Niewypłacalność w Rzymie

W starożytnym Rzymie bardzo sprawnie operowano długiem. W ramach tzw. nexum, zaciągano dług w obecności libripensa („wagowego”), który odważał pożyczany kruszec. Jeżeli dłużnik nie był w stanie oddać długu z uwagi na swą niewypłacalność, wówczas wierzyciel kładł na nim rękę (manus) symbolicznie biorąc go w niewolę. Początkowo można było sprzedać niewypłacalnego dłużnika trans tiberim (za rzekę Tybr, czyli za rzymską granicę).

Ustawa XII Tablic będąca konsolidacją prawa zwyczajowego (ok. 450 p.n.e.) przewidywała, dość makabryczny, podział ciała dłużnika między kilku wierzycieli (tertis nundinis partis secanto). Na uspokojenie osób o słabszych nerwach warto wspomnieć, że niektórzy badacze upatrują w tym symboliki dla parcelacji majątku.

Lex duodecim tabularum. Tablica III ma następującą treść w przedwojennym polskim tłumaczeniu: „1.Ten, który przyznał się do zadłużenia, albo też ten, przeciw któremu ogłoszono orzeczenie, będzie miał trzydzieści dni na zapłatę. Po tym terminie można przymusowo zniewolić jego osobę. Wierzyciel może przyprowadzić go przed trybunał sędziowski. Jeśli człek ten nie zapłaci wysokości orzeczenia, lub ktoś, w obecności sędziego nie zainterweniuje na jego korzyść jako jego obrońca, wierzyciel w takim razie zabierze go do swego domu, gdzie zamknie go w składziku, bądź skuje w kajdany. Wierzyciel ma obowiązek skucia go kajdanami o wadze nie mniejszej niż piętnaście funtów, lub większej, jeśli taka jego wola. Jeśli więzień zechce, może zaopatrzyć się we własne zapasy jedzenia. Jeśli nie, wierzyciel musi zapewnić mu funt mięsa dziennie, jeśli zechce, może dać mu więcej. 2. Trzeciego dnia targowego niech wolno im będzie podzielić między siebie jego mienie. Jeśli któryś weźmie więcej lub mniej, niż mu przypada, nie będzie w tym żadnej zbrodni. 3. Przeciw obcokrajowcowi prawo własności będzie obowiązywać na zawsze”,

Los niewypłacalnych dłużników będących rzymskimi obywatelami (cives) nieco poprawiła w 326 r. p.n.e. Lex Poetelia. Według niej, dłużnik pozostawał w stanie zależności wobec wierzyciela do czasu odpracowania lub darowania długu. Prawo powoli zaczęło ewoluować w kierunku ochrony osoby dłużnika i ograniczenia satysfakcji wierzycieli wyłącznie do jego majątku.

Blog