzez sieć franczyzową pozwala na: a) łatwiejsze zarządzanie niż w przypadku porównywalnej organizacji gospodarczej tworzonej w sposób scentralizowany (Nie oznacza to, że w praktyce zarządzanie międzynarodową siecią franczyzy jest rzeczą łatwą. N. Dickinson, K. Tyre, P. Ward, The impossible dream: controlling your international franchise system, San Diego 2010, passim).; b) szybszy rozwój wobec zaangażowania cudzego kapitału i pracy; c) jak i na lepszą redystrybucją ryzyka, d) łatwiejszą ekspansję globalną, wobec oparcia mechanizmów współpracy na umowie z miejscowymi przedsiębiorcami (to znaczy z przedsiębiorcami państwa goszczącego). Zatem, z jednej strony, organizatorowi sieci powinno zależeć na odpowiedniej rekrutacji i selekcji wstępnej franczyzobiorców, gdyż ich niewłaściwe zachowania mogą wpływać na wizerunek całości sieci. I tu trzeba stwierdzić, że niestety nie zawsze w Polsce udawało się zachować higienę relacji biznesowych przy wprowadzaniu sieci franczyzowych. Z drugiej strony, osoba, która decyduje się na współpracę z siecią franczyzową, powinna dokładnie przemyśleć wady i zalety takiego rozwiązania, pod kątem swojej własnej osoby. Do tego potrzebuje ona odpowiedniego zasobu informacji. W Rzeczypospolitej Polskiej organizatorami sieci franczyzowych są zarówno podmioty krajowe, jak i zagraniczne. Z kolei franczyzobiorcy są w większości obywatelami polskimi albo ich organizacjami gospodarczymi. Ekonomicznie słabszą stroną stosunku prawnego są franczyzobiorcy. W konsekwencji uregulowanie franczyzy w prawie polski będzie przede wszystkim służyło polskim obywatelom. Zadaniem nowoczesnego systemu prawnego powinno być ułatwianie działalności franczyzowej. Z jednej strony powinno się zapobiegać ewentualnym nadużyciom, z drugiej strony nie powinna się jednak reglamentować tej formy działalności gospodarczej.
Blog